TEORIE JAKO STRUKTURY

Fakty świadczące o zasadności traktowania teorii jako struktur: Teorie jako struktury Fakty świadczące o zasadności traktowania teorii jako struktur: Wyniki badań historycznych, świadczące, że ewolucja dyscyplin naukowych ma charakter strukturalny. Nabieranie precyzyjnych znaczeń przez pojęcia naukowe tylko dzięki spójnie ustrukturyzowanym teoriom. Rozwój nauki wymaga, aby teorie były otwartymi strukturami, zawierającymi programy badawcze. Indukcjonizm i falsyfikacjonizm – zbyt wąskie, nie biorą pod uwagę złożoności teorii naukowych, nie dają odpowiedniego opisu powstawania i rozwoju skomplikowanych teorii. Konieczność ujmowania teorii jako struktur wynika z badań nad historią nauki. Zależność obserwacji od teorii i odwrotnie oraz znaczenia i precyzji pojęć od precyzji teorii w której funkcjonują i ich znaczenia w tej teorii. Nie sposób nadawać znaczenia pojęciom tylko definiując je za pomocą innych terminów lub na podstawie obserwacji. Historia pojęcia to pojawienie się go w ramach teorii w niejasnej postaci i następnie nabieranie precyzyjnego znaczenia wraz z rozwojem teorii. 3. Rozwój nauki postępuje sprawniej, gdy teoria zawiera wskazówki jak ją rozwijać i doskonalić.

Programy badawcze Imre Lakatosa Program badawczy – struktura kierująca przyszłymi badaniami naukowymi w dwóch aspektach: Heurystyka negatywna twardy rdzeń – podstawowe założenia nie podlegające odrzuceniu ani modyfikacjom zarówno w zakresie zdań szczegółowych jak i ogólnych. pas ochronny – zestaw hipotez pomocniczych i warunków początkowych. 2. Heurystyka pozytywna – składa się z sugestii i wskazówek jak rozwijać program badawczy, uzupełniać twardy rdzeń, poprzez modyfikacje i doskonalenie pasa ochronnego. Program Lakatosa „metodologia naukowych programów badawczych” Pas ochronny chroni twardy rdzeń przed falsyfikacją. Twardy rdzeń – baza rozwojowa programu w postaci ogólnych i szczegółowych hipotez teoretycznych. Założenie – niezgodności między programem badawczym i danymi obserwacyjnymi przypisuje nie założeniom z rdzenia a pozostałym częściom teorii. Heurystyka negatywna – wymóg, aby w trakcie rozwoju programu t.rdzeń pozostawał nietknięty. Poddanie t.r.zmianom to wyjście poza dany program bad. Istotna cecha pr. bad. – sprawdzanie obserwacyjne na późnym etapie rozwoju pr., dajemy szansę realizacji możliwości programu konstruując odpowiednio pas ochronny. H. pozytywna – mniej precyzyjna, to nie tylko dodawanie w trakcie programu hipotez ale i rozwój technik eksperymentalnych.

Programy badawcze Imre Lakatosa Rodzaje programów badawczych: - Programy postępowe – prowadzące do wykrycia nowych zjawisk, odnoszące sukcesy w nowatorskich przewidywaniach ulegających potwierdzeniu. - Programy degenerujące się – nie przewidujące żadnych potwierdzonych w późniejszym czasie zjawisk. Niezbędne cechy programów badawczych (program naukowy spełnia oba poniższe warunki): - wysoki stopień spójności - prowadzą do odkrycia nowych zjawisk.

Metodologia w programie badawczym wg. Lakatosa Prace wykonywane w ramach danego programu badawczego: rozszerzanie i modyfikacje pasa ochronnego formułowanie dodatkowych hipotez – pozytywnie zweryfikowane są zachowywane a pozostałe odrzucane w ramach programu niedopuszczalne są hipotezy kwestionujące twardy rdzeń 2. Porównywanie zalet konkurencyjnych programów badawczych – trudność oceny wartości różnych programów badawczych, głównie ze względu na czynnik czasu. Dwa punkty widzenia w rozpatrywaniu metodologii naukowej u Lakatosa: Ad. 1 Rozszerzenie i modyfikacja pasa ochronnego – WARUNEK: modyfikacja i uzupełnienia w pasie ochronnym muszą być niezależnie sprawdzalne, rozwój pasa ochronnego w dowolny sposób, ale z możliwością testowania dodawanych założeń. Ad. 2 Względna wartość programów badawczych bardzo zależy od tego czy są postępowe czy degenerujące się. Niepewność wyników przyszłych prób a zatem nie można stwierdzić czy program uległ całkowitej degeneracji lub, że jest jednoznacznie lepszy niż inny. Niewykluczone, że przyszła modyfikacja pasa ochr. doprowadzi do nowego odkrycia.

Obraz rozwoju nauki wg koncepcji Kuhna: Paradygmaty Kuhna Obraz rozwoju nauki wg koncepcji Kuhna: PRE - NAUKA NAUKA NORMALNA KRYZYS REWOLUCJA NOWA NAUKA NORMALNA NOWY KRYZYS Zbieżność koncepcji Thomasa Kuhna i Lakatosa: koncepcja Kuhna również traktuje teorie naukowe jako określone struktury. Podobnie też przywiązuje wagę do analizy danych z historii nauki. Główna cecha teorii Kuhna – podkreśla rewolucyjny charakter postępu naukowego oraz istotna rola socjologicznych cech wspólnot naukowych.

Paradygmaty Kuhna Pre-nauka – chaotyczna działalność badaczy poprzedzająca powstanie nauki, okres całkowitej niezgody i stałej debaty nad kwestiami fundamentalnymi, co uniemożliwia prace naukowe. Nauka normalna – praca uczonych w ramach paradygmatu, formułowanie go i rozwijanie w celu doprowadzenia do szczegółowej zgodności między naturą a paradygmatem. Pre-nauka – ilu naukowców tyle teorii. Niezorganizowany okres badań (pre-nauka) kończy się wraz z przyjęciem wspólnego paradygmatu przez wspólnotę. Naukę od pre-nauki odróżnia zgodność co do podstawowych spraw. Nauka normalna jako rozwiązywanie łamigłówek teoretycznych i eksperymentalnych zgodnie z regułami paradygmatu – naukowcy rozwiązujący łamigłówkę uznają, że paradygmat zawiera środki do ich rozwiązania. Nierozwiązywalne łamigłówki uznawane są za anomalie a nie falsyfikacje paradygmatu. Kuhn zakłada, że każdy paradygmat zawiera anomalie i odrzuca wszelkie formy falsyfikacjonizmu. Brak możliwości rozwiązania łamigłówki traktowana jest jako porażka uczonego a nie słabość paradygmatu. Reprezentant nauki normalnej jest bezkrytyczny wobec paradygmatu.

Paradygmaty Kuhna Paradygmat – zbiór założeń teoretycznych, praw i technik ich stosowania przez członków danej społeczności naukowej. Kryzys – niekontrolowane trudności w trakcie badań i eksperymentów naukowych prowadzonych w ramach paradygmatu. Rewolucja naukowa – pojawienie się nowego paradygmatu, skupiającego wokół siebie coraz większe grono uczonych aż do całkowitego porzucenia poprzedniego paradygmatu. Przedstawiciele nauki normalnej prowadzą dyskusje, prezentują i bronią swoich innowacji, wątpliwych z punktu widzenia paradygmatu (trudności i falsyfikacje wymykają się spod kontroli). Ostatecznie rządy paradygmatu stają się powodem niezadowolenia wśród uczonych. Osłabienie paradygmatu i utrata zaufania do niego uczonych zapowiada rewolucję. Kryzys – istnienie nierozwiązanych łamigłówek nie wywołuje kryzysu gdyż zawsze występują anomalie. W szczególnych okolicznościach jednak poważne anomalie mogą podważyć zaufanie do paradygmatu gdyż uderzają w jego podstawy i okazują się być nie do usunięcia. Anomaliom powagi mogą dodawać: pilne potrzeby społeczne lub długotrwały brak ich rozwiązania. Kryzys może przyspieszyć większa ilość poważnych anomalii. Kryzys może się jeszcze pogłębić poprzez pojawienie się poważnego konkurencyjnego paradygmatu. Rewolucja naukowa polega na porzuceniu jednego paradygmatu i przyjęciu nowego. Zmiana ta dotyczy nie jednego uczonego ale całej wspólnoty naukowej. Rewolucja odnosi sukces gdy nowy paradygmat przyjmuje większość uczonych danej wspólnoty, a pozostaje jedynie kilku dysydentów, którzy zostają wykluczeni ze społeczności naukowej.

Elementy koncepcji paradygmatów Kuhna: Paradygmaty Kuhna Elementy koncepcji paradygmatów Kuhna: Naukę od nie-nauki odróżnia istnienie paradygmatu. Nauka dojrzała jest rządzona jednym paradygmatem. Paradygmat tworzy standardy pracy w ramach nauki, którą kieruje oraz koordynuje i kieruje pracami uczonych.

Typowe składniki paradygmatu: Paradygmaty Kuhna Typowe składniki paradygmatu: jasno sformułowane prawa i założenia teoretyczne (odpowiedniki twardego rdzenia u Lakatosa) typowe metody stosowania podstawowych praw w różnorodnych sytuacjach teoretycznych instrumenty naukowe i techniczne sposoby odnoszenia praw paradygmatu do rzeczywistego świata ogólne, metafizyczne sposoby kierujące pracą w ramach paradygmatu ogólne zalecenia metodologiczne

Nieporównywalność konkurencyjnych paradygmatów: Paradygmaty Kuhna Nieporównywalność konkurencyjnych paradygmatów: rozpatrują świat jako obiekt złożony z innych elementów uznają za istotne i sensowne zupełnie inne pytania rzecznicy różnych paradygmatów żyją w różnych światach porzucenie przez uczonego jednego paradygmatu na rzecz innego może wynikać z różnych powodów brak logicznego powodu wykazującego bezwzględną wyższość jednego paradygmatu nad innymi zwolennicy odmiennych paradygmatów stosują do ich oceny odmienne standardy i języki naukowe

Funkcje nauki normalnej i rewolucji naukowej wg Kuhna Paradygmaty Kuhna Funkcje nauki normalnej i rewolucji naukowej wg Kuhna Nauka normalna i rewolucje spełniają określone funkcje, którymi teoria naukowa musi się charakteryzować: nauka normalna – (praca w ramach niekwestionowanego paradygmatu) pozwala uczonym tworzyć i rozwijać szczegółowe teorie nauka powinna przewidywać środki umożliwiające porzucenie paradygmatu na rzecz nowego (rewolucje) możliwość różnej interpretacji i stosowania elementów danego paradygmatu, co poszerza zakres badań naukowych. Gdyby wszyscy uczeni prezentowaliby ten sam okres nauki normalnej, wpadliby w pułapkę jednego paradygmatu – wada. Nie istnieje jedyny doskonały paradygmat.

Teorie Paula Feyerabenda Podstawowe elementy anarchistycznej teorii wiedzy Feyerabenda: Reguła „wszystko wolno”: stworzona jako reakcja na brak osiągania trwałych sukcesów przez dotychczasowe metodologie przekonanie, że nauka może i powinna rozwijać się według sztywnych i powszechnych reguł jest zdaniem Feyerabenda nierealistyczne, zgubne a nawet szkodliwe dla samej nauki. Jedyną słuszną, pozbawioną ograniczeń metodologią jest powyższa reguła. Poprzednie metodologie nie były w stanie zaproponować właściwych reguł kierowania pracą uczonych. Według Feyerabenda nie sposób wyjaśnić nauki za pomocą kilku prostych zasad metodologicznych.

Teorie Paula Feyerabenda Cechy badań naukowych prowadzonych przez uczonego wg koncepcji Feyerabenda: - szczegółowość - świadomość trudności - znajomość ogólnego stanu wiedzy - świadomość podnoszonych zarzutów Nie można, jak czynią szaleńcy, koncentrować się wyłącznie na pierwotnej postaci jego teorii.

Teorie Paula Feyerabenda Konkluzje wynikające z reguły „wszystko wolno”: nie jest prawdą, że w nauce wszystko wolno wolność oznacza, że zadaniem metodologii jest jedynie dostarczyć środki wspomagające uczonego w danej sytuacji i podejmowaniu decyzji metodologia nie może ograniczać decyzji uczonego i kierunku jego badań odróżnienie rozsądnego naukowca od szaleńca Odróżnienie rozsądnego naukowca od szaleńca – różnica polega na badaniach prowadzonych na podstawie przyjętego punktu widzenia. Uczony w odróżnieniu od szaleńca przyznaje, że istnieją problemy.

Teza o niewspółmierności teorii naukowych Teorie są niewspółmierne gdy: rozbieżność podstawowych zasad dwóch konkurencyjnych teorii może oznaczać brak wspólnych zdań obserwacyjnych do ich porównania nie można sformułować nawet podstawowych pojęć jednej teorii przy użyciu żadnych terminów drugiej Teza o niewspółmierności teorii naukowych ma wiele elementów wspólnych z poglądami Kuhna (nieporównywalność paradygmatów). Znaczenia i interpretacje pojęć i zdań obserwacyjnych zależą od kontekstu teoretycznego. Przykład: relacja między mechaniką klasyczną a teorią względności.

Teza o niewspółmierności teorii naukowych Sposoby porównywania niewspółmiernych teorii: ocena stopnia zgodności różnych teorii ze wspólnymi sytuacjami obserwowalnymi , interpretowanymi w kategoriach własnych dla każdej z teorii ocena czy teorie są linearne czy nielinearne ocena teorii po kątem spójności ocena stopnia przybliżenia opisywanych przez teorie rzeczywistości Wybór pomiędzy niewspółmiernymi teoriami jest subiektywny. Niewspółmierność ujawnia subiektywne aspekty nauki (np.oceny estetyczne, przesądy metafizyczne, przekonania religijne). Niewspółmierność konkurencyjnych teorii nie oznacza jednak definitywnego braku możliwości ich porównywania. Brak jedynie możliwości porównania niektórych teorii za pomocą logicznych środków. Wybór teorii zależy od wyboru kryteriów w przypadki ich konfliktu, przyjęcie kryteriów wyboru teorii, a stąd i sam wybór są subiektywne.

Teorie Paula Feyerabenda Nauka a inne formy wiedzy: Zarzut: teorie metodologiczne uznają wiedzę naukową za oczywistą bez wykazania jej wyższości nad innymi formami wiedzy. Według Feyerabenda, przyjąwszy tezę o niewspółmierności, uznanie argumentu o wyższości nauki wymagałoby uprzedniego zbadania natury, celów i metod zarówno wiedzy naukowej jak i innych źródeł wiedzy. Ad. Zarzut: Feyerbend odrzuca to przekonanie. Ad. 2. Można tego dokonać studiując zapisy historyczne – podręczniki, inne dokumenty, listy, sprawozdania ze spotkań i rozmów. Dygresja: Chalmers wykorzystuje tezę Feyerabenda o fałszywości założenia, iż istnieje uniwersalna metoda naukowa, której inne formy wiedzy powinny być podporządkowane zwracając uwagę, że np.współczesne teorie społeczne wykorzystuje się do manipulacji pewnymi aspektami życia społecznego (np. w badaniach rynkowych) zamiast do ich zrozumienia i zmiany na głębszym poziomie.

Wolność jednostki i badań naukowych Punkt wyjścia do anarchistycznej teorii nauki – postawa humanitarna. Instytucjonalizacja nauki w społeczeństwie jest sprzeczna z postawą humanitarną. Rozszerzanie wolności jednostki w sferze nauki poprzez usuwanie ograniczeń metodologicznych. Wizja wolnego społeczeństwa (brak przewagi wiedzy naukowej nad innymi postaciami wiedzy czy świadomości). Dostęp każdej jednostki do informacji niezbędnych do podejmowania swobodnych decyzji. Neutralność ideologiczna państwa – kierowanie ścieraniem się ideologii z zachowaniem wolności wyboru jednostki. Ad. 3. Wolność wyboru jednostki pomiędzy wiedzą naukową i innymi formami wiedzy. Dojrzały obywatel wolnego społeczeństwa najpierw uczy się wyrabiać własne zdanie, następnie wybierać to co mu odpowiada.

Wolność jednostki i badań naukowych Krytyka Chalmersa anarchistycznej teorii jednostki i badań naukowych: koncepcja wolnego społeczeństwa jest utopijna ograniczony dostęp jednostek do możliwości oferowanych przez strukturę społeczną wolność jednostki zależy od zajmowanego przez nią miejsca w społeczeństwie uzależnienie uczonych od instrumentów badawczych, środków finansowych czy współpracowników wpływ czynników fizycznych, fizjologicznych, socjologicznych i historycznych na pracę uczonego Przykłady ograniczeń: Wolność słowa jako wolność od cenzury z pominięciem problemu dostępności środków masowego przekazu. Przykład: koncepcja umowy społecznej – członkowie społeczeństwa demokratycznego albo przyjmują ją w pozornie autonomiczny sposób albo mogą wyemigrować, ale czy wolnością jest emigracja dla biednego człowieka bez znajomości języka, obcej kultury i zwyczajów co w konsekwencji oznacza jedynie egzystencję i w zasadzie brak dochodów.