na podstawie książki H.Peyton Young’a SPRAWIEDLIWY PODZIAŁ na podstawie książki H.Peyton Young’a

SPRAWIEDLIWY PODZIAŁ Sprawiedliwy podział dóbr i ciężarów między członków danej społeczności nie oznacza podziału etycznego lub moralnego. Chodzi o podział, który dane społeczeństwo uzna za właściwy i akceptowalny biorąc pod uwagę potrzeby, status i wkład poszczególnych członków. Dotyczy on tylko własności wspólnej.

DOBRA STANOWIĄCE WSPÓLNĄ WŁASNOŚĆ homogeniczne i podzielne (np. pieniądze, woda); homogeniczne i niepodzielne (np. miejsca w parlamencie); heterogeniczne i podzielne (np. ziemia, częstotliwości radiowe); heterogeniczne i niepodzielne (np. nerki do transplantacji, miejsca na uniwersytecie); o ściśle określonej ilości (np. liczba miejsc w parlamencie) o zmiennej ilości (np. liczba nerek do transplantacji, wysokość dochodów podatkowych)

NOWE ŹRÓDŁA WSPÓLNEJ WŁASNOŚCI Postęp techniczny: fale radiowe, powierzchnia dna oceanicznego, Ekspansja ekonomiczna – gdy sięga ona wspólnych zasobów, które nie mogą być fizycznie podzielone, np. powietrza w przypadku emisji zanieczyszczeń, Tworzenie nowych przedsiębiorstw: zyski ze współpracy, koszty wspólnej działalności

PODZIAŁ WSPÓLNEJ WŁASNOŚCI Modele wymiany ekonomicznej zakładają, że wszystkie zasoby i prawa już zostały rozdzielone i należą do podmiotów gospodarczych. Problem własności wspólnej jest w tych modelach ignorowany. Własność jakoś została podzielona, a sytuacja ta stanowi punkt wyjścia dla analizy problemu, w jaki sposób rynki dokonują efektywnej alokacji zasobów. Jednak wspólna własność jest stale tworzona, a szereg istotnych dóbr i ciężarów przydziela się za pośrednictwem instytucji politycznych a nie rynku. Alokacja wspólnej własności nie dokonała się raz na zawsze – zachodzi ona cały czas.

PROBLEM ALOKACJI PROBLEM ALOKACJI – sytuacja, w której zespół zasobów, praw, ciężarów lub kosztów przejściowo jest we wspólnej dyspozycji grupy jednostek i muszą im one zostać przydzielone indywidualnie. ALOKACJA – przydzielenie danych przedmiotów poszczególnym osobom; decyzja o tym, kto ma otrzymać dane dobro lub ponieść określony ciężar, podejmowana przez grupę lub instytucję działającą w imieniu grupy.

ALOKACJA DÓBR Faktyczna alokacja w społeczeństwie zależy od: całkowitej ilości dóbr do podziału (np. liczby nerek dostępnej do transplantacji, sumy do ściągnięcia przy pomocy podatków), zasad podziału dóbr, tzw. reguły alokacji, decyzji jednostek podejmowanych w odpowiedzi na zasady dystrybucji (np. zachowania podatników).

REGUŁA ALOKACJI REGUŁA ALOKACJI – metoda, proces lub formuła, która rozdziela określony zasób między członków potencjalnej grupy pretendentów zgodnie z cechami owych pretendentów, np.: reguła podziału mandatów jako funkcja liczby głosów, reguła opodatkowania jako funkcja dochodu i potrzeb budżetowych państwa, reguła przyznawania nerek do transplantacji jako funkcja stanu zdrowia pacjenta, czasu oczekiwania, zgodności tkankowej itp.

REGUŁA ALOKACJI – c.d. Reguły alokacji spotykane w praktyce odwołują się do takich ogólnych koncepcji sprawiedliwości jak: równouprawnienie – stanowiące, iż pretendenci mają być traktowani tak samo (gdyż albo są równi, albo nie ma jasnych kryteriów pozwalających na rozróżnienie); proporcjonalność – zasada uznająca różnice między pretendentami i nakazująca podział dóbr w proporcji do tych różnic; priorytet – zasada nakazująca, aby dane dobro otrzymała osoba mająca do niego największe prawo. Decyzje alokacyjne podejmowane w praktyce są bardziej złożone niż pojedyncze zasady normatywne i stanowią kompromis między nimi.

NORMATYWNE TEORIE SPRAWIEDLIWOŚCI TEORIA ARYSTOTELESA : dobra powinny być dzielone proporcjonalnie do wkładu każdego pretendenta OGRANICZENIA: konieczność dysponowania metodami pomiaru wkładu pretendenta dobra muszą byś podzielne

NORMATYWNE TEORIE SPRAWIEDLIWOŚCI – c.d. UTYLITARYZM Benthama– zasada mówiąca, iż dobra należy dystrybuować w taki sposób, by maksymalizować ogólny poziom dobrobytu pretendentów (największe dobro dla największej liczby). OGRANICZENIA: konieczność mierzenia i porównywania użyteczności jednostek, zasada może oznaczać konieczność godzenia się na wielką szkodę niewielu w celu przysporzenia niewielkiej korzyści wielu.

NORMATYWNE TEORIE SPRAWIEDLIWOŚCI – c.d. ZASADA MAKSYMINU (DYFERENCJI) Johna Rawls’a : stanowi, iż grupie najgorzej sytuowanej w społeczeństwie powinno się wieść najlepiej jak tylko możliwe. nie wykorzystuje koncepcji subiektywnej satysfakcji, lecz tzw. dóbr pierwotnych (np. dochodu), czyli środków pozwalających osiągnąć szczęście; odnosi się do dystrybucji po uwzględnieniu bodźców ekonomicznych OGRANICZENIA: wiele dóbr pierwotnych (np. poczucie własnej wartości) nie poddaje się porównaniom; problemy z ważeniem dóbr pierwotnych; kwestie moralne – czy powinno się narzucać poważne niedogodności prawie wszystkim członkom społeczeństwa by zwiększyć dochód / szczęście tych, którym powodzi się najgorzej?

BRAK ZAWIŚCI O danej dystrybucji mówi się, że nie budzi zawiści, jeśli nikt nie wolałby cudzego udziału od własnego. To pojęcie nie wymaga interpersonalnych porównań, gdyż każdy ocenia udziały innych w kategoriach swojej własnej użyteczności. W sprawiedliwym społeczeństwie nikt nie chciałby się zamienić pozycjami z nikim (TINBERGEN). Pozycja oznacza tu całą sytuację zawodową, dochodową, warunki osobiste, wykształcenie, stan rodzinny itp. OGRANICZENIA: Ludzie zazdroszczą sobie różnych osobistych cech, zatem może się okazać, iż zawiści w sensie Tinbergena nie da się wyeliminować.

BRAK ZAWIŚCI – c.d. Koncepcja Foley’a : społeczeństwo nie musi być zupełnie wolne od zawiści, wystarczy, że żadna osoba nie będzie preferowała cudzego udziału nad własny w konkretnej alokacji dóbr. OGRANICZENIA KONCEPCJI BRAKU ZAWIŚCI : pretendenci muszą mieć równe prawa do danego dobra, dobro to musi być podzielne, istotna jest indywidualna wycena poszczególnych dóbr przez jednostki, jest wiele alokacji, które są jednocześnie efektywne i nie budzą zawiści, ale nie są one równie sprawiedliwe – rozwiązaniem procedura uznana za sprawiedliwą przez wszystkie strony, np. zasady „ja dzielę a ty wybierasz”.

BRAK ZAWIŚCI – c.d. Koncepcja braku zawiści ma zastosowanie gdy pretendenci mają równe prawa do dzielonego dobra. Jednak większość problemów sprawiedliwego podziału wiąże się z kwestią tego, w jaki sposób uwzględniać zróżnicowanie wysokości roszczeń, wynikające m.in. z różnicy zasług, potrzeb itp. W takich sytuacjach kwestia braku zawiści może w ogóle nie mieć znaczenia. Problem z kwestią braku zawiści polega na rezygnacji z jakichkolwiek porównań międzyosobowych. W rzeczywistości jednak decyzje dystrybutywne bardzo często wymagają porównań i sądów wartościujących. Dlatego zamiast ich unikać należy poznać na jakiej podstawie się ich dokonuje.

PODZIELNOŚĆ DÓBR Sposoby przekształcania dobra niepodzielnego w podzielne: randomizacja – każdy uzyska dobro z jakimś prawdopodobieństwem, rotacja – pretendenci używają dobra kolejno przez jakiś czas, konwersja – zamiana dobra niepodzielnego w podzielne i podział tego ostatniego, kompensacja – dla osoby która nie dostała dobra lub musi ponosić jakiś ciężar. Zastosowanie powyższych metod: zależy od okoliczności i natury dobra. prowadzi jedynie do zamiany pierwotnego problemu alokacji w inny – dotyczący dóbr podzielnych. Żaden z powyższych mechanizmów nie pokazuje istoty problemu: na ile poszczególni uczestnicy podziału mają prawo do uzyskania dobra.

ZASADA PRIORYTETU polega ona na tym, iż osoba, której roszczenia są najmocniejsze otrzymuje dobro, pozostali – nie; stanowi sposób „obejścia” problemu niepodzielności dóbr; jest kryterium porządkowym – nie określa o ile dana osoba ma większe uprawnienia od innej, a jedynie stwierdza, że jej uprawnienia są większe; podstawą zasady priorytetu jest wiele kryteriów, zaś ich wybór w konkretnym przypadku jest kwestią oceny. Pojawia się więc problem: jak uzyskać sprawiedliwą równowagę między różnymi punktami widzenia, jak zagregować opinie indywidualne w zbiorową ocenę (kwestia zbiorowych decyzji).

ZASADA ZGODNOŚCI kryterium podziału ustala się przyjmując, że jest tylko dwóch pretendentów do danego dobra, podział powinien być dokonany w taki sposób, aby dla każdych dwóch uczestników wielkości ich udziałów były takie same, jakie byłyby, gdyby byli oni jedynymi uczestnikami podziału.

WADY ZASADY PROPORCJONALNOŚCI może ona nie być najlepszym rozwiązaniem nawet w przypadku dóbr podzielnych, dla których można określić uprawnienia według liczbowej miary; komplikacje wynikające z bodźców ekonomicznych – np. proporcjonalny podział kosztów nie uwzględnia kosztów alternatywnych; podział dokonany zgodnie z zasadą proporcjonalności nie musi prowadzić do alokacji zgodnej z powszechnym poczuciem sprawiedliwości.

GRY O SPRAWIEDLIWY PODZIAŁ negocjacje, gra „ja dzielę a ty wybierasz”. Sprawiedliwa gra to taka, w której odgrywanie którejkolwiek z ról nie daje przewagi nad drugą stroną – gracze mogą się spodziewać równie dobrych wyników grając po obu stronach. Mogą to zapewnić następujące modyfikacje: umożliwienie zamiany ról, przyznanie roli dzielącego w drodze licytacji, w której gracze oferują, jaki procent wszystkich dzielonych dóbr są gotowi oddać drugiej stronie w przypadku, gdyby ta nie zaakceptowała zaproponowanej przez niego propozycji podziału.

SPRAWIEDLIWOŚĆ A EFEKTYWNOŚĆ Czy istnieje alokacja efektywna i jednocześnie postrzegana jako sprawiedliwa, której stworzenie nie wymaga znajomości funkcji użyteczności? Alokacja dóbr w równowadze konkurencyjnej – alokacja, w której istnieje zestaw cen, taki, że każdy z pretendentów otrzymuje najwyżej preferowany zestaw dóbr, które mógłby nabyć za kwotę odpowiadającą wartości jego udziału.