MARTA KAMIŃSKA - FELDMAN KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁ PSYCHOLOGII UW

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE (BEZ PODPROGÓW) WYKŁAD 8

Utajone poznanie społeczne (Greenwald i Banaji, 1995) Definicja: „Utajone poznanie (implicit cognition) jest śladem przeszłego doświadczenia faktycznie wpływającego na reakcję, choć wpływ ten nie jest prawidłowo identyfikowany na drodze introspekcji przez osobę, która temu wpływowi podlega .”(s. 13)

Utajone poznanie społeczne (Greenwald i Banaji, 1995) Utajone postawy Przy definiowaniu postaw zazwyczaj pomijana była kwestia ich świadomości, np.: „Postawa to afekt przychylny lub przeciwny jakiemuś obiektowi psychologicznemu” (Thurstone); „Postawa jest umysłowym i neuronalnym stanem gotowości, zorganizowanym przez doświadczenie i wywierającym ukierunkowujący lub dynamizujący wpływ na reakcje jednostki w stosunku do wszystkich obiektów i sytuacji z nią powiązanych” (Allport) „Postawy są trwałymi systemami pozytywnych lub negatywnych ocen, emocjonalnych odczuć i tendencji do zachowania się za lub przeciw obiektom społecznym” (Krech, Crutchfield i Ballachey). To jednak nie przemawia przeciw możliwości nieświadomego funkcjonowania postaw.

Utajone poznanie społeczne (Greenwald i Banaji, 1995) Utajone postawy Natomiast w definicjach operacyjnych (pomiar) wyraźne założenie świadomego charakteru postaw. Definicja: „Postawy utajone są zapisem przeszłego doświadczenia, które wpływa na przychylne lub nieprzychylne odczucia, myśli i działania wobiec obiektów społecznych, choć zapis ten pozostaje introspekcyjnie niezidentyfikowany lub jest identyfikowany nietrafnie” (por. wyżej) Wyniki badań: zjawisko aureoli (sygnały wywołujące: atrakcyjność fizyczna, status, prestiż), zjawisko samej ekspozycji podprogowe warunkowanie postaw, ustosunkowania natychmiastowe, wpływ kontekstu w badaniach sondażowych

Utajone poznanie społeczne (Greenwald i Banaji, 1995) Utajone wartościowanie siebie Utajone wartościowanie własnej osoby polega na wpływie pozytywnej postawy wobec samego siebie na przychylne bądź nieprzychylne ocenianie obiektów skojarzonych z własną osobą, przy czym wpływ ten....(por. wyżej) Świadectwem utajonego wartościowania siebie jest wyższa ocena bodźców skojarzonych z Ja oceniającego podmiotu Wyniki badań Eksperymentalne efekty utajonego wartościowania siebie perswazyjne efekty odgrywania ról, efekt samego posiadania, minimalne zjawisko grupowe. Naturalnie upośrednione efekty utajonego wartościowania siebie wpływ podobieństwa na atrakcyjność, poznawcze reakcje na perswazję, lubienie liter związanych z własnym nazwiskiem. Wtórne przejawy utajonego wartościowania własnej osoby pozytywność obrazu własnej osoby, utajona afiliacja lub odrzucenie przenoszenie poczucia własnej wartości na innych

Utajone poznanie społeczne (Greenwald i Banaji, 1995) Utajone stereotypy Stereotyp jest społecznie podzielanym zbiorem przekonań o cechach charakterystycznych dla członków jakiejś kategorii społecznej. Utajony stereotyp jest zapisem uprzednich doświadczeń, wpływających na przypisywanie cech członkom jakiejś kategorii społecznej, przy czym zapis ten... (por. wyżej) Wyniki badań utajone stereotypy rasowe utajone stereotypy płci

Relacja między postawami utajonymi i jawnymi – różne punkty widzenia Co lepiej pozwala przewidzieć postępowanie: deklarowane ustosunkowania czy utajone sympatie i niechęci? (Skarżyńska, 2002) Badania wykazują, że nie ma jednej kategorycznej odpowiedzi na to pytanie: zachowania przemyślane są silniej związane z postawami jawnymi, natomiast zachowania spontaniczne, automatyczne z utajonymi Czy postawy jawne i utajone to dwa różne aspekty złożonej struktury poznawczej? (Krejtz, 2002) Z utajoną postawą mamy do czynienia na wczesnych etapach przetwarzania informacji (analogia do procesów automatycznych), bo tu przede wszystkim wzbudzenie afektu pozytywnego lub negatywnego (emocjonalna komponenta postawy) – np. z nieświadomą utajoną postawą mamy do czynienia w przypadku uprzedzeń Pierwsza automatyczna postawa może być skorygowana na podstawie docierających z otoczenia informacji, gdy mamy dostępne zasoby poznawcze i jesteśmy zmotywowani (przykład: uprzedzenia wobec mniejszości społecznych, a poprawność polityczna). Ale zarazem mogą utrzymywać się w umyśle dwie różne postawy utajona i jawna

Relacja między postawami utajonymi i jawnymi – różne punkty widzenia Czy postawy jawne i utajone to dwa funkcjonujące równolegle systemy o odmiennej genezie i wpływie na zachowanie? (Maison, 2002) Postawa Powstawanie Procesy pośredniczące Zachowanie Jawna > droga centralna > Refleksyjne (myślenie) > Przemyślane (kontrolowane) Utajona > droga peryferyczna > Automatyczne > Automatyczne (poza myśleniem) (niekontrolowane)

Relacja między postawami utajonymi i jawnymi – różne punkty widzenia Jakie czynniki mogą wpływać na siłę związku utajonej i jawnej postawy? (Nosek & Banaji, 2002) Utajone i jawne postawy nie są całkowicie od siebie niezależne Siła związku utajonej i jawnej postawy jest funkcją: autoprezentacji, elaboracji postawy Czy koncepcja postaw utajonych jest potrzebna, niezbędna? (Łukaszewski, 2002) Nie, ponieważ: w świetle klasycznej definicji postaw mamy do czynienia z triadą: poznanie – afekt – zachowanie. Wskaźnikiem postaw utajonych jest sprzeczność zachowania z postawami. Jeśli aspekt behawioralny jest składnikiem postaw, to jak może być z postawami sprzeczny? nie docieranie bodźców do świadomości może wynikać nie z utajonych postaw, ale raczej istnienie wcześniej utrwalonego nastawienia lub występowanie wysokiego progu wrażliwości. koncepcja utajonych postaw lekceważy fakt, że niejasność co do motywów własnego zachowania może mieć źródło nie w postawach, ale raczej w sytuacji. ludzie mogą wiedzieć, że ich działania są sprzeczne z jednym składnikiem postaw, a zgodne z drugim, ale dokonują wyboru wedle sobie znanych kryteriów.