Marta Kamińska - Feldman KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁU PSYCHOLOGII UW

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE WYK ŁAD 9

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat utajonego przetwarzania Badania Murphy i Zajonc (1994) Eksperymentalny paradygmat poprzedzania (priming): prezentacja pierwszego bodźca, poprzedzającego (prime), zmienia percepcję u badanych drugiego, właściwego bodźca Reakcje afektywne – wyrażanie preferencji Reakcje poznawcze – rozpoznawanie, identyfikacja cech, kategoryzacja itp Hipoteza o pierwszeństwie afektu: Globalne rozróżnienia pozytywnego i negatywnego afektu mogą być dokonywane poza świadomością i mogą poprzedzać i wpływać na percepcję jednostki

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat utajonego przetwarzania Badania Murphy i Zajonc (1994) Badanie 1 Afektywne bodźce poprzedzające: twarze męskie lub kobiece wyrażające radość lub złość; Obiekty docelowe: chińskie ideogramy (Pytanie: Jak bardzo podobają się ideogramy? – reakcja afektywna) Cztery warunki poprzedzania: 2 kontrolne (brak poprzedzania i wielokąty) i 2 eksperymentalne (twarze z afektem pozytywnym i negatywnym). Czas ekspozycji: suboptymalny 4ms optymalny 1000 ms ideogramy 2000 ms

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat utajonego przetwarzania Badania Murphy i Zajonc (1994) Test świadomości Wyniki: Suboptymalne afektywne bodźce poprzedzające – w postaci wyrazów twarzy prezentowanych w ciągu zaledwie 4 ms. Wywołały istotne zmiany w preferencjach badanych co do ideogramów, podczas gdy te same bodźce poprzedzające prezentowane w optymalnym czasie ekspozycji, nie miały takiego wpływu. (tu rys. badanie1) Model kontinuum świadomości (Ohman, Dimberg i Esteves , 1989) Afekt uruchamia wcześniejszy łańcuch przetwarzania informacji, zanim bardziej złożone cechy percepcyjne bodźca zostaną zauważone. Tak więc przy suboptymalnych ekspozycjach mogą mieć miejsce wpływy afektywne związane z wzbudzeniem globalnych reakcji afektywnych. Przy optymalnych ekspozycjach człowiek jest zdolny do odbierania nie tylko prostych i globalnych afektywnych znaczeń bodźca, ale jest również w stanie odbierać afekt wynikający z szerszej oceny poznawczej. (tu rys. 1) Reakcje afektywne oparte na wczesnej i póżniejszej dostępności kumulują się. Jeśli źródło wczesnego, bezpośredniego dostępu jest pozytywne (afekt pozytywny suboptymalnie) oraz jego póżniejsza ocena poznawcza prowadzi także do wartościowania pozytywnego możemy oczekiwać ogólnie pozytywnego efektu oddziaływania (podobnie gdy spójność w negatywnym - negatywnego efektu). A gdy takiej spójności brak osłabienie wcześniejszej reakcji (tu rys. 2)

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat utajonego przetwarzania Badania Murphy i Zajonc (1994) Badanie 2 A może na wyniki badania 1 wpłynęła reaktancja u osób z ekspozycjami optymalnymi? (Pytanie: Czy ideogramy przedstawiają dobre, czy złe obiekty? – sąd afektywny) Badanie 3 Czy tylko nieświadomy afekt, czy także to co nieświadome lecz nieafektywne (Pytanie: Czy ideogram prezentuje mały czy duży obiekt?) Badanie 4 Oceń symetryczność ideogramów Badanie 5 A może każda informacja komunikowana przez twarz a nie tylko emocjonalna ma przewagę percepcyjną i wpływa na ocenę bodźców docelowych? (Pytanie: Czy ideogram odnosi się do obiektu męskiego czy kobiecego?)

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat utajonego przetwarzania Badania Ohme i współpracownicy (np. Ohme, 2001) Czy przy czasach ekspozycji dłuższych niż 4 ms, ale wciąż podprogowych, możliwe jest bardziej złożone zróżnicowanie niż sama hedonistyczna polaryzacja ekspresji emocjonalnej, czy potrafimy różnicować kategorie ekspresji?

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat utajonego przetwarzania Badania Ohme i współpracownicy (np. Ohme, 2001) Badania (przykłady): Badanie Parys – wyniki: rozpoznania ekspresji w grupie eksperymentalnej (ekspozycje podprogowe) i kontrolnej (brak ekspozycji) są istotnie różne dla kategorii strach, złość, zdziwienie. Badanie Hermes I – wyniki: istotna statystycznie różnica między warunkiem eksperymentalnym i kontrolnym w częstotliwości wyborów ekspresji strachu (a złości, wstrętu i smutku nie). Badanie Hermes II – wyniki: - istotna statystycznie różnica dla ideogramów poprzedzanych bodźcami strachu (ocenione jako reprezentujące bardziej łagodne zwierzęta) i poprzedzanych bodźcami wstrętu (mniej jadalne substancje) a brak różnic dla ocen ideogramów poprzedzanych bodźcami złości

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat utajonego przetwarzania Badania Ohme i współpracownicy (np. Ohme, 2001) Podsumowanie: już na początkowych etapach przetwarzania system percepcyjny jest w stanie różnicować bodżce mimiczne nie tylko w sposób najbardziej podstawowy – ze względu na znak, ale też specyficzny – ze względu na niektóre ich kategorie.

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat afektywnego poprzedzania z zaangażowaniem i bez zaangażowania ego (Jarymowicz, w druku) Badania Błaszczaka (2001) – na ile cechy, które reprezentuje ideogram czy heksagram odnoszą się do Ja? Wyniki: neutralne bodźce poprzedzane prezentacją twarzy pozytywnych były w większym stopniu odnoszone do Ja niż poprzedzane prezentacją twarzy negatywnych. Konkluzja: specyficzne efekty odnoszenia informacji do własnego Ja dotyczą nie tylko operowania informacjami jawnymi, ale także utajonymi.

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Paradygmat afektywnego poprzedzania z zaangażowaniem i bez zaangażowania ego (Jarymowicz, w druku) Badania Majcher (2004) – gdy należało odgadnąć na ile na ile pozytywna czy negatywna jest cecha (rzekomo) reprezentowana przez dany heksagram, rolę odgrywał tylko znak podprogowych bodźców (asymilacja lub kontrast). Natomiast, gdy należało odgadnąć, w jakim stopniu cecha (rzekomo) reprezentowana przez dany heksagram dotyczy własnego Ja, rolę odgrywał zarówno znak bodźców utajonych (asymilacja lub kontrast), jak i płeć osób z ekspresją eksponowanego podprogowo afektu (stopień odnoszenia heksagramów do Ja był wyższy wtedy, emocje pozytywne prezentowane były przy pomocy twarzy kobiecych niż męskich). Podobne wyniki badania Samarcew. Konkluzja: wrażliwość na utajone sygnały i złożoność procesów utajonego przetwarzania informacji jest większa wtedy, gdy reakcje badanych są wiązane z Ja niż wtedy, gdy dotyczą po prostu ocen neutralnych heksagramów. A więc większa złożoność procesów utajonego przetwarzania w przypadku powiązania niż przy braku powiązania wykonywanych zadań z własnym Ja.

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Różne poziomy utajonego przetwarzania (Jarymowicz, w druku) Badanie Kołacz (2005) – Czy twarz bez ekspresji afektu może być rozpoznana przy 16 ms ekspozycji? W badaniach nad podprogowym poprzedzaniem słownym podobne założenie jak wyżej: znak słowa, a nie jego treść wpływa na ocenę bodźców docelowych. Ale tu teza: Afekt nie jest warunkiem koniecznym dekodowania znaczenia utajonego słowa i określonego nań reagowania. Założenia badań: przyswojenie sobie słowa – jako znaku powiązanego z określonym znaczeniem – wiąże się z powstaniem funkcjonalnych powiązań pomiędzy trzema jego atrybutami: sensorycznym, semantycznym i afektywnym; u ich podstaw leży określona sieć powiązań neuronalnych, a to sprawia, że wzbudzenie któregokolwiek z tych atrybutów pociąga za sobą wzbudzenie pozostałych; funkcjonalne powiązania oparte są o sieci neuronowe obejmujące różne piętra układu nerwowego – dzięki czemu sieć może być pobudzana zarówno przez bodźce jawne, jak i utajone.

UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE Różne poziomy utajonego przetwarzania (Jarymowicz, w druku) Badania Anisimowicz (2002) – nad jawnym i utajonym przetwarzaniem cech Ja wykazały, że zachodzi nie tylko dekodowanie afektywne, ale i semantyczne utajonych słów tak złożonych jak lojalny, szczery, zaborczy, bowiem odnotowano przejawy selektywnego reagowania na te podprogowe słowa w zależności od tego, do jakich cech Ja się odnoszą (schematowe vs nieschematowe ), ale bez względu na znak tych słów (poz.vs neg.) Wyniki: w im większym stopniu badany uznaje jawnie daną cechę za własną, w tym większym stopniu odnosi do Ja poprzedzany nią heksagram. Badania Dobrenko (2005) – bez odnoszenia do Ja (czyli afektywnie mniej angażujące). Wyniki: podprogowe słowa były rozpoznawane trafnie powyżej poziomu przypadku nie tylko gdy jawnie słowo takie same (rozkodowanie sensoryczne, graficzne) ale i wtedy, gdy jawnie prezentowany synonim (rozkodowanie semantyczne) efekt ten niezależnie od tego, czy słowa podprogowe były względnie neutralne czy nasycone afektywnie. Konkluzja: Nie można przeczytać utajonego słowa, ale można odebrać jego pojęciowe znaczenie i zareagować w sposób z nim spójny.