WOLONTARIAT jako współczesny znak czasu – refleksja teologa i etyka społecznego Ks. dr hab. prof. KUL Jerzy Gocko SDB Katedra Teologii Moralnej Społecznej

Definicja Wolontariat (łac. volontarius - dobrowolny) dobrowolna, bezpłatna, świadoma praca na rzecz innych lub całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie. Obecnie „wolontariat” i „wolontariusz”, dzięki Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 roku, są już pojęciami prawnymi. Ustawa definiuje „wolontariusza” jako osobę fizyczną, która wykonuje świadczenia dobrowolnie i bez gratyfikacji materialnej na rzecz organizacji pozarządowych, organów administracji publicznej i podległych im jednostek organizacyjnych. Praca wolontarystyczna bywa używana wymiennie ze sformułowaniem praca społeczna, ochotnicza.

Czy wiesz, że? Określenie bezpłatna - nie oznacza bezinteresowna, lecz bez wynagrodzenia materialnego. W rzeczywistości wolontariusz uzyskuje korzyści niematerialne: satysfakcję, spełnienie swoich motywacji (poczucie sensu, uznanie ze strony innych, podwyższenie samooceny itd.), lepszą pozycję na rynku pracy. Określenie wykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie oznacza, że wolontariatem nie jest każda praca na rzecz innych. Np. pomoc własnej babci wolontariatem nie jest, natomiast pomoc starszej osobie w pobliskim domu starców - jest.

Istotne elementy WOLONTARIATU opiera się na bezinteresownej woli służenia innym ludziom jest dobrowolny zakłada pewną ciągłość i systematyczność w działaniach Wolontariat

WOLONTARIAT „służbą dla dobra ludzkości” „pracą ofiarowaną dobrowolnie najbardziej potrzebującym”. sposobem na spędzanie wolnego czasu metodą szerokiej integracji środowiskowej Nie jest tylko

osobiste nieszczęście czynnik pożyteczności Motywy wolontariuszy Co motywuje ludzi do pomocy bliźnim? Oto jedne z najczęstszych pobudek : czyjś przykład osobiste nieszczęście pobudki religijne nadanie sensu życiu nagła konieczność chęć szerzenia dobra czyjaś potrzeba potrzeba kontaktu z ludźmi czynnik pożyteczności chęć bycia potrzebnym

„Konsekwencje” duchowej natury wolontariatu należy on do najcenniejszych i najbardziej intymnych wartości człowieka niesie w sobie jakieś wyzwanie (tajemnicę), która sprawia, że człowiek przekracza samego siebie czynna miłość do osoby – istotą wolontariatu; troska o słowa pełne szacunku; wolontariat zmienia wszystkich, którzy pozostają w obrębie jego oddziaływania - przybliża ich do miary prawdziwego człowieczeństwa staje się żyzną glebą dla doświadczenia religijnego

Religijna perspektywa wolontariatu (-) wolontariat ma charakter ponadreligijny; odwołuje się do powszechnie uznanych wartości; żadna wspólnota religijna nie ma monopolu na wolontariat. (+) wolontariat chrześcijański – czerpie inspirację z Ewangelii: „Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25,40); przykład Jezusa; wolontariat jako wiarygodna forma apostolatu świeckich.

Wolontariat w Polsce – blaski i cienie (próba panoramy) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.)

Wolontariat w Polsce – blaski i cienie (próba panoramy) Kim są? Najwięcej osób z wyższym wykształceniem (im wyższe wykształcenie, tym większa aktywność); osoby młode, zwłaszcza te między 15 a 19 rokiem życia (uczniowie i studenci); osoby w wieku między 40 a 44 lata; zdecydowanie rzadziej były to osoby powyżej 55 roku życia; w pracę społeczną nieco częściej angażują się kobiety. częściej mieszkańcy wsi Popularność wolontariatu jest wyraźnie zróżnicowana regionalnie – w Polsce zachodniej oraz południowej tego typu działania deklaruje się znacznie częściej niż w Polsce wschodniej, północnej i centralnej. Poglądy i przekonania: dwa razy częściej angażują się w wolontariat osoby: które uważają, że zwykły obywatel działając z innymi może rozwiązać lokalne problemy; chodzące do kościoła co najmniej raz w tygodniu, niż te które praktykują rzadziej lub w ogóle; które uważają, że „ogólnie rzecz biorąc ludziom, większości ludzi można ufać”.

Wolontariat w Polsce – blaski i cienie (próba panoramy) Społeczeństwo obywatelskie: „przestrzeń na zewnątrz rodziny, władzy państwowej czy obszaru regulowanego mechanizmami rynkowymi, w której ludzie dobrowolnie zrzeszają się, aby działać na rzecz wspólnego dobra” Najsłabszą stroną polskiego trzeciego sektora jest małe zaangażowanie obywateli w sprawy publiczne. W ISO zaangażowanie to mierzy kilka wskaźników m.in. polityczna aktywność niepartyjna obywateli, liczba wolontariuszy, czas ich pracy, liczba członków organizacji – w 2007 roku spadek zaangażowania zaobserwowaliśmy w przypadku każdego z wymienionych wskaźników. O słabnącej aktywności obywatelskiej świadczy również spadająca liczba członków organizacji, znaczący spadek liczby wolontariuszy, jak również ich malejące zaangażowanie mierzone liczbą przepracowanych godzin Przyczyny tego słabnącego zaangażowania są złożone (m.in. spadek bezrobocia, migracje). Można też ich szukać w nasilających się aspołecznych postawach Polaków.

Wolontariat w Polsce – blaski i cienie (próba panoramy) Z badania zrealizowanego w listopadzie 2008 roku wynika, że w ciągu roku tylko 11,3% czyli ok. 4 mln dorosłych Polaków poświęciło swój czas na bezpłatną pracę na rzecz innych. To ponad 10 punktów procentowych mniej niż w 2006 roku! Ile czasu pracują? (dane XI 2008) Ponad 5 godzin rocznie pracowało społecznie 68,5% wolontariuszy, tj. 6% Polaków (2007 - ok. 8% Polaków) Ponad 50 godzin rocznie 16% wolontariuszy, tj. 1,6% Polaków (2007 prawie 20% - 2,6% Polaków).   

Wolontariat w Polsce – blaski i cienie (próba panoramy) Komu pomagają? W 2008 roku 20% wolontariuszy (a więc ok. 2% Polaków) zadeklarowało, że w ostatnim roku pracowało społecznie na rzecz więcej niż jednej organizacji (w 2007 roku było to 40% wolontariuszy, a więc niemal 6% Polaków).   Wolontariusze najczęściej wspierają swoją pracą: - organizacje i grupy pomagające najuboższym, - organizacje i ruchy religijne, parafialne - organizacje i grupy działające w sferze edukacji i wychowania, - Ochotniczą Straż Pożarną, GOPR, WOPR.

Społeczny i edukacyjny wymiar wolontariatu Wolontariat to: jeden z najbardziej skutecznych sposobów łagodzenia społecznych niesprawiedliwości; rodzi postawy dobroczynności u innych; oddziaływanie edukacyjne wolontariatu; formą edukacji, kształcenia i formacji dla wszystkich, którzy się z nim stykają; narzędzie edukacji obywatelskiej; promuje aktywny udział w życiu społecznym poprzez uczestnictwo w organizacjach i instytucjach nie nastawionych na zysk; rozwija samodzielność i kreatywność ; zachęca osoby defaworyzowane (niepełnosprawne, młodzież pochodzącą z biednych rodzin, bezrobotną, zagrożoną patologiami) do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym; nie jest tylko zdobywaniem kwalifikacji umysłowych, ale także formacją ducha, kształceniem woli. Wolontariat nie tylko uczy aktywności i odpowiedzialności obywatelskiej, ale jako tzw. trzeci sektor stanowi wręcz konieczny warunek dla zaistnienia we współczesnej demokracji autentycznego społeczeństwa obywatelskiego.