PRACA Z DZIECKIEM TRUDNYM

„DZIECKIEM TRUDNYM” nazywamy dziecko które: ma kłopoty z przystosowaniem się do wymagań rodziców, nauczycieli i opiekunów. Według W. Okonia

ZADZIWIAJĄCE SYTUACJE Dwaj chłopcy, bez jakiegokolwiek motywu, brutalnie zamordowali spotkanego na swej drodze przypadkowego rówieśnika. Nauczyciel gnębiony przez nastolatków. Koleżanki z zazdrości zamordowały młodą dziewczynę. Dewastacja przystanków, parków. Bijatyki na ulicach, meczach, dyskotekach..

DLACZEGO? CO SIĘ STAŁO? Co dzień zaskakują nas takie informacje o brutalnych zachowaniach młodzieży. Bulwersują, budzą przerażenie i ciągłe pytania: Dlaczego ? Co się stało ? Jaka nas czeka przyszłość ? Zaraz potem narasta gniew: ukarać, wyrzucić ze społeczeństwa, zamknąć ! Kiedy opadają emocje pytamy się: jak to się mogło wydarzyć ? To niezrozumiałe.

Łatwo jest odizolować lub ignorować istnienie trudnej młodzieży Łatwo jest odizolować lub ignorować istnienie trudnej młodzieży. Tymczasem historie ich życia są przerażającym świadectwem wielu problemów społecznych i kryzysu dzisiejszej rodziny.

często używamy określeń "dziecko wykolejone” "dziecko trudne wychowawczo" "dziecko moralnie zaniedbane” "dziecko z zaburzeniami w zachowaniu” „żywe srebro” "niedostosowane społecznie”

młodzież niedostosowana społecznie Wykazuje tendencje społecznie negatywne poprzez: Odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych i chęć wyżycia się w akcji społecznie destrukcyjnej. Podziw i zainteresowanie dla tzw. złych czynników. Nieżyczliwy stosunek do człowieka. Stałe konflikty z otoczeniem, najczęściej na tle stosunku do człowieka, do cudzego mienia, regulaminów, norm i zarządzeń, nieodpowiedniego stosunku do czynów własnych, nieumiejętność zżycia się z grupą.

młodzież niedostosowaną społecznie charakteryzuje: Niechęć do pracy i nauki. Brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny. Życie chwilą, przygodą, awanturą. Dużą wyobraźnia. Brak krytycyzmu, wizji życia w płaszczyźnie etycznej - społecznie pozytywnej. Nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji; brak wiary w możliwość wyjścia z trudnej sytuacji .

dzieci niedostosowane społecznie systematycznie opuszczają lekcje nagminnie wagarują przerywają naukę zachowują się agresywnie wobec kolegów i starszych uciekają z domu są leniwe piją alkohol palą papierosy

dzieci niedostosowane społecznie przebywają w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów niszczą mienie społeczne dopuszczają się kradzieży lub innego rodzaju wykroczeń wymagających interwencji władz szkolnych lub policji.

Można zauważyć dwa zasadnicze rodzaje niedostosowanego zachowania się zachowania związane z depresją, cofaniem się, niepokojem, niepewnością, brakiem zaufania do nowych ludzi, do nowych rzeczy, zachowania demonstracyjno - bojowe (wrogość)

zachowania związane z depresją Przejawiają się one brakiem zaufania do obcych i nowych sytuacji, dużą ostrożnością w postępowaniu wymagającym pokonywania trudności lub podejmowania konkretnych decyzji. Dzieci takie żyją jak gdyby we własnym świecie, zamknięte w sobie, ostrożne i czujne, trzymają się z dala od innych, są skryte i nieprzyjazne, wydaje się,że ciągle podejrzewają otoczenie o działania przeciw nim.

zachowania związane z depresją Towarzyszą często w tych przypadkach objawy zaburzeń emocjonalnych i nerwicowych np. nadmierne obgryzanie paznokci, niepewność spojrzenia, ogólne zmęczenie rysujące się na twarzy, smutek, niespokojny sen, są to charakterystyczne symptomy, które w pewnych sytuacjach mogą pomóc w rozpoznawaniu rodzaju niedostosowania

zachowania demonstracyjno - bojowe (wrogość) wrogie nastawienie do dorosłych lub innych dzieci ich reakcje są bardzo ostre i gwałtowne, nieadekwatne do działających w danych sytuacjach bodźców wyraźne przejawy agresji wybuchy gniewu postawa skłonna do bójek i zatargów dzieci takie pragną bez przerwy być obiektem zainteresowania otoczenia

zachowania demonstracyjno - bojowe (wrogość) reakcja na dezaprobatę lub odrzucenie ich, może wyrazić się agresywną postawą w momencie zwracania uwagi, "złym humorem", odmawianiem wypełnienia poleceń. Niedostosowani społecznie najczęściej są aroganccy, bezczelni, w niechlujnym wyglądzie i zaniedbani, skłonni do intryg oraz agresji.

zachowania demonstracyjno - bojowe (wrogość) Są też nieletni, u których występują pewne objawy jako cechy dominujące: kłamstwo, kradzieże, włóczęgostwo, zaburzenia seksualne agresywność, samobójstwa, samouszkadzanie używki.

DZIECI TRUDNE REKRUTUJĄ SIĘ Z rodzin nieprzychylnych dziecku- rodzice uzasadniają zachowanie: przemęczeniem, kłopotami materialnymi, alkoholizmem.Metody wychowania polegają tu na karach, bardzo surowych nieproporcjonalnych do przewinień. rodzin obojętnych dziecku – rodzice mają własne ważniejsze sprawy. Dziecko mocno zmienia się w typ bojowy, agresywny. rodzin rozpieszczających dziecko – rodzice nie potrafią niczego dziecku odmówić.Dołącza się do tego przesadna troska o zdrowie dziecka.

W poszukiwaniu przyczyn ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI RUCHOWEJ z DEFICYTEM UWAGI (attention - eaficit hyperactivity discorder - ADHD ) w/g badań z połowy lat 90 ADHD uwarunkowany jest w dużej mierze genetycznie , a więc jeżeli matka lub ojciec byli dziećmi nadpobudliwymi to prawdopodobieństwo, że będą borykali się z tym problemem u swoich dzieci jest dość duże ( 50 % ).

WINNY : ADHD U dzieci nadpobudliwych niektóre obszary mózgu źle funkcjonują, przyczyniając się być może do objawów tej choroby. Z zaburzeniem związane są; kora przedczołowa, cześć móżdżku oraz co najmniej dwa spośród pięciu skupisk neuronów znajdujących się w głębi mózgu. Okazuje się , że te części układu nerwowego są mniejsze niż normalnie. Powoduje to, że te struktury mózgu u osób z ADHD są mniejsze . Nikt nie wie dlaczego, ale wiele danych eksperymentalnych wskazuje na to, ze mogą tu odgrywać rolę mutacje w obrębie kilku genów, zwykle bardzo aktywnych w korze przedczołowej i w zwojach podstawy. Istnieją dowody na genetyczne uwarunkowanie tego typu defektu (bad.J.J.Gillis z University of Colorado-1992r. )

WINNY : ADHD Dzieci te nie potrafią odraczać reakcji ani hamować swojego zachowania. Dzieje się tak z powodu nieprawidłowej przemiany neuroprzekaźników w mózgu, zwłaszcza dopaminy. Dziecko nie potrafi działać planowo, realizować celu, tylko reaguje na doraźne bodźce. Nie jest nawet w stanie selekcjonować napływających bodźców według ich ważności. Reaguje na ten, który jest w danej chwili najsilniejszy

WINNY : ADHD Powstanie ADHD wiąże się też z wpływem czynników pozagenetycznych. Należą do nich m. in. wcześniactwo, picie alkoholu i palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, ekspozycja na wysokie stężenie ołowiu we wczesnym dzieciństwie oraz urazu mózgu, zwłaszcza uszkodzenie kory przedczołowej. Ale wszystkie te czynniki razem wzięte wyjaśniają nie więcej niż 20-30% przypadków ADHD u chłopców i jeszcze mniejszy odsetek u dziewcząt

Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu psychoruchowo ? Każde dziecko potrzebuje wiele zrozumienia, ale dziecku nadpobudliwemu jest ono szczególnie potrzebne. Warto pamiętać, że jego zachowanie, męczące dla otoczenia jemu samemu sprawia również poważne problemy.

dzieciom z ADHD można pomóc : organizując im środowisko zewnętrzne -uporządkowane otoczenie to ważny element ewentualnego leczenia farmakologicznego.Takie dziecko żyje w świecie wewnętrznego niepokoju i dlatego świat wokół niego powinien być uporządkowany

dzieciom z ADHD można pomóc : wykazując więcej zrozumienia , tolerancji i cierpliwości -warto pamiętać, że jego zachowania, męczące dla otoczenia, jemu samemu sprawiają również poważne problemy, trudniej mu znaleźć przyjaciół, trudno odnieść sukces, trudniej usłyszeć pochwały

dzieciom z ADHD można pomóc : wprowadzając porządek i rutynę. Większość dzieci lubi, kiedy rytm dnia jest stały.

dzieciom z ADHD można pomóc : Ograniczając bodźce. Ponieważ dziecko łatwo się rozprasza, należy się starać by w otoczeniu był spokój i mogło skupić się na jednym poleceniu.

dzieciom z ADHD można pomóc : Mówiąc jasno i wyraźnie. Staraj się, by to, co mówisz, było jak najbardziej konkretne- nie dawaj dziecku zbyt dużo możliwości wyboru.

dzieciom z ADHD można pomóc : Nie krytykując ich. Starając się planować. Dzieci nadpobudliwe wytrąca z równowagi wszystko, co jest nagłe i niespodziewane Przewiduj za dziecko wydarzenia. Rozkładaj jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast nagradzaj dziecko.

dzieciom z ADHD można pomóc : Starając się interweniować w sytuacjach konfliktowych Starając się dostosować tempo pracy do możliwości psychofizycznych dziecka. Zapewniając dziecku specjalistyczną pomoc psychologiczno - pedagogiczną w momencie, gdy dziecko zaczyna mieć problemy w nauce.

dzieciom z ADHD można pomóc : Dając dziecku szansę wypowiadania się, jednocześnie porządkuj jego wypowiedzi, Starając się budzić zainteresowania dziecka i angażować go w bardzo konkretnym działaniu.

dzieciom z ADHD można pomóc : Podsuwając dziecku rozwiązania alternatywne. Zamiast mówić, żeby przestało coś robić, staraj się mu posunąć, co mogłoby zacząć robić.

PROŚBA DZIECKA NADPOBUDLIWEGO 1. Pomóż mi skupić się na jednej czynności. 2. Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę. 3. Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić. 4. Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji. 5. Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze.

PROŚBA DZIECKA NADPOBUDLIWEGO 6. Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz. 7. Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał. 8. Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko gubię się. 9. Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję. 10. Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, ze rosnę, kiedy okazujesz mi, że ci na mnie zależy

Reguły działania Zauważanie pozytywnych zachowań dziecka-natychmiastowe chwalenie słowem uśmiechem ... Pamiętając, że dziecko na to czeka. Podawanie następnych poleceń po upewnieniu się, że poprzednie zostało wykonane. Określenie jednoznacznych i zrozumiałych zasad pracy oraz oceniania przed rozpoczęciem zadania. Wykonywanie przez nauczyciela jednej czynności w jednym czasie.

Reguły działania Stwarzanie atmosfery, że to co mówi nauczyciel i jakie wydaje polecenia jest ważne. Pilnowanie, aby na ławce nie było rzeczy nie potrzebnych na lekcji, które mogą rozpraszać uwagę. Pilnowanie, aby dziecko zadawało pytania dotyczące tylko bieżącej lekcji. Reagowanie na zachowania ucznia pamiętając, że odpowiada on za skutki swojego zachowania.

ZALECENIA ZALECANE JEST USTALENIE REGUŁ I ZASAD WSPÓŁPRACY. Najlepiej aby były one spisane wspólnie z uczniami i powieszone w widocznym miejscu. Ustalone zasady należy przestrzegać konsekwentnie w atmosferze akceptacji dzieci. Pod żadnym pozorem nauczycielowi nie wolno ich zmienić. ZALECANE JEST USTALENIE REGUŁ I ZASAD WSPÓŁPRACY.

Pigułka na trudne dziecko W USA leki psychotropowe coraz częściej zastępują tradycyjne metody wychowawcze. Miliony dzieci są codziennie faszerowane pigułkami, które mają poprawić im nastrój i stopnie, zwiększyć koncentrację, uspokoić nadaktywnych, zaś nieśmiałych zamienić w przebojowych zwycięzców. Nikt nie wie, jak wpłynie to na ich rozwój. Stymulant ritalina jest gwiazdą dziecięcej psychofarmakologii. Stosuje się ją dla doraźnego łagodzenia objawów zespołu hiperaktywności i braku uwagi (ang. ADHD).

Pigułka na trudne dziecko Dlaczego amerykańskie dzieci spożywa ją aż 80 proc. światowej produkcji ritaliny? Odpowiedzi należy szukać w specyfice opieki medycznej i stosunków społecznych w USA. Przemęczeni nauczyciele, nękani przez zakłócających porządek uczniów, naciskają rodziców, by dla uspokojenia dzieci zaczęli podawać im ritalinę.

Pierwsze kroki leczenia informacje dla rodziców Warto uzyskać dokument stwierdzający chorobę naszego dziecka. Daje on nam możliwość leczenia farmakologicznego oraz uzyskania indywidualnego nauczania w szkole. Nasze dziecko nabiera uprawnień dziecka szczególnej troski zamiast dotychczasowego piętna łobuziaka. Rodzice lub opiekunowie nabierają prawa do bycia traktowanymi jako rodzice dziecka chorego genetycznie. Dotąd większość z nich była traktowana jako niewydolni wychowawczo. Przedstawiamy kolejne kroki postępowania:

Pierwsze kroki leczenia informacje dla rodziców Najpierw ktoś opiekujący się dzieckiem dostrzega u niego objawy nadpobudliwości psychoruchowej. Może być to rodzic, wychowawczyni w przedszkolu lub szkole, lekarz pierwszego kontaktu. Rodzice lub prawni opiekunowie dziecka, którzy dowiedzieli się o tym, że ich dziecko ma objawy ADHD lub ADD zapisują się na wizytę do rejonowego lekarza psychiatry. Psychiatra powinien dać skierowanie na badania stężenia poziomu hormonów we krwi oraz inne, tak, aby wykluczyć przyczyny nadpobudliwości spowodowane czymś innym niż wrodzoną wadą systemu nerwowego. Można udać się do lekarza psychiatry mając już ze sobą wyniki odpowiednich badań.

Pierwsze kroki leczenia informacje dla rodziców Lekarz psychiatra wydaje diagnozę na piśmie. Tekst powinien zawierać zalecenia dotyczące postępowania pedagogiczno - wychowawczego wobec dziecka. Lekarz psychiatra przepisuje łagodne środki psychotropowe dobrane indywidualnie do każdego pacjenta. Co miesiąc podczas wizyty kontrolnej lekarz może skorygować stosowaną przez siebie terapię w zależności od jej skuteczności. Rodzice lub opiekunowie powinni nawiązać i utrzymywać ścisłą współpracę z wychowawcami i nauczycielami aby otoczyć dziecko serdeczną, spójną i konsekwentną opieką.

Pierwsze kroki leczenia informacje dla rodziców Z zaburzeniami koncentracji uwagi często występuje dysleksja i dysgrafia, toteż warto skorzystać z pomocy w tych dziedzinach. Po diagnozę i skierowanie na zajęcia wyrównawcze należy się udać do rejonowej poradni psychologiczno - pedagogicznej. Mając orzeczenie o dysleksji czy dysgrafii zyskujemy prawo do pozytywnego rozpatrzenia naszego podania do dyrekcji szkoły o zapewnienie dziecku szczególnych warunków zdawania egzaminów. Są one określone przepisami ustawy i znane dyrektorom szkół.

PODSUMOWANIE

zaburzona koncentracja uwagi - uczniowie bardzo szybko się rozpraszają: - zapominają polecenia; - nudzą się szybko; - szybko przerywają pracę, w połowie; - czytają bez zrozumienia; - wracają do początku, gdy przerwą pracę; - charakteryzuje je chaos odpowiedzi i natłok myśli; - bardzo dużo gestykulują; - mają trudności z zorganizowaniem sobie pracy; - unikają zadań wymagających wysiłku umysłowego; - gubią rzeczy potrzebne do pracy; - zapominają co było zadane.

Co może zrobić nauczyciel? Dawać bardzo krótkie komunikaty, formułowane w pozytywie: np.: Teraz otwórz zeszyt!, Kopiesz w ławkę!, Spakuj rzeczy!, Uwaga, zaczynamy pisać!, Spójrz w zeszyt! Powtórzyć polecenie krótko i czytelnie. Zapisać polecenie.

Co może zrobić nauczyciel? Sprawdzić, czy uczeń wykonał to polecenie ( czy rzeczywiście otworzył zeszyt), teraz dopiero przechodzimy do następnego polecenia: np..: A teraz otwórz książkę na stronie 20. następnie: Spójrz na zadanie 2 na stronie 20. następnie: Zrób to zadanie. Zwracać uwagę hasłowo: Spójrz na mnie!, Halo!, Zobacz!, Uwaga! – i zatrzymać wzrok na dziecku. Stanąć przy dziecku, poklepać po ramieniu, kucnąć i popatrzyć mu w oczy, prosić o powtórzenie jego słów – utrzymać kontakt wzrokowy.

Nadmierna ruchliwość - nerwowe ruchy rąk i stóp; - często wstają z miejsca, chodzą po klasie; - nadmiernie gadatliwe; - ciągle kręcą się; - grzebią w teczce; - gryzą ołówki; - wyrywają się do odpowiedzi, choć nie zawsze znają właściwą odpowiedź; - zaczepiają, potrącają.

Co może zrobić nauczyciel? Prosić ucznia o wykonanie drobnych czynności np.: - zawieszanie mapy; - zbieranie zeszytów; - przyniesienie kredy; - zmoczenie gąbki; - przyniesienie wody do kwiatków; podlanie kwiatków; - zmycie tablicy. Chwalić za każdy etap pracy, mówić powoli - to uspakaja.

Co może zrobić nauczyciel? Mało dopytywać, bo ucieknie od kontaktu; unikać pytania „DLACZEGO?”, w zamian: „CO SKŁONIŁO CIĘ DO ....?” Za każdym razem pokazywać mu, co robi dobrze, z czego się cieszymy. Gdy biegnie na korytarzu, to zatrzymać go i utrzymać kontakt wzrokowy, spytać o imię, odciągnąć uwagę „CHODŹ, POMÓŻ MI ...” Wzmacniać pozytywnie, pochwalić jak coś zrobił dobrze np. spokojnie przesiedział 5 minut.

Nadmierna impulsywność - impuls tzn. działam już; - reakcja jest nieproporcjonalna do bodźców (agresja słowna, fizyczna); - działają nie przewidując konsekwencji swojego działania, łatwiej podpadają, bo nie sprawdzają czy nauczyciel jest obok; - wiedzą, co powinni zrobić, ale tego nie robią; znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem; - są niecierpliwe, często wtrącają się do rozmowy, nie czekają na swoją kolej;

Nadmierna impulsywność - przypadkowo, nieumyślnie niszczą rzeczy; - prowokują, kłócą się; - obrażają się, kłamią; - odpowiadają nie na temat, wolą mówić niż słuchać; - generalizują: „nikt mnie nie lubi , nikomu na mnie nie zależy”.

Co może zrobić nauczyciel? Dzień po dniu przypominać o zasadach. Proponować: weź ołówek i pokaż na kartce jaki jesteś zły, narysuj to; Wykorzystać „kartkę bezpieczeństwa” „Zgnieć ją, podrzyj, podeptaj, wyrzuć” Odwrócić uwagę dziecka „Chodź pomożesz mi przy ” Posadzić pomiędzy dwoma flegmatycznymi prymusami. Mówić często: np. chciałbym żebyś to jutro poprawił; zależy mi na tym żebyś……

literatura Materiały Ireny Wielowiejskiej ze Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Nadpobudliwym "Ponad" M. Grzegorzewska: Pedagogika specjalna H. Spionek: Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka J. Konopnicki "Niedostosowanie społeczne„ M. Marek - Ruka: Niepowodzenie szkolne a niedostosowanie społeczne młodzieży J. Konopnicki "Niedostosowanie społeczne" M. Ziemska "Rodzina a osobowość" Z. Tyszka "Socjologia rodziny" Z. Tyszka "Socjologia rodziny" M. Ziemska "Rola rodziny w kształtowaniu osobowości społecznej dziecka" St. Kowalski "Socjologia wychowania w zarysie" K. Obuchowski: "Psychologia dążeń ludzkich" „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci” Wolańczyk, Kołakowski „Zaburzenia emocjonalne u dzieci” A.Kozłowska

mgr inż. Barbara Zelek Opracowała: mgr Bogusława Janik