Agata Orzeł- Żukowska Psycholog PPP nr 2 w Krakowie ADHD – co to jest? Agata Orzeł- Żukowska Psycholog PPP nr 2 w Krakowie

Co to jest ADHD? ADHD jest to schorzenie neurorozwojowe, którego objawy układają się w trzy grupy: kłopoty z kontrolą własnej impulsywności nadmierna aktywność ruchowa zaburzenia koncentracji uwagi

Klasyfikacja europejska W Polsce obowiązuje obecnie Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10, określa ona ADHD jako zaburzenie hiperkinetyczne (Hyperkinetic Disorder; F.90)

Klasyfikacja amerykańska Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA) DSM-IV wprowadza pojęcie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (Attention Deficyt Hiperactivity Disorder, ADHD)

Objawy i epidemiologia W populacji dziecięcej częstość występowania szacuje się na około od 3% do 5%, szczyt rozpoznawania przypada między 6 a 9 rokiem życia Częściej zespół rozpoznaje się u chłopców, ze względu na fakt, że u nich na pierwszy plan wysuwają się objawy związane z nadruchliwością i impulsywnością U dziewczynek dominuje podtyp ADHD z zaburzeniami w koncentracji bez nadruchliwości

Epidemiologia Objawy są niezależne od dziecka Mogą pojawiać się zachowania niepożądane – agresywne – związane z nadmierną impulsywnością (zwłaszcza w okresie przedszkolnym – gryzienie, szczypanie, szturchanie) Około 18 % populacji dziecięcej wykazuje cechy zaburzenia hiperkinetycznego – pracujemy z tymi dziećmi takimi metodami jakby miały pełnoobjawowe ADHD

Epidemiologia Wcześniej uważano, że z ADHD się „wyrasta”, najnowsze badania pokazują, iż niektóre objawy się wygaszają lub zmieniają obraz. U około 70% pacjentów utrzymują się w okresie dorastania i 30-50% w wieku dorosłym Badania dowodzą, iż osoby dorosłe z ADHD mogą mieć trudności z osiągnięciem wyższego wykształcenia, utrzymaniem stałego związku (częstsze rozwody), utrzymaniem stałej pracy

Etiologia Czynniki pozagenetyczne 20% (urazy okołoporodowe, uszkodzenia CUN w wyniku przebytych operacji lub innych schorzeń) Częstość dziedziczenia zespołu sięga 80% (podobnie jak przy astmie) Najprawdopodobniej ADHD jest zaburzeniem poligenicznym, a w jego powstaniu odgrywają rolę mutacje w obrębie genów aktywnych w korze przedczołowej i jądrach podstawnych Płaty czołowe odpowiedzialne są za procesy hamowania

Diagnoza ADHD Diagnoza ADHD jest interdyscyplinarna (lekarz specjalista, psycholog) Przy stawianiu diagnozy konieczne są badania psychologiczne i opinia ze szkoły, czasem obserwacja zachowań w grupie Objawy ADHD występują co najmniej w dwóch środowiskach, to znaczy i w domu i w szkole Symptomy występują u dziecka już przed 6 rokiem życia

Kryteria diagnostyczne – koncentracja uwagi 1. Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych 2. Dziecko ma trudności z utrzymaniem uwagi na grach i zadaniach 3. Często wydaje się, że nie słyszy, co się do niego mówi 4. Ma kłopoty z wykonywaniem instrukcji po kolei i dokończeniem zadania

Koncentracja uwagi 5. Ma trudności w zorganizowaniu sobie pracy 6. Nie lubi, unika, ociąga się przy odrabianiu zadań domowych 7. Często gubi rzeczy codziennego użytku i przybory szkolne 8. Łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców 9. Często zapomina co ma robić dalej w codziennej aktywności ( idzie myć zęby i zapomina)

Nadruchliwość, nadmierna aktywność 1. Często ma nerwowe ruchy rąk albo wierci się na krześle 2. Wstaje na lekcji lub w innych sytuacjach, gdy jest wymagane siedzenie na miejscu (np. posiłek) 3. Wchodzi, wspina się na meble, chodzi po pomieszczeniu 4. Nadmiernie hałaśliwe w zabawie i przy odpoczynku 5. „Biega jak nakręcone”. Dziecko często jest w ruchu, występuje nadmierna aktywność ruchowa.

Impulsywność 1. Dziecko często wyrywa się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie zadane do końca. 2. Nie udaje się stać w szeregu lub poczekać na swoją kolej w grze lub sytuacji grupowej. 3. Dziecko często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do zabawy lub rozmowy innych osób). 4. Dziecko często jest nadmiernie gadatliwe.

Wzorzec zachowania Spokojna osoba – pomysł - STOP- decyzja - realizacja Osoba z ADHD - pomysł - brak zahamowania - realizacja

Specyfika schorzenia ADHD jako złożony problem. Ze względu na złożoność zjawiska, schorzenia towarzyszące oraz różnorodne skutki ADHD osoba dotknięta chorobą oraz jej rodzina wymagają kompleksowej opieki lekarzy i fachowców różnych specjalności.

Zjawiska często towarzyszące zespołowi: Choroby somatyczne (alergie, choroby neurologiczne) Zaburzenia o charakterze dyslektycznym (dysleksja, dysgrafia i dysortografia) zaburzenia zachowania Zaburzenia nastroju (mania, depresja) Zespół Touretta (choroba tikowa) Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne Uzależnienia

Zjawiska towarzyszące cd: Trudności w kontaktach społecznych (dziecko jest odrzucane przez rówieśników) Jąkanie Zaburzenia snu, zaburzenia rytmu dobowego (zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie)

Leczenie Najbardziej skutecznym modelem leczenia jest łączenie terapii farmakologicznej (jeśli są wskazania lekarskie) z terapią psychologiczną i oddziaływaniami szeroko rozumianego środowiska społecznego,

Rola szkoły Przebywanie w szkole i nauka szkolna, jest (oprócz rodziny) najważniejszym czynnikiem leczącym dziecko z ADHD. Zamiennik nie istnieje. Szkoła jest miejscem gdzie dziecko zdobywa doświadczenia społeczne i uczy się współżyć z innymi ludźmi. Od postępowania nauczycieli w znacznym stopniu zależy, jak potoczą się losy dziecka, jak będzie kształtowała się jego samoocena, motywacja do nauki i radość życia.

Opis modelu pomocy Rodzice i nauczyciele diagnostyka szpitalna Psychiatra dziecięcy lub neurolog Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna lekarz rodzinny Psycholog i pedagog szkolny Rodzice i nauczyciele

Formy pracy z dzieckiem i rodzicami Psychoedukacja rodziców dziecka na temat schorzenia Terapia indywidualna dziecka (reedukacja, terapia psychologiczna) Terapia grupowa dla dzieci (grupy mieszane, niejednorodne) Warsztaty umiejętności rodzicielskich (metoda Mazlish, Faber) Specjalistyczne warsztaty dla rodziców dzieci z ADHD

Formy pracy z dzieckiem i rodzicami Grupy wsparcia (psychoedukacyjne, klasyczne grupy wsparcia jako bank informacji) Terapia indywidualna rodziców Wspomaganie i terapia rodziny (ustalanie strategii, procedur, analiza zachowania) Psychoedukacja rodziców innych dzieci

Szkoły terapeutyczne wykorzystywane w pracy z ADHD Paradygmat behwioralno-poznawczy - szczególnie użyteczny w środowisku szkolnym - podaje gotowe strategie i przepisy radzenia sobie w sytuacjach trudnych i konfliktowych Klasyczna systemowa terapia rodzin Podejście psychoanalityczne, psychodynamiczne

Strategie radzenia sobie z objawami Zasada nr 1 Objawy ADHD nie są winą dziecka. Nie są też winą rodziców, ani nauczycieli. Wnioski z tej zasady: A) dziecko z zespołem wymaga pomocy w tych sferach życia, które są zaburzone przez objawy B) ADHD nie jest wymówką na życie – obowiązuje tutaj zasada jak w każdym rodzaju rehabilitacji. Dziecko z ADHD ma osiągać te same cele, co jego rówieśnicy, ale przy większym nakładzie swojej pracy i dorosłych (rodziców i nauczycieli)

Strategie radzenia sobie z objawami Zasada nr 2 Objawy trwają latami. Nie można terapeutycznymi metodami doprowadzić do zniknięcia objawów, można natomiast poprawić funkcjonowanie dziecka pomimo ich obecności.

Wnioski płynące z zasady nr 2 - z dzieckiem nie da się pracować na zapas, można tylko tu i teraz. - to, że poradziliśmy sobie z objawami dziś, nie znaczy, ze nie wystąpią jutro. - ze stosowania danej strategii radzenia sobie z objawami dorośli mogą zrezygnować dopiero wtedy, gdy dziecko samo jest w stanie poradzić sobie z tym rodzajem zadania.

Podstawy postępowania 1.Praca na pozytywnych wzmocnieniach czyli nagradzamy pożądane zachowania dziecka Zachowanie+ wzmocnienie (nagroda)= powtarzalność danego zachowania. 2. Konsekwencja postępowania; za dane zachowanie – umówiona konsekwencja. 3. Mówimy językiem prostym i zrozumiałym, wydajemy polecenia krótko i zwięźle.

Podstawy postępowania 4. Nie dajemy się prowokować dziecku, panujemy nad emocjami. Dziecko z ADHD bada granice i wytrzymałość danej osoby, tylko konsekwencja i opanowanie dają szanse na powodzenie w pracy z dzieckiem. 5. Utrzymujemy stały kontakt z rodzicami, najpierw chwalimy wysiłki później przedstawiamy uwagi krytyczne.

Metody wspierające leczenie Integracja sensoryczna Kinezjologia edukacyjna Metoda Ruchu rozwijającego W.Sherborne Biofeedback Hipoterapia, dogoterapia Preparaty wspomagające (kwasy omega-3, zioła)

Długoterminowość opieki nad dzieckiem i rodziną Wczesna lub późna diagnoza - konsekwencje dla dziecka i rodziny Etapy życia rodzinnego (wczesne i późne dzieciństwo, adolescencja, dorosłość) – zmienność objawów Etapy edukacyjne (przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła średnia, wybór zawodu).

Długoterminowość opieki c.d Wybór najbardziej optymalnej dla dziecka formy kształcenia (nauczanie w klasie integracyjnej, godziny rewalidacyjne, w ostateczności nauczanie indywidualne) Stałe monitorowanie niepokojących objawów Poradnia PP jako miejsce koordynowania i planowania działań z rodziną – pomoc w doborze odpowiednich strategii i możliwości leczenia

A co z rodziną? „Wypalenie” systemu rodzinnego – przewlekły stres dezorganizuje życie rodziny, wytrąca ją ze swoistej równowagi nazywanej homeostazą Pojawiają się konflikty małżeńskie, przy braku wsparcia ze strony otoczenia – nerwice i depresje u rodziców Dziedziczność zespołu wskazuje, że rodzice dziecka również mogą przejawiać symptomy, co utrudnia systematyczną pracę niektórymi metodami terapeutycznymi

Zagrożenia związane z nieprawidłowo leczonym ADHD Niedostosowanie społeczne Grupy nieformalne Zaburzenia psychiczne (depresja, zaburzenia osobowości) Zachowania przestępcze nieletnich – źle prowadzone ADHD jako jeden z czynników ryzyka

Profilaktyka zagrożeń Leczenie farmakologiczne (obecnie są dostępne na rynku leki na ADHD) Odpowiedni tryb nauczania (klasy integracyjne, nauczanie indywidualne) Protekcja społeczna (wspomaganie ze strony rodziny, szkoły i środowiska lokalnego)

Szkoła jako miejsce nieodzowne w terapii dziecka Szkoła tworzy strategie i procedury zrozumiałe, korzystne i przyjazne dla wszystkich uczniów Szkoła dysponuje fachową, życzliwą i przeszkoloną kadrą Szkoła monitoruje zachowania dziecka i na bieżąco kontaktuje się z rodzicami