Zarządzenie ryzykiem bankowym Wykład opracowała: Ewa Pastor

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM BANKOWYM Zarządzanie ryzykiem obejmuje przedsięwzięcia mające na celu planową i celową analizę oraz sterowanie ryzykami występującymi w działalności bankowej, a także kontrolę podejmowanych przedsięwzięć.

W zarządzaniu ryzykiem można wyróżnić następujące etapy: identyfikacja i pomiar ryzyk – ma charakter informacyjny i prognostyczny; punktem wyjścia jest jego identyfikacja (określenie, jakimi rodzajami ryzyka i w jakim zakresie zagrożony jest bank w danym momencie), następnie zakwalifikowanie danej transakcji do określonej grupy ryzyka, pomiar ryzyka (zarządzać można jedynie ryzykami, które są mierzalne), sterowanie ryzykiem – podejmowanie przedsięwzięć mających na celu ograniczenie ryzyka do założonych dopuszczalnych rozmiarów (w analizie ryzyka istotne jest zwrócenie uwagi na wzajemny związek między ograniczaniem ryzyka a pozostałymi celami działalności banku, w tym przede wszystkim osiąganiem rentowności i utrzymaniem płynności; między osiągnięciem poszczególnych celów występują sprzeczności – dążenie do poprawy rentowności pozostaje w sprzeczności z dążeniem do ograniczenia ryzyka i zapewnienia płynności), na zarządzających bankiem spoczywa zadanie znalezienia kompromisu i uzyskania odpowiedniego zysku przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z konieczności utrzymania odpowiedniego poziomu ryzyka i płynności; niezwykle istotne są też ramy prawne w zakresie utrzymywania płynności, wielkości kapitału własnego i dywersyfikacji ryzyka, kontrola podejmowanych działań – ma na celu zbadanie efektywności podejmowanych przedsięwzięć w zakresie ograniczania ryzyka.

Przy analizie ryzyka istotne jest odróżnienie między ryzykiem pojedynczej transakcji a łącznym ryzykiem. Wśród wielu rodzajów ryzyka bankowego na uwagę zasługuje podział na ryzyko: kredytowe, płynności, stopy procentowej, walutowe.

RYZYKO KREDYTOWE To niebezpieczeństwo niespłacenia przez dłużnika banku zaciągniętego kredytu (w całości lub części) wraz z odsetkami, prowizjami i innymi opłatami. Pojęcie to obejmuje niespłacenie przez dłużnika wierzytelności z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń. Należy zwrócić uwagę, że z działalnością kredytową wiążą się również inne niebezpieczeństwa: mniejsze niż oczekiwane wpływy z odsetek, na skutek zmiany stopy procentowej, ryzyko negatywnego kształtowania się kursu walutowego w przypadku kredytów w walutach obcych, możliwość wystąpienia ryzyka płynności w przypadku opóźnień w spłacie, strata wartości pieniądza, zwłaszcza w przypadku wysokiej inflacji, pogorszenie się możliwości refinansowania.

Ocena ryzyka kredytowego jest uważana jako najważniejsze zadanie dla osób zarządzających ryzykiem bankowym. Wynika to z działalności bankowej, a udzielanie kredytów wiąże się ze szczególnie dużym zagrożeniem niewypłacalności banku. Warunkiem racjonalnej tzn. najbardziej zharmonizowanej z określonymi celami nadrzędnymi decyzji kredytowej jest prognoza zaangażowania kredytowego pod kątem płatności rat kapitałowych i odsetek od zadłużenia kredytowego. Przy ocenie przyszłej sytuacji kredytowej największego znaczenia nabiera niedobór informacji. Ryzyko kredytowe wiąże się z jakością informacji stojących do dyspozycji przy podejmowaniu decyzji. Im wyższy poziom informacji dotyczącej kredytobiorcy, tym większe prawdopodobieństwo spłaty kredytu.

Rodzaje ryzyka Przy analizie ryzyka kredytowego istotne jest odróżnienie: - ryzyka pojedynczego kredytu - ryzyka łącznego z tytułu działalności kredytowej.

wyjaśnienie Pojedyncze ryzyko zależy od wysokości możliwej straty (równej maksymalnej wartości kredytu wraz z odsetkami, pomniejszonej ewentualnie o posiadane zabezpieczenia) oraz od prawdopodobieństwa wystąpienia straty. Łączne ryzyko nie jest dla banku prostą sumą zagrożeń wynikających z ryzyka poszczególnych pojedynczych transakcji i poszczególnych rodzajów działalności banku. Jest określane przez: wielkość poszczególnych pojedynczych zagrożeń, prawdopodobieństwo ich wystąpienia, stopień wzajemnej zależności (korelacji) między nimi – im ona mniejsza (przy danych ich wielkościach i prawdopodobieństwach) tym mniejsze jest łączne ryzyko dla banku.

Ryzyko pojedynczego kredytu Na ryzyko dotyczące pojedynczej transakcji kredytowej składają się następujące grupy ryzyka związane z: - kondycją ekonomiczno-finansową kredytobiorcy - zawieraną transakcją - transakcją w trakcie jej trwania

Etapy zarządzania ryzykiem kredytowym identyfikacja i pomiar ryzyka kredytowego sterowanie ryzykiem kredytowym nadzór nad ryzykiem kredytowym finansowanie ryzyka kredytowego administrowanie ryzykiem kredytowym

Ocena wiarygodności kredytowej PRZEDSIĘBIORSTWA Ocena wniosku kredytowego: pod względem formalnym, pod względem merytorycznym jakościowa.

Ocena formalna wniosku polega na sprawdzeniu, czy: wnioskodawca przedłożył w banku wszystkie załączniki i czy są one wystarczające do rozpatrzenia przez bank wniosku, wniosek kredytowy został podpisany przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych wnioskodawcy, przeznaczenie kredytu jest zgodne z rodzajem prowadzonej działalności, wnioskowana kwota kredytu nie przekracza określonego przez prawo bankowe poziomu procentowego funduszy własnych banku, tzw. współczynnik koncentracji, wnioskowana kwota kredytu nie przekracza kompetencji osób upoważnionych do składania oświadczeń w zakresie zobowiązań majątkowych (np. WZA upoważniło zarząd do zaciągania kredytów do 15 mln zł, a wnioskowana kwota wynosi 20 mln zł), wnioskowany okres kredytowania nie przekracza dopuszczalnego okresu wyznaczonego w regulaminie kredytowym banku, proponowane formy zabezpieczeń spłaty kredytu są akceptowane przez bank.

Analiza merytoryczna wniosku. Bank dokonuje analizy: prawnej – statut lub umowa spółki, REGON, NIP, sytuacji ekonomiczno – finansowej – sprawozdania roczne i miesięczne, oceny audytorów, deklaracje podatkowe, analizy i opracowania wewnętrzne, zdolności kredytowej, wysokości potrzeb kredytowych, jakości zabezpieczeń spłaty kredytu – najbardziej wiarygodnym źródłem informacji w zakresie jakości proponowanych zabezpieczeń majątkowych jest wycena tego majątku przez niezależnych bądź bankowych ekspertów.

Ocena jakościowa wnioskodawcy obejmuje informacje o: reputacji – aktualne i wcześniejsze wyniki fin. Firmy oraz sytuacja fin. Właścicieli; jak firma postrzegana jest przez otoczenie, umiejętności i zdolności – kompetencje zawodowe i zdolności właścicieli – zarządzających firmą ma decydujące znaczenie przy osiąganiu sukcesu gospodarczego (ważny też wiek, wykształcenie, podejście do firmy, kwalifikacje, specjalistyczna wiedza itd.), znajomość u wnioskodawcy sytuacji w branży (koniunktura w branży, znaczenie dla gospodarki, ryzyka, średnie wyniki fin., uwarunkowania rynkowe, jakie miejsce w branży zajmuje wnioskodawca), znajomość u wnioskodawcy występujących szans i zagrożeń w zakresie: konkurencji zmian technologicznych, stosunków z dostawcami i odbiorcami (ilu ich jest, kto dyktuje warunki, jakie ceny akceptują) zmian społecznych (style gusta), politycznych (polityka rządu, szczebel europejski), prawnych (nowe przepisy).

METODY ANALIZY: 1. opisowa, 2. punktowa (credit scoring) 3. wskaźnikowa (wskaźniki płynności, rentowności, sprawności działania, zadłużenia i stopnia pokrycia, struktury majątku i kapitału), 4. dyskryminacyjna (wskaźnik Altmana), 5. ekonomiczna ocena przedsięwzięcia inwestycyjnego (NPV, IRR, próg rentowności).

Metody opisowe uwzględniające różne rodzaje ryzyka: metoda analizy „kryterium warunkowego” – kryterium jest wielkość potencjalnego ryzyka tkwiącego w danym zaangażowaniu kredytowym: ryzyko zerowe – kredyty gwarantowane przez państwo lub inne wiarygodne instytucje, ryzyko ukryte – kredytobiorca lub kredyt jest obciążony pewnym ryzykiem, ale jego skala nie jest jeszcze znana bankowi, albo taki stan kiedy prawdopodobieństwo poniesienia strat jest mniejsze niż prawdopodobieństwo ich nie poniesienia ( przedsiębiorstwa okazujące tendencje do stopniowego spadku poziomu sprzedaży, zysków z działalności operacyjnej, itp.), ryzyko jawne – prawdopodobieństwo poniesienia strat jest wyższe niż ich uniknięcia; zła sytuacja firmy ma charakter już nie przejściowy a trwały, bank musi się liczyć z utratą przynajmniej części pożyczonych środków, stan niewypłacalności klienta – trwała utrata zdolności dłużnika do wywiązania się ze swoich zobowiązań, prawdopodobieństwo spłaty kredytu wynosi lub zbliżone jest zeru.

metoda analizy „kryterium ryzyka utraty kredytu” – stworzone na podstawie powyższej metody na potrzeby banków austriackich: bez widocznego ryzyka utraty kredytu, wymagający uwagi, brzegowa (możliwość utraty kredytu i odsetek), nieściągalne (stracone)

grupa P: klienci pozyskiwani (z innych banków lub wchodzący na rynek), Metoda analizy wg kryterium perspektywicznych relacji klient – bank – 5 grup klientów banku w zależności od żądanych przez bank perspektyw współprac z nimi: grupa P: klienci pozyskiwani (z innych banków lub wchodzący na rynek), grupa R: klienci rozwojowi (których obsługę bank chciałby kontynuować), grupa S: klienci stabilni (stali klienci, stan finansowy dobry i przypuszczenie, że nadal będzie się utrzymywał), grupa E: klienci powoi eliminowani (obsługiwani ale chęć banku do ograniczenia lub wycofania się z obsługi, bo pogarszająca się sytuacja finansowa, niepewne perspektywy branży, nieterminowe regulowanie zobowiązań banku – bank podejmuje decyzję o zmniejszeniu zaangażowania w ich finansowanie), grupa O: klienci bez przydziału (nie zakwalifikowani do powyższych grup; na początku wszyscy klienci banku)

Metoda punktowa – credit scoring Metoda punktowa stanowi rozwinięcie analizy wskaźnikowej i jest obecnie najpowszechniej stosowanym przez banki narzędziem analizy ryzyka pojedynczego kredytu. Ocena ryzyka kredytobiorcy w metodzie punktowej składa się z 3 etapów: wybór kryteriów opisujących sytuację ekonomiczno – finansową kredytobiorcy, przypisanie poszczególnym kryteriom odpowiednich wartości punktowych. Odbywa się to najpierw poprzez ustalenie dla każdego kryterium wartości minimalnej i maksymalnej, a następnie w ramach ustalonego przedziału danego kryterium przypisuje się ilość punktów uzyskanych przez kredytobiorcę, zsumowane punktów z wszystkich przyjętych kryteriów, które dają łączną ocenę kredytobiorcy.

Metoda wskaźnikowa Umożliwia ona szybką i dość efektywną ocenę działalności potencjalnego kredytobiorcy. Nie jest jednak wolna od ograniczeń, dlatego powinna być stosowana w powiązaniu z innymi narzędziami analitycznymi. Na podstawie sprawozdań finansowych przekazywanych przez potencjalnego kredytobiorcę oblicza się odpowiednio dobrany zestaw wskaźników finansowych do oceny jego zdolności kredytowej. Spośród bogatej listy możliwych do obliczenia wskaźników wybiera się kilka najbardziej diagnostycznych, tj. dających najwięcej informacji o kliencie. Celem ogólnym analizy wskaźnikowej jest zaprezentowanie profilu działalności firmy w przeszłości oraz pokazanie obecnych mocnych i słabych storn przedsiębiorstwa. Wskaźniki, nie stanowiąc wielkości absolutnych, wskazują na zmiany w różnych obszarach działalności przedsiębiorstwa. Zilustrowanie schematów tych zmian poprzez wskaźniki sygnalizuje bankom ryzyko finansowania i możliwości badanego przedsiębiorstwa – kredytobiorcy.

Etapy analizy wskaźnikowej to: obliczenie wskaźników na podstawie sprawozdań finansowych interpretacja uzyskanych wyników. Wyniki analizy nie są wielkościami absolutnymi. Nabierają znaczenia dopiero wtedy, gdy zostaną porównane z inną wielkością – przyjętym standardem, a więc pożądanym poziomem wskaźnika, według którego będzie oceniany poziom wskaźnika rozpatrywanego.

Praktyka bankowa W praktyce bankowej w procesie analizy wskaźnikowej wykorzystuje się różne bazy porównawcze. W zależności od tego, czy analiza opiera się tylko na wskaźnikach badanej jednostki gospodarczej, czy też odnosi się do wskaźników innych przedsiębiorstw, można wyróżnić 2 rodzaje porównań: porównania wewnętrzne – ten typ porównań bazuje się na wielkościach postulowanych oraz z lat poprzednich; pozwala on na ocenę dynamiki oraz zmian zaistniałych w jednostce w pewnym okresie; porównania te jednakże nie informują o pozycji przedsiębiorstwa w stosunku do innych jednostek w środowisk gospodarczym działania jednostki, porównania zewnętrzne – wzbogacają porównania wewnętrzne poprzez ukazanie analizowanego przedsiębiorstwa na tle innych jednostek gospodarczych działających w branży w tym samym okresie.

Dziękuję Życzę miłego dnia