Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Społeczeństwo stowarzyszeń („biurokracja”, organizacja, instytucja) (WDS 2012/2013 nr 9)

1. Socjologia Maxa Webera (1864 – 1920): Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 1. Socjologia Maxa Webera (1864 – 1920): wpływ Webera na socjologię światową, jego biografia (stawanie się socjologiem, przedstawiciel socjologii historycznej, trwała „współczesność” jego analiz); socjologia jako nauka (empiryczna): winna się zajmować analizą przyczyn zjawisk społecznych, a poprzez ich interpretację dążyć do zrozumienia świata społecznego; powinna być ona wolna od wartościowania- oddzielenie „faktów” i „wartości”. ważne pojęcia socjologiczne Webera: „rozumienie” (verstehen), przyczynowość, racjonalność, typy idealne; typ idealny jako narzędzie badawcze (jako „miara” badania): abstrakcyjny model skonstruowany z cech istotnych („spotęgowanych”) danego zjawiska społecznego, który w „czystej” postaci nigdzie nie występuje; ma służyć do porównania z istniejącymi badanymi zjawiskami społecznymi. zróżnicowanie „typów idealnych” u Webera: historyczny (rynek kapitalistyczny), socjologiczny (biurokracja), działanie (działanie w afekcie), strukturalny (typy panowania).

Maximilian Carl Emil Weber (21.04.1864 – 14.06.1920) Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 2. Maximilian Carl Emil Weber (21.04.1864 – 14.06.1920)

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 3. Cechy idealno-typowe „biurokracji” (według Webera): biurokracja jako jedna z form organizacji formalnych („urząd”) - cechy: hierarchiczna organizacja urzędu; określony zakres kompetencji urzędników; reguły postępowania mają charakter zasad technicznych lub norm prawnych; sprawowanie urzędu jedynie ze względu na określone normy (obiektywizm) i kompetencje; urzędnicy są pracownikami najemnymi i zajmują stanowiska stosownie do swoich kwalifikacji; ciągłość sprawowania funkcji; oddzielenie urzędników od własności środków produkcji i administrowania; formułowanie i dokumentowanie decyzji na piśmie (archiwizacja).

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 4. Dyskusja na temat koncepcji „biurokracji”: zalety biurokracji: sprawna i bezstronna organizacja (rozwiązywanie problemów); utrwala tendencje egalitarne w społeczeństwie; wprowadza reguły „sprawiedliwości” (formalistyczna bezosobowość); przyczynia się do upowszechniania w społeczeństwie wartości fachowości i wiedzy. wady biurokracji : przepisy rodzą przepisy („samo-obsługiwanie” się biurokracji); nieprecyzyjność języka biurokracji (problem interpretacji); „podwójne życie instytucji” („klientelizm”, nieformalne układy itp.); trudności z wdrażaniem innowacji; brak społecznej kontroli („przemieszczenie się celów”); podział między „profesjonalistami” i „urzędnikami” w biurokracji; prawo Parkinsona, zasada Petera, zasada Dilberta.

Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 5. Typ idealny „biurokracji” i społeczeństwo w socjologii Maxa Webera: biurokracja a charakter władzy: władza charyzmatyczna, tradycyjna, legalna; biurokracja jako „najczystszy typ legalnego panowania”; Weber – przyszłość świata należy do „biurokracji”. „biurokracja” jako ważny aspekt procesu „racjonalizacji” życia społecznego na Zachodzie: „biurokracja” Webera wiąże się zarówno z porządkiem społecznym, jak i jest przykładem specyficznym typem organizacji/instytucji społecznej; jest ona przykładem „żelaznej klatki” racjonalizacji ogarniającej wszystkie instytucje publiczne i życie społeczne. czy nie ma alternatywy wobec biurokracji?: polityka a kierowanie biurokracją („Polityka jako zawód i powołanie”): etyka odpowiedzialności (walka o humanizowanie świata) i etyka przekonań (wycofanie się z racjonalnego świata).

6. Co zamiast „biurokracji”?: Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 6. Co zamiast „biurokracji”?: kwestia płci (kobiety na stanowiskach kierowniczych); model „japoński” (typ biurokracji japońskiej): proces decyzyjny przebiega od dołu do góry; mniejsza specjalizacja pracy; bezpieczeństwo zatrudnienia i praca zespołowa; połączenie pracy zawodowej z życiem prywatnym. pojawienie się wartości i kompetencji „zarządzania” (jako przeciwstawnej „biurokracji”): zarządzanie publiczne, zarządzanie „zasobami” ludzkimi, kultura korporacyjna. techniki informatyczne a „organizacje sieciowe” (organizacja po-nowoczesna), globalizacja gospodarki, gospodarka oparta na wiedzy; decentralizacja państwa i rozwój samorządności terytorialnej, rosnący nacisk na prawa jednostki i rozwój organizacji pozarządowych, wzrastająca roli mass-mediów i opinii publicznej.

7. Organizacje formalne (celowe grupy formalne): Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 7. Organizacje formalne (celowe grupy formalne): organizacja jako celowa grupa formalna (sformalizowana): organizacja jest zbiorowością ról, a nie zbiorowością osób. cechy organizacji formalnej: posiada sformalizowaną strukturę; widać wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy; powołana do realizacji konkretnego celu; obowiązuje sztywny i przejrzysty podział pracy; dokonuje się wymiana personelu; w organizacji dominują „stosunki rzeczowe”. organizacje (instytucje) a kontrola społeczna.

8. Instytucja społeczna – (institutio, institutum): Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 8. Instytucja społeczna – (institutio, institutum): czy główne pojęcie socjologii? - pojęcie „instytucji” w socjologii i antropologii; ogólne rozumienie: zasady i reguły społeczne („ograniczenia”), które kontrolują i czynią przewidywalny świat naszych społecznych interakcji (złożone zespoły wartości, ról i norm społecznych); instytucja a organizacja; instytucja może być rozumiana jako: podstawa porządku społecznego („instytucje życia społecznego”): powtarzalne i utrwalone sposoby zachowania, które są „na zewnątrz” nas i niezależne od naszej woli („role-oczekiwania”); stanowią one mechanizm kontroli społecznej (Talcott Parsons). typ (-y) działalności podejmowanej w celu zaspokojenia potrzeb jednostek i całych zbiorowości (funkcjonalizm): „instytucja społeczna” w rozumieniu Bronisława Malinowskiego. całkowite (totalne) „urządzenie” życia jednostek lub zbiorowości: instytucje totalne (Erving Goffman).

9. Główne problemy i pytania w analizie instytucji: Społeczeństwo stowarzyszeń (instytucje, organizacje, „biurokracja”) (WDS 2012/2013 nr 9) 9. Główne problemy i pytania w analizie instytucji: czy są one funkcjonalne (pozytywne), czy dysfunkcjonalne (negatywne) dla społeczeństwa (systemu) oraz dla nas – jednostek (ludzi)?; czy tworzą ład, czy też są źródłem nowych nierówności społecznych?: dystrybucja dóbr w społeczeństwie a wyzwania utrzymania „równowagi” systemu. czy są (na ile?) „zewnętrzne” wobec nas, czy też stanowią naszą „własność?: na ile je możemy je „swobodnie” zmieniać? uniwersalność instytucji i jednocześnie ich duża różnorodność kulturowa i historyczna; czy instytucje są barierą dla rozwoju, czy też są jego istotnym elementem? zmiana instytucjonalna („różnorodność instytucjonalna” jako wskaźnik rozwoju społecznego).