Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Kulturowe podstawy życia społecznego (II). Wartości, zaufanie społeczne i czas w kulturze (WDS 2008/2009 nr 6)

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) (WDS 2008/2009 nr 6) Przykład - subkultury młodzieżowe: „trójfazowy” okres rozwoju spontanicznej kultury młodzieżowej: subkultura młodzieżowa, okres kontrkultury i faza kultury alternatywnej; subkultury młodzieżowe w Polsce (wybrane przykłady): bikiniarze (lata 50., zanikanie po 1956 r.); hipisi (przełom lat 60. i 70.); git-ludzie (subkultura grypserki, zanik pod koniec lat 70.); punki (głównie lata 80., związek z muzyką młodzieżowa); skini (skinheadzi, są od lat 80.); sataniści (lata 80.); rastafarianie (lata 80.); współczesne subkultury młodzieżowe: graficiarze (sprejowcy), squatersi, metalowcy, skejci (skaterzy), technomani, dresiarze, jumacy, hakerzy, freekerzy, szalikowcy.

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) (WDS 2008/2009 nr 6) 2. Badanie wartości (orientacji aksjologicznych) w społeczeństwie polskim: określenie wartości – pożądane stany zjawisk społecznych, które mogą wywierać wpływ na nasze sposoby postępowania (inaczej, „wartości-ideały”); wartości jako „przyczyny” i „racje” podejmowanych przez ludzi działań; Polska po 1989 r. - zmiany ustrojowa i walka o artykulację nowych wartości (wpływ „modernizacji imitacyjnej”); główne osie społecznych sporów o wartości w Polsce: jednostka czy wspólnota (liberalizm a komunitaryzm); przejście od „społeczeństwa losu” do „społeczeństwa wyboru”; przejście od „wartości materialistycznych” („wartości niedostatku”) do „wartości postmaterialistycznych” („wartości uczestnictwa i samorealizacji”).

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) WDS 2008/2009 nr 6) 3. Czynniki wpływające na system wartości współczesnego społeczeństwa polskiego: wpływ tradycyjnej kultury polskiej: przywiązanie do wartości narodowych i religijnych, wspólnota „romantycznego patriotyzmu”; dziedzictwo „realnego socjalizmu”: stosunek do państwa, postawa „wyuczonej bezradności”, egalitaryzm, słabe poszanowanie własności, tworzenie „drugiego społeczeństwa” i dyformizm wartości; doświadczenia historii najnowszej: protesty polityczne po 1945 r., wizyty papieskie, Sierpień 1980, Solidarność, stan wojenny; współczesne uwarunkowania sytemu wartości: efekt zewnętrznej imitacji, wzrost znaczenia środków masowego przekazu – mediów i kultury popularnej, konsumpcja.

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) (WDS 2008/2009 nr 6) 4. Przykład I: trwałość i zmiana głównych wartości ustrojowych w Polsce po 1989 r.: główne zasady aksjologiczne (wartości) kultury „starego” i „nowego” ustroju: ustrój ”realnego socjalizmu”: poczucie egalitaryzmu; oczekiwanie opiekuńczej roli państwa; roszczeniowość wobec systemu. ustrój „społeczeństwa demokratycznego i rynkowego”: rynek i konkurencja; demokracja; wolność osobista (swoboda głoszenia poglądów) oraz indywidualna odpowiedzialność. zjawisko społecznego „dysonansu kulturowego” ze względu na konflikt głównych wartości ustrojowych.

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) (WDS 2008/2009 nr 6) 5. Przykład II: jakie wartości dominują w jakich sferach życia społecznego w Polsce?: politycznego: demokracja równych możliwości, czy równych warunków życiowych?, podatność na autorytaryzm, bierność i alienacja polityczna; ekonomicznego (są one najważniejsze życiowo, ale są zróżnicowane): „pragmatyzacja świadomości”, czyli dominacja orientacji materialistycznej, uzyskiwanie dochodów, ale wedle logiki wyrównawczo-opiekuńczej, czy rynkowej?; społeczno-kulturowego: ważniejsze są wartości „kulturowego porządku” niż „kulturowej wolności”, skłonność do punitywności, duża rola wartości afiliacyjnych; specyfika społeczeństwa polskiego – dominacja „wartości niedostatku” i „tradycyjnych” (czyli rodziny, religii, narodu itp.) sprawia, że jesteśmy bliscy krajom Ameryki Łacińskiej.

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) (WDS 2008/2009 nr 6) 6. Kultura „zaufania społecznego”: „zaufanie społeczne” jest przykładem „miękkiej zmiennej” w socjologii (jest ona związana z kulturą, mentalnością zbiorową, moralnością itp.); pojęcie „ryzyka” i „zaufania”(społecznego) – zaufanie to rodzajem kapitału społecznego, który pozwala zmniejszyć niepewność i założyć, że „inni” będą się zachowywać neutralnie lub korzystnie dla nas; zaufanie jest rodzajem atmosfery społecznej - tworzy „kulturę zaufania” społecznego, której przeciwieństwem jest „kultura nieufności”; rodzaje zaufania: osobiste, pozycyjne, komercyjne, technologiczne, instytucjonalne, systemowe (kulturowe). wymiary „kultury zaufania” reguły społeczne (praktyka, „fakty społeczne”); oczekiwanie normatywne (nastawienie społeczne wobec instytucji); orientacje kulturowe („uwewnętrznione” doświadczenie historyczne, „tak było kiedyś”).  

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) (WDS 2008/2009 nr 6) cdn. p. 6. źródła „kultury zaufania”: dziedzictwo historyczne („reputacja” zjawiska, instytucji itp.); kontekst strukturalny: co dominuje w życiu społecznym?: stabilność normatywna, czy anomia (znaczenie osobistego bezpieczeństwa egzystencjalnego - rola praktyki); przejrzystość („jawność”) i „zrozumiałość” organizacji życia społecznego; trwałość a płynność porządku społecznego (publicznego); podporządkowanie władz publicznych ogólnie przyjętym regułom prawa; realizowanie uprawnień i egzekwowanie obowiązków (bezsilność obywateli i permisywność władzy); najważniejsze jest to, czy zaufanie ma charakter: „ugruntowany” społecznie?; oraz czy stało się już ogólną orientacją kulturową?

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) (WDS 2008/2009 nr 6) 7.  Kultura i czas: kultura a „tworzenie” czasu (kulturowe formy przejawiania się czasu), czas jako „fakt społeczny” – jako zdarzenie i proces; cechy czasu jako zjawiska społecznego: sekwencyjność, trwanie „upływu czasu”, jego nieodwracalność; odróżnianie przeszłości („pamięć”), teraźniejszości („żywe doświadczenie”) i przyszłości („wyobraźnia”);  poczucie ciągłości. typologia/rodzaje czasu (Edmund Leach) - czas: - pierwotny (cykliczny), „naturalny” („pory roku”), ekologiczny; - historyczny (czas następstw według najważniejszych zjawisk); - magiczny (religijny, sakralny, „czas bezczasowy”); - naukowy (ilościowy, mierzalny, pozwala ocenić zjawiska w czasie); - polityczny (manipulacyjny, związany z najważniejszymi wydarzeniami politycznymi porządku społecznego, „polityzacja” czasu).

Kulturowe podstawy życia społecznego (II) (WDS 2008/2009 nr 6) - cdn. p. 7 czas w kulturze: czas jako aspekt zmiany społecznej (społeczeństwa „zimne” i „gorące”); „nowoczesność” jako „chronocentryzm”, czyli społeczne przejście od „czasu naturalnego” do „czasu sztucznego”: przechodzenie od „kultury kalendarza” do „kultury terminarza”; fenomen „rozszerzonej teraźniejszości” i potrzeba zarządzania czasem; „kolonizacja nocy” i nacisk na przeżywanie nieustannego „teraz”.    orientacje czasowe obowiązujące w danej kulturze: retrospektywna, prospektywna i prezentystyczna. czas jako ważny element zróżnicowania społecznego („rynkowa wartość czasu”); „schizofrenia temporalna” - społeczeństwo polskie jako społeczeństwo różnych rytmów czasowych.