Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Klasy, warstwy i zawód we współczesnej socjologii (WDS 2008/2009 nr 18)

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 1. Przykład: omówienie publicystycznego opisu struktury klasowej we współczesnej Polsce (W. Markiewicz, Gra w klasy, „Polityka” 22.05.2004) – ze względu na styl życia, konsumpcję, pracę itp. - podział na następujące klasy: klasa najniższa; klasa niższa; klasa średnia niższa; klasa średnia właściwa; klasa średnia wyższa; klasa wyższa; klasa najwyższa.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 2. Klasy społeczne w klasycznej socjologii: klasy w społecznej świadomości (classis, proletarii); rodzaje klas społecznych: ekonomiczna (K. Marks i M. Weber), polityczna (G. Mosca i V. Pareto), kulturowa (M. Weber); ujęcie socjologiczne „klasy” – klasa to pozycja zajmowana w hierarchii społecznej (wielkie zbiorowości, relacje wobec innych, hierarchia, ciągłość pokoleniowa, różnice społeczne); stopniowalność podziałów klasowych i formowanie się klas społecznych (wyrazistość podziałów klasowych); dlaczego prognoza Marksa dotycząca klas społecznych zawiodła?: postępujący wzrost stopy życiowej i powstawanie klasy średniej; bieda nie wyzwala postaw rewolucyjnych; „indywidualizm” robotników.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 3. Czy klasy społeczne tracą na znaczeniu we współczesnym społeczeństwie? - przyczyny: zmiana charakteru pracy: pojawiają się non-standard job forms; powszechny staje się brak pewności zatrudnienia; konieczność zmian swoich kwalifikacji zawodowej („de-kwalifikacja”); wzrost znaczenia sektora usług ( i pracy w nim); wpływ programów pomocy i polityki państwa opiekuńczego. przemiany własności (własność bardzo się „różnicuje”): własność akcyjna i zmiany na rynku nieruchomości; zmiany w strukturze własności środków produkcji na poziomie firm (znaczenie kadr kierowniczych, a zarządzanie staje się ważniejsze od własności); instytucjonalizacja konfliktu klasowego.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) (cdn. pkt. 3). cdn. czy klasy społeczne tracą na znaczeniu?:      styl życia i wzory konsumpcji: ujednolicający wpływ kultury masowej; rynek konsumpcji przejmuje rolę tradycyjnego rynku dóbr produkcyjnych;   zachowania polityczne: czy pochodzenie klasowe – społeczne wyznacza typ głosowania i poparcia odpowiednich partii politycznych?; pojawienie się „nowych” osi i lojalności społecznych, konkurujących z klasowymi – należą do nich: rasa i przynależność etniczna; płeć i wiek (pokolenie); region.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 4. Pojawienie się ”nowych” klas społecznych – klasa średnia: „stara” klasa średnia (kupcy, rzemieślnicy, właściciele firm); „nowa” klasa średnia szeroka kategoria - pracownicy handlu i usług, specjaliści, kadry kierownicze itp.; cechy „nowej” klasy średniej: władza ekonomiczna (własność, kontrola i szanse na rynku); pozycja zawodowa i wykształcenie; indywidualizm, prestiż, konsumpcja, strategie życiowe. społeczeństwa współczesne jako „społeczeństwa klasy średniej” ze względu na dominację liczebną i kulturową klasy średniej.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) znaczenie społeczne i kulturowe klasy średniej: kulturowa wyższość (symbolizuje ona sukces i powodzenie życiowe); jest ona społecznym „zaworem” bezpieczeństwa; wpływa pozytywnie na efektywność systemu gospodarczego; stabilizuje gospodarkę (poprzez konsumpcję klasy średniej); stabilizuje system polityczny (rola polityczna w systemie demokracji – także stabilizuje system polityczny).

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 5. ”Nowe” klasy w społeczeństwach nowoczesnych (postprzemysłowych): rola profesjonalnej wiedzy, zdolności organizacyjnych i kwalifikacji technicznych (stabilizacja sytemu); przykłady: „technostruktura” (J. K. Galbraith); „klasa ludzi wiedzy” (D. Bell), menedżerowie, rządowi biurokraci itp.; intelektualiści (A. Gouldner) – działania na rzecz emancypacji i samorefleksji.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) „nowa klasa robotnicza” (A. Touraine): łączy pracowników umysłowych i robotników wykwalifikowanych; walka z „techno-strukturą” i dążenie do aktywnego uczestnictwa (samorealizacja przez władzę). underclass („podklasa”): „margines społeczny” (getto); wiąże się z marginalizacją i wykluczeniem społecznym; charakteryzuje się: niemożnością korzystania z należnych uprawnień obywatelskich; trwałością zajmowania pozycji i jej dziedziczeniem; stylem życia i konsumpcji; mechanizmami tworzenia - bieda i bezrobocie.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 6. Pojęcie „warstwy społecznej” w socjologii: pojęcie „warstwy”: istotne grupy w ramach danej klasy; segmenty struktury społecznej, które spełniają niektóre, lecz nie wszystkie kryteria klas społecznych; grupy ludzi, których cechy społeczne mogą być w dużym stopniu niezależne od przynależności do klas ekonomicznych; pojęcie „struktury klasowo – warstwowej”.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 7. Zawód i zróżnicowanie społeczno- zawodowe:  zawód to czynności: trwale wykonywane; wymagające specjalnego przygotowania umiejętności zawodowych (profesjonalizm); będące świadczeniami na rzecz innych osób (instytucji); przynoszące dochód będący podstawą utrzymania. klasyfikacja i skale zawodów; prestiż zawodu.  

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 8.  Przykład ewolucji struktury klasowej w Polsce: dziedzictwo historyczne (Polska 1918-1939), wpływ rewolucji ustrojowych (1945 i 1989) oraz skutki integracji z UE i procesy globalizacji. zróżnicowanie społeczne 1945 - 1989: skutki II wojny światowej (demograficzne i etniczne); socjalizm: awans społeczny i egalitaryzacja oraz narzucona industrializacja (klasa robotnicza, chłopo-robotnicy, inteligencja ludowa/pracująca); właściwości struktury społecznej: realny socjalizm” a społeczeństwo przemysłowe (konwergencja?); wyższe wynagrodzenie pracy prostej niż wykwalifikowanej (branża); rozbieżność cech położenia społecznego; sfery i rodzaje ubóstwa; konsekwencje „socjalistycznej struktury”: rola władzy (nomenklatura), brak kanałów artykulacji interesów, niskie wykształcenie społeczeństwa, nierozwiązana kwestia wsi i rolnictwa.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 9. Zróżnicowanie społeczne (struktura klasowa) po 1989 r.: nastąpiła zmiana kontekstu instytucjonalnego (społeczeństwo rynkowe i demokratyczne); prywatyzacja i de-polityzacja gospodarki; aspekty struktury społecznej: struktura społeczna rozumiana jako „wędrówki pozycyjne jednostek”: płynna i zmienna przynależność jednostek do niektórych kategorii zawodowych w związku ze zmieniającą się sytuacją na rynku pracy i edukacji; status pracowniczy (co jest głównym zajęciem ludzi?); zmiany w wykształceniu; struktura zawodowa pracujących.

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 10. Problemy badania współczesnej struktury klasowej w Polsce: zależność zarobków od wykształcenia i pełnionego zawodu; nowe kategorie społeczne: „klasa średnia”, „bogaci”, „właściciele”; wzrost prestiżu „właścicieli” i zawodów wysoko-wykwalifikowanych; bezrobocie i bieda (czy pojawiła się już nowa „podklasa”?). dyskusja: czy inteligencja stanowi klasę średnią?: czy inteligencja jest „wymuszoną klasą średnią” (a może jest ona tylko „artefaktem” politycznym)?; a może ze względu na ważne znaczenie w wypadku inteligencji relacji „kapitał kwalifikacji” a „własność” stanowi ona już zalążek „nowej” klasy średniej (grupy „dysponentów wiedzy”)?

Klasy, warstwy i zawód (WDS 2008/2009 nr 18) 11. Cechy zmian struktury społecznej (klasowej) w Polsce po 1989: perspektywa „długiego trwania”; spuścizna okresu komunistycznego (socjalizm jako „modernizacja dla ubogich”); ewolucyjny charakter przemian struktury: brak „rewolucji społecznej” po 1989 r. (nie powstała żadna nowa wielka grupa społeczna), choć zaszła rewolucja polityczna i gospodarcza; zasadniczo utrzymał się „stary” układ stratyfikacyjny (uprzywilejowani – upośledzeni) – czyli jest to bardziej kontynuacja niż radykalna zmiana; ale następują zmiany w „dobrym” kierunku: merytokracja (wzrost liczby specjalistów), wzrost znaczenia wykształcenia i spójności czynników statusu; wyzwania systemowe: bezrobocie i wieś.