Opracowała: Barbara Bilińska Rozprawka Opracowała: Barbara Bilińska

Przyczyny uczniowskich niepowodzeń w obszarze pisania wypracowań brak widomości na dany temat (temat pracy); brak pozytywnej motywacji do napisania wypracowania (cel); ubogi zasób słownictwa (ogólny i dotyczący formy); nieznajomość budowy pisemnych form wypowiedzi;   nieznajomość reguł gramatycznych, ortograficznych, interpunkcyjnych; niewłaściwe przygotowanie ucznia do pracy nad formą pisemną.

Ważne Zenon Klemensiewicz, O potrzebie kształcenia sprawności mowy, „Nowa Szkoła” 1964, nr 4. Należy dbać o to, by uczeń (1) miał o czym mówić i pisać, (2) dysponował odpowiednim potencjałem językowym do rozporządzenia oraz by (3) chciał się na dany temat wypowiadać.

Model działań doskonalących umiejętności tworzenia wypowiedzi pisemnej, Jadwiga Kowalikowa Określenie istoty gatunku wypowiedzi objętej ćwiczeniem.  Porównanie definicji roboczej z oficjalną, słownikową. Przywołanie przykładów, czyli gotowych tekstów, reprezentujących ćwiczoną formę wypowiedzi. Konfrontacja zebranych i wstępnie zaakceptowanych przykładów z definicją gatunku w celu wskazania zarówno zgodności, jak i rozbieżności. Tworzenie tekstów własnych, reprezentujących przyswajaną i ćwiczoną formę wypowiedzi. Prezentacja (jeżeli piszącymi są uczniowie) napisanych wypowiedzi i ocena ich poprawności. Wprowadzenie poprawek i zredagowanie wypowiedzi wzorcowej.

Model pracy nad pisemną formą wypowiedzi Rozważania o tekście, który ma powstać (rozwianie wszelkich uczniowskich niejasności) Pisanie Analiza tekstu pod kątem spełnienia wymaganych kryteriów  (omawianie pierwszych prac na forum klasy, by wyeliminować popełniane/popełnione błędy) Korekta Ocena efektów wykonanej pracy

Ocena efektów wykonanej pracy Starajmy się unikać wobec uczniów oceny typu: Popraw, to jest źle! Stosownymi podpowiedziami niech będą, np.: Zastanów się, czy dobrze dobrałeś i zestawiłeś wyrazy; Spróbuj z tych dwóch zdań zbudować jedno – rozwinięte; Pomyśl, jak możesz uniknąć powtórzeń; Poszukaj odpowiednich słów i wprowadź je do wypowiedzi tak, abyś zaznaczył swój osobisty stosunek do przedstawionej treści; Rozwiń skrót myślowy; Wymień równoważnik na zdanie; Spróbuj związać mocniej dwa sąsiadujące ze sobą wypowiedzenia; Przypomnij sobie, jak wprowadza się dialog; Spróbuj streścić wypowiedź dialogową; itp..

Rozprawka Rozprawka to typowo szkolna forma wypowiedzi, która jest uproszczoną wersją rozprawy naukowej. Celem rozprawki jest refleksja nad jakimś zadaniem, rozpatrzenie możliwości jego rozwikłania, zmaganie się z czymś, czego nie wiemy, z czym nie potrafimy sobie od razu poradzić, co nie jest pewne. Winna cechować ją logiczność, konsekwencja i precyzja myślowa. W rozprawce piszący, po rozważeniu problemu, przedstawia swoje stanowisko w jakiejś sprawie. Jest to forma wypowiedzi będąca zapisem toku rozumowania prowadzącego do konkretnych stwierdzeń.

Ważne Jeśli chcemy zaproponować określone rozwiązanie problemu, przedstawiamy gotową odpowiedź, następnie przytaczamy na jej rzecz argumenty.   Jeśli nie znamy (nie jesteśmy pewni) rozwiązania problemu, przedstawiamy nasze wątpliwości, następnie odwołujemy się do argumentów, które nie zawsze doprowadzą nas do rozwiązania problemu, natomiast pozwolą lepiej uświadomić sobie jego istotę i przez to przybliżą możliwość rozwiązania.

Ważne Konstruowanie wypowiedzi dyskursywnej to cel, którego nie udaje się osiągnąć od razu. Umiejętności muszą narastać. Ważne, by stawiać przed dziećmi problemy interesujące, wymagające rzeczywistego zaangażowania, zmuszające do działania i poszukiwań. (to jest konieczność) Najpierw trzeba się czymś interesować, potem mieć coś do powiedzenia, chcieć to powiedzieć, rozważyć sytuację komunikacyjną i dopiero wybierać formę wyrazu, szukając najwłaściwszych środków stylistycznych.

Konieczne umiejętności Znajomość wyznaczników formy i rozumienie pojęć: argument, teza, hipoteza, wniosek. Umiejętność wyszukiwania (w różnych źródłach) i formułowania argumentów. Formułowanie tezy i hipotezy. Umiejętność formułowani i rozwiązywania problemów. Umiejętność wnioskowania i redagowania wniosków. Komponowanie pracy (trójdzielność, segmentacja). Stosowanie słownictwa właściwego rozprawce. Umiejętność pisania tekstu spójnego i logicznie uporządkowanego.

Konieczne umiejętności Umiejętność wyznaczania akapitów i znajomość zawartości akapitów (miniteza, opis, wniosek). Komponowanie wstępów i podsumowań. Pisanie planów. Umiejętność analizy tematu pracy. Umiejętności ortograficzne i interpunkcyjne. Umiejętność cytowania. Umiejętność odtwarzania i rekonstruowania cudzej myśli. Streszczanie. itd.

Schemat rozprawki A. I. Teza (zdanie, twierdzenie, opinia) II. Argumenty (uzasadnienia) III. Potwierdzenie tezy (podsumowanie, zakończenie)

Schemat rozprawki B. I. Hipoteza II. Argumenty III. Teza C. I. Teza   C. I. Teza III. Kontrargumenty IV. Zaprzeczenie tezy – antyteza

Ważne Teza – to twierdzenie, które wyraża pewny, ściśle określony pogląd lub opinię na dany temat. Tezę można sformułować na podstawie czyjegoś poglądu (np. autora utworu, filozofa, bohatera literackiego itp.) lub myśli ogólnoludzkiej (myśl ogólnoludzką stanowią np. przysłowia, sentencje, aforyzmy), a także zdarzeń rzeczywistych lub fikcyjnych. Temat rozprawki z tezą może mieć postać zdania oznajmującego lub pytającego. Zwykle rozpoczyna się od słów: Uzasadnij, że…, Udowodnij, że…, Rozwiń myśl…, Dowiedź, że…, Dlaczego mówimy, że… itp.   np. Temat: Uzasadnij, że Stefan Żeromski słusznie nazwał Stasię Bozowską siłaczką.

Ważne Hipoteza – to niepewna teza, czyli założenie oparte na prawdopodobieństwie, przypuszczeniu, domyśle. Możliwość sformułowania hipotezy sugerują zwykle tematy z pytaniem, rozpoczynającym się: Czy…   Słownictwo do postawienia hipotezy: Przypuszczam.., Wydaje mi się…, Domyślam się…, Zakładam…, Nasuwa mi się takie oto przypuszczenie…, Być może…, Prawdopodobnie…. np. Temat: Czy słusznie Stefan Żeromski nazwał Stasię Bozowską siłaczką?

Ważne Antyteza – czasem z toku dowodzenia wynika, że teza jest nieprawdziwa i wówczas możesz w podsumowaniu wysunąć antytezę. Jest to twierdzenie przeciwstawne do tezy. Uzasadniają ją kontrargumenty, które zbijają argumenty strony przeciwnej. np. Temat: Szkoła - miejsce niszczące osobowość ucznia.  

Ważne Argumenty – to wypowiedzi, które potwierdzają zawarty w tezie sąd. Typy argumentów: fakty (Co się zdarzyło?), dowody (Co o tym świadczy?), motywy (Dlaczego?), racje, opinie (Co ktoś sądzi?).   Kontrargumenty – zbijają argumenty.

Ważne Rodzaj argumentacji uzależniony jest od tematu. Jeśli np. tematy dotyczą lektury, argumentami mogą być: odpowiednie cytaty z utworu; omówienie (streszczenie) fragment utworu; przytoczony sąd jakiegoś autorytetu (znawcy literatury, pisarza, wybitnej osobowości itp.); odwołanie do innych dzieł literackich.  itp.

Ważne Wnioskowanie – polega na tym, że na podstawie jakiś nasuwających się myśli, tak zwanych przesłanek, wysuwa się myśl nową, tak zwany wniosek.   (wniosek - wynik rozumowania, twierdzenie, konkluzja w logice; twierdzenie wyprowadzone ze zdań uznanych za prawdziwe) np. Według mitów greckich starożytni bogowie ingerowali w życie śmiertelników. Często schodzili na ziemię po to, aby przebywać wśród ludzi, opiekować się nimi, bawić się wspólnie, a także karać i nagradzać. Wynika z tego, że ludzie byli silnie związani z bogami, wierzyli, że ich życie zależy od woli wszechmocnych.

Budowa rozprawki Budowa rozprawki: a) wstęp b) rozwinięcie   a) wstęp b) rozwinięcie c) zakończenie

Wstęp Wstęp powinien stanowić jeden akapit; stawiamy tu tezę (twierdzenie, które wypowiadający się zamierza udowodnić, np. Umiejętność obsługi komputera ułatwia pracę i naukę) lub hipotezę (opinię nie do końca sprawdzoną, wymagającą rozważenia, np. Umiejętność obsługi komputera prawdopodobnie ułatwia pracę i naukę); jest w pewnym sensie wizytówką całej pracy; należy zadbać, aby był interesujący i nie ograniczał się do 1-2 zdań; możemy zasygnalizować w nim przyczyny, które skłoniły piszącego da zajęcia określonego stanowiska lub też poinformować, w jaki sposób będziemy prowadzić argumentację;

Wstęp - praktyka Dobrym sposobem rozpoczynania rozprawki jest zadanie pytania, na które odpowiadamy - tworząc tym samym tezę. Przykład Co zdobi człowieka, jeśli nie są to markowe ubrania, szybkie samochody, pięknie urządzone mieszkania? Według mnie najbardziej zdobią człowieka wartości duchowe. Bez nich  bylibyśmy niepełnowartościowi ludźmi. Poniżej postaram się udowodnić, że miłość do rodziny, Ojczyzny, pomoc drugiemu człowiekowi są cennymi klejnotami w życiu człowieka i to one stanowią o naszej wartości.

Rozwinięcie Rozwinięcie tu przedstawiamy naszą argumentację; każdemu z przytoczonych argumentów poświęcamy przynajmniej jeden akapit; kolejność argumentów w pracy nie może być przypadkowa; kompozycja rozwinięcia powinna być podporządkowana zasygnalizowanemu we wstępie celowi.

Ważne Ważne są synonimy słowa dowód, które można zastąpić w następujący sposób: przykład, fakt, świadectwo, unaocznienie, argument. Przykłady: Pierwszym ważnym dowodem potwierdzającym tezę jest … Inny, równie interesujący, przykład stanowi … Ostatnim argumentem udowadniającym tezę jest …

Ważne Łączenie kolejnych argumentów, np.: Po pierwsze, … ; Po drugie, … ; Pierwszym…; Drugim…; Następnym…; Kolejnym…; Ważnym…; Istotnym; Również…; Także… .

Zakończenie Zakończenie tu stwierdzamy, że przyjęta we wstępie teza okazała się słuszna, zaś w przypadku hipotezy, że przypuszczenie nasze w toku argumentacji zostało potwierdzone. w przypadku wywodu polemicznego powiemy, że udało nam się za pomocą przytoczonego kontrargumentu obalić czyjąś argumentację; warto, oprócz tego co nam się udało, wskazać czego jeszcze nie zrobiliśmy, co warto by jeszcze rozwinąć, jakie możliwości pozostawiamy ewentualnym kontynuatorom naszych rozważań.

Ważne Słownictwo stosowane do łączenia zakończenia z rozwinięciem, np.:  Podsumowując… ; Reasumując… ; Sumując… ; Kończąc… .  itp.

Zakończenie Przykład: Reasumując, wszystkie przytoczone argumenty  utwierdzają mnie w przekonaniu, że najcenniejsze w życiu człowieka jest jego duchowe wnętrze. Osobiście staram się oceniać ludzi na podstawie tego co robią i jakie wyznają wartości, a nie jak się np. ubierają. Niestety, dla wielu moich rówieśników najważniejsze są jednak markowe ubrania, drogi sprzęt elektroniczny, wakacje za granicą. To bardzo smutne.

Ważne Słownictwo służące osiągnięciu spójności: poza tym; ponadto; oprócz tego; przede wszystkim; tymczasem; natomiast; tak więc; chociaż; choć; mimo to; mimo że; ponieważ; dlatego; gdyż; z powodu; o czym świadczy; przy tym; otóż, jednakże; zatem; głównie; w dodatku; w gruncie rzeczy

Ważne Słownictwo sygnalizujące porządek argumentacyjny: po pierwsze; po drugie; z jednej strony; z drugiej strony; zacznę od; chciałbym na początku przedstawić; z kolei przejdę do; to kolejny argument; przedstawię następny argument; teraz przejdę do omówienia; na wstępie; na zakończenie; reasumując; jako ostatni przytoczę argument; z całą pewnością mogę stwierdzić; z rozważań wynika; to pozwala wyciągnąć wniosek

Ważne Słownictwo wyrażające opinię piszącego: sądzę; uważa, że; w mojej opinii; z całą pewnością; moim zdaniem; jestem przekonana, że; nie mam wątpliwości, że; śmiało można wyciągnąć wniosek, że; niewątpliwie; z całą pewnością; słusznie; nie mam pewności, czy; moją wątpliwość budzi; nie znam w tej chwili odpowiedzi; nie zadawałem sobie wcześniej tego pytania; na pewno; naturalnie; bez wątpienia; przypuszcza, że; wydaje mi się, że

Ważne Słownictwo służące do wprowadzania cytatów: moje zdanie najlepiej potwierdzą słowa: „………”; powołam się na słowa: „…………”; świadczą o tym słowa: „………..”; oto co na ten temat mówi…..:”………..”; aby poprzeć moje zdanie, przytoczę/zacytuję słowa: „…………”; rację ma ………, mówiąc: „………….”; najlepiej ilustrują to słowa: „…………..”

Przykładowe tematy rozprawek (egzamin gimnazjalny) 1. Napisz rozprawkę na temat: Jeśli nie szata zdobi człowieka, to w czym tkwi jego wartość? W pracy posłuż się przykładami z literatury, historii bądź sztuki. 2. Napisz rozprawkę na temat: Człowiekowi najbardziej potrzebny jest drugi człowiek. Odnieś się do tej tezy i uzasadnij swoją opinię, przywołując dwa przykłady z wybranych dzieł literackich lub filmów. 3. Napisz rozprawkę, w której uzasadnisz, że śmiech niekiedy może być nauką. Odwołaj się do przykładów z literatury lub filmu, ewentualnie z obu tych dziedzin. 4. Napisz rozprawkę, w której ustosunkujesz się do stwierdzenia: Świat pozbawiony piękna ogrodów byłby uboższy. W uzasadnieniu posłuż się przykładami (w tym jednym z arkusza) z literatury lub sztuki, ewentualnie z obu tych dziedzin. 5. Warto poznawać dorobek naszych przodków. Napisz rozprawkę, w której ustosunkujesz się do tej opinii. Odwołaj się do trzech przykładów osiągnięć cywilizacyjnych (jednego z arkusza i dwóch własnych).