Wiedza o społeczeństwie Temat: Faszyzm

Faszyzm Narodziny ideologii faszystowskiej były związane z głębokim kryzysem politycznym, moralnym, kulturowym i ekonomicznym, który nastał w Europie w wyniku pierwszej wojny światowej. Tej nazwy używa się potocznie dla określenia różnych totalitarnych doktryn politycznych o charakterze skrajnie prawicowym oraz związanych z nimi ruchów społecznych. Mówi się więc o faszyzmie włoskim, niemieckim, chorwackim etc. Precyzyjniejsze jest jednak używanie nazwy faszyzm tylko na określenie doktryny i ruchu społecznego, a także systemu politycznego we Włoszech. Sam termin pochodzi od słowa fascio, czyli „związek”, gdyż pierwszym ugrupowaniem głoszącym treści faszyzmu był Fasci Italiani di Combattimento (Związek Włoskich Kombatantów). W odniesieniu do Niemiec właściwsze jest używanie terminu narodowy socjalizm, gdyż takie określenie stosowali autorzy tej doktryny (nie używali oni nigdy nazwy faszyzm w odniesieniu do Niemiec).

Faszyzm Za twórcę faszyzmu uważa się Benita Mussoliniego, który w 1919 roku założył organizację Fasci di Combattimento (Związki Kombatanckie), przekształconą w 1921 roku w Narodową Partię Faszystowską. Za głównego teoretyka faszyzmu uchodzi Giovanni Gentile (1875-1944), profesor prawa na Uniwersytecie Rzymskim. Sformułował on tezę, że państwo faszystowskie jest najwyższą wartością moralną, siłą duchową skupiającą wszystkie formy moralne i intelektualne życia człowieka. Zarówno Gentile, jak i Mussolini ostro krytykowali ideę państwa liberalnego, głosząc zasadę bezwzględnego prymatu państwa nad jednostką. Mussolini odrzucał demokratyczną zasadę równości politycznej, twierdząc, że powszechne prawo głosu jest faktem „mechanicznym i zewnętrznym”, gdyż lud w ustroju demokratycznym rządzi tylko pozornie, a rzeczywistą władzę sprawują „siły utajone, nie ponoszące żadnej odpowiedzialności”. Demokracja była dla Mussoliniego synonimem dekadencji. Krytykował ją za szerzenie fałszywego mitu o możliwościach nieograniczonego postępu. Ideologia faszystowska była nie tylko podstawą państwowości włoskiej przez dwie dekady XX wieku, ale także wywarła wpływ na życie polityczne wielu krajów międzywojennej Europy.

Faszyzm Doktryna faszyzmu gloryfikowała wojnę, utrzymując, że walka zawsze mobilizuje najlepsze siły narodu, podczas gdy pokój prowadzi do marazmu. Wychowanie młodych ludzi w duchu faszyzmu miało polegać przede wszystkim na wyrabianiu w nich waleczności, odwagi, gotowości do poświęceń, kultu siły. Pacyfizm był - według faszystów - postawą ludzi bezideowych i słabych. Wzory faszystowskie były na przykład podejmowane w programie endeckiego Obozu Wielkiej Polski, a później Obozu Narodowo-Radykalnego, a także w programach ugrupowań skrajnie prawicowych we Francji, w Hiszpanii, w republikach bałtyckich. Założenia faszyzmu włoskiego rozwinął w Niemczech Adolf Hitler. Po drugiej wojnie światowej faszyzm, skompromitowany masowymi zbrodniami przeciwko ludzkości, został odrzucony. Pewną popularnością cieszy się nawiązujący do tej ideologii neofaszyzm, który akceptuje demokrację, jednak odwołuje się do niektórych założeń faszyzmu, takich jak zasada wodzostwa w partii, obrona porządku publicznego, niechęć do cudzoziemców, zwłaszcza przedstawicieli innych ras (występujący w Niemczech neonazizm)

Faszyzm – wizja człowieka Faszyzm zakładał, że człowiek jest z natury istotą złą, egoistyczną i niegodną zaufania. Była to pesymistyczna wizja jednostki ludzkiej. Według założeń faszyzmu człowiek to istota wspólnotowa i społeczna (odrzucenie indywidualizmu). Człowieka kształtuje zbiorowość, czyli naród, dzięki któremu zyskuje on wartość, stąd powinien mu się całkowicie podporządkować. Oswald Mosley - angielski führer (1896 – 1980), polityk brytyjski, twórca i przywódca Brytyjskiego Związku Faszystów Ideologia faszystowska głosiła konieczność stworzenia „nowego człowieka”, który powinien odrzucić dotychczasowe wartości mieszczańskie: materializm, racjonalizm, poczucie bezpieczeństwa. Ich miejsce miały zająć takie wartości, jak odwaga, heroizm oraz poświęcenie, które są szczególnie przydatne w czasie wojny uznawanej za naturalny stan rzeczy i najlepszy sprawdzian wartości człowieka.

Faszyzm – wizja człowieka W pierwszej fazie swojego rozwoju ideologia faszystowska nie zawierała treści rasistowskich. Dopiero w roku 1938, wyraźnie pod wpływem narodowego socjalizmu, zostały sformułowane zasady polityki rasowej. Stwierdzono w nich, że istnieje czysta rasa włoska o pochodzeniu aryjskim, wywodząca się z ludności zamieszkującej Italię od ponad tysiąca lat przed naszą erą. Państwo faszystowskie jest państwem tej rasy. Poza nią pozostają Żydzi, nie mający aryjskich korzeni. Konsekwencją tych założeń było przyjęcie ustawodawstwa separacyjnego, zakazującego zawierania mieszanych małżeństw, a także wprowadzającego ograniczenia wobec Żydów w dziedzinie stosunków własnościowych i publicznych. Faszyzm nigdy nie wprowadził jednak klasyfikacji ras na lepsze i gorsze według antropologicznej skali wartości, jak to uczynili niemieccy narodowi socjaliści.

Faszyzm – wizja narodu i społeczeństwa Faszyzm odrzucał zarówno liberalną wizję społeczeństwa indywidualistycznego, jak i marksistowski model walki klasowej. W zamian proponował wizję społeczeństwa korporacjonistycznego, opartego na zasadzie współpracy wszystkich klas społecznych. W praktyce wyglądało to tak, że zamiast klasycznych związków zawodowych oraz związków przedsiębiorców powstały pod protekcją państwa faszystowskiego korporacje branżowe, zrzeszające zarówno pracobiorców, jak i pracodawców. Rozstrzygały one o wszystkich kwestiach płacowych i socjalnych, kierując się w działaniu solidaryzmem narodowym. Faszystowskie ustawodawstwo zabraniało przeprowadzania strajków, powołując się na obowiązujący wymóg utrzymania pokoju społecznego. Z drugiej zaś strony ograniczało w działaniu także prywatnych właścicieli, dawało bowiem państwu prawo do określania wielkości i asortymentu produkcji oraz stanu zatrudnienia.

Faszyzm – wizja narodu i społeczeństwa Naród jest najwyższą wartością i tylko jego dobro się liczy. Ma on do spełnienia misję dziejową, którą najczęściej jest ekspansja. Zasadą, na której powinno się opierać życie społeczne, jest solidaryzm, zakładający współpracę wszystkich klas dla dobra narodu. Benito Mussolini Naród dzieli się na elitę rządzącą i rządzonych, którzy są postrzegani jako masy. Masy są podzielone na klasy zorganizowane hierarchicznie i tworzące organiczną całość. Masy są ściśle podporządkowane elicie rządzącej i powinny być jej posłuszne.

Faszyzm – wizja państwa i gospodarki Faszyzm zakłada kult państwa. Uznaje, że dobro państwa jest wartością nadrzędną wobec interesów jednostek i grup społecznych. Państwo ma charakter totalitarny – organizuje i poprzez rozbudowany aparat policyjny kontroluje życie społeczne jednostki. Od obywateli wymaga się bezwzględnego posłuszeństwa wobec wyznaczonych przez państwo celów. Dużą rolę w państwie odgrywa hierarchicznie zorganizowana masowo partia faszystowska, która jest jedyną legalnie działającą partią. Kontroluje ona wszystkie dziedziny życia społecznego i jest ściśle powiązana z aparatem państwowym. Na czele państwa faszystowskiego stał duce (wódz), ucieleśniający duchową mądrość narodu włoskiego. Wódz nie był wybierany czy powoływany, lecz sam zdobywał tę pozycję dzięki swym cechom indywidualnym. Wódz nigdy się nie myli, ponieważ jego poczynaniami kierują siły wyższe.

Faszyzm – wizja państwa i gospodarki Głównymi cechami wodza muszą być zdolność kierowania masami oraz odwaga w każdej sytuacji. Wódz otacza się elitą, składającą się z najlepszych przedstawicieli narodu włoskiego, skupionych w Narodowej Partii Faszystowskiej. W pismach ideologów faszyzmu odwoływano się często do wzorów starożytnych, czerpiąc inspirację z cesarskiego Rzymu. Duce miał być współczesnym cezarem, budującym nowe imperium śródziemnomorskie. Faszyzm uznaje istnienie własności prywatnej. Gospodarka ma charakter kapitalistyczny, jednak działalność przedsiębiorców powinna być zgodna z interesem państwa i narodu. Gospodarka powinna mieć charakter i służyć celom narodu. Silny interwencjonizm państwa w gospodarkę polega na tym, że wspiera ono określone gałęzie gospodarki (przede wszystkim przemysł ciężki, zbrojeniowy), określa poziom i asortyment produkcji.

Faszyzm włoski Przyczyny włoskiego faszyzmu: osłabienie ruchu robotniczego (konflikt między rewolucjonistami a reformistami), skłonności autokratyczne warstw rządzących i klas uprzywilejowanych, dezorientacja bezrobotnych i ich podatność na propagandę faszystowską, wycofanie się drobnomieszczaństwa z ruchu robotniczego i socjalistycznego, krytyczna sytuacja gospodarcza kraju, tęsknota za personalizacją władzy i kryzys państwa liberalnego, trudności byłych żołnierzy w przystosowaniu się do życia powojennego. Po I wojnie światowej Włochy przeżywały okres permanentnego kryzysu. Kraj wyszedł z wojny biedny i zadłużony. Dramatyczną sytuację pogłębił dodatkowo fakt demobilizacji armii. Powracający do nędzy swych gospodarstw chłopi oraz oficerowie i żołnierze ze środowisk miejskich mogący liczyć na niepewną pensję w lirach stawali się łatwym łupem dla demagogicznej propagandy.

Narodowy socjalizm Narodowy socjalizm to ideologia, stworzona przez Adolfa Hitlera (1889-1945). Jej cechami najbardziej charakterystycznymi były antysemityzm i rasizm. Hitler już w Mein Kampf (1924) sformułował pogląd, że najdoskonalszą rasą ludzką są Aryjczycy, natomiast najgorszą Żydzi. Charakteryzuje ich postawa „obłudna, przewrotna i wyrachowana”, nie są oni zdolni do działalności twórczej, a tylko odtwórczej. Najgorsze produkty myśli ludzkiej - marksizm, liberalizm i pacyfizm - były, zdaniem Hitlera, dziełem Żydów. Adolfa Hitlera Antysemicka obsesja przywódcy narodowego socjalizmu przejawiała się w przekonaniu, że celem Żydów jest przejęcie panowania nad całym światem. Wykorzystują oni do tego celu swoje wpływy zarówno w świecie finansjery, jak i w ruchu masońskim. Żydzi są wrogiem obiektywnym narodu niemieckiego, konieczna jest więc bezwzględna walka z nimi.

Narodowy socjalizm W dziedzinie prawa państwowego narodowi socjaliści przeprowadzili prawdziwą rewolucję. Ich czołowy teoretyk, profesor Carl Schmitt odrzucił liberalną ideę państwa prawnego, zastępując ją zasadą politycznego decyzjonizmu. Oznaczała ona, że najwyższa władza przy podejmowaniu decyzji nie musi się kierować przepisami prawa, lecz jedynie własną oceną sytuacji. Suwerenem nie jest parlament ani jakiekolwiek inne ciało przedstawicielskie, ani naród jako całość, lecz wódz NSDAP (Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej). Obowiązuje hasło „wódz ma zawsze rację”. Hitler był przekonany, że wprowadzając zasadę wodzostwa nawiązuje do wzorów starogermańskich, kiedy to drużyna obdarzała pełnym zaufaniem swojego dowódcę i była mu całkowicie podporządkowana. Carl Schmitt Nazizm głosił rasistowską koncepcję narodu: jest on wspólnotą krwi i światopoglądu. Narodem kieruje w sposób autokratyczny wódz przy pomocy wodzów niższego szczebla. System wodzostwa był więc rozwiniętą strukturą organizacyjną.

Narodowy socjalizm Rewolucja narodowosocjalistyczna była rewolucją totalną, gdyż obejmowała wszystkie sfery życia. Profesor prawa na Uniwersytecie Berlińskim Erst Forsthof pisał, że państwo hitlerowskie jest państwem totalnej odpowiedzialności, w którym każda jednostka zostaje włączona w służbę narodowi i musi zrezygnować z prywatnego charakteru swojego bytu. Państwo reguluje poprzez ustawy i polecenia każdy zakres życia narodowego, ma również prawo pociągania jednostki do odpowiedzialności, gdy ta nie podporządkuje narodowi własnego, osobistego losu w sposób zupełny. Struktura społeczna według narodowego socjalizmu była ściśle zhierarchizowana, a wyznacznikami tej hierarchii były wierność państwu i przydatność dla niego. Na szczycie znajdowali się członkowie NSDAP. Poniżej byli pełnoprawni obywatele Rzeszy, zaś na samym dole znajdowali się obcy rasowo i politycznie oraz elementy aspołeczne. Od roku 1935 obowiązywał przepis, że Żyd nie może być obywatelem Rzeszy. Wprowadzono także ustawę o ochronie czystości krwi niemieckiej, zakazującą zawierania małżeństw mieszanych niemiecko-żydowskich. Alfred Rosenberg (1893 – 1946), główny ideolog III Rzeszy, autor Mitu XX wieku.

Narodowy socjalizm Podstawą ekspansjonizmu hitlerowskiego była teza, iż Niemcy są narodem panów (Herrenvolk) i z tego faktu są powołani do panowania nad innymi narodami. Należy im się przestrzeń życiowa (Lebensraum), która umożliwi im swobodny rozwój przez następne tysiąc lat (idea Tysiącletniej Rzeszy). Przestrzeni tej Niemcy mieli szukać przede wszystkim na Wschodzie, gdzie znajdowały się zarówno duże złoża surowców mineralnych, jak i wielkie obszary słabo zaludnionej ziemi, nadającej się do intensywnego wykorzystania rolniczego. Grupy narodowe i społeczne uznane za wrogie interesom Rzeszy i narodu niemieckiego narodowy socjalizm skazał na eksterminację. Taki los spotkał Żydów w ramach tzw. ostatecznego rozwiązania, opracowanego przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy w styczniu 1942 roku. Eksterminacja objęła także Romów oraz niektóre grupy wyznaniowe (na przykład Świadków Jehowy). Dokonany przez nazistów Holocaust stał się ekstremalnym przejawem zbrodniczości hitlerowskiego systemu politycznego. Skrajnie szowinistyczny charakter narodowego socjalizmu, traktującego wszystkie inne narody jako gorsze od niemieckiego, spowodował, że ta ideologia nie znalazła szerszego oddźwięku poza Trzecią Rzeszą.

Ruch faszystowski w innych krajach Poza Niemcami i Włochami faszyzm jako zorganizowana formacja pojawił się w 1933 w Hiszpanii (Falanga), gdzie po zwycięstwie rebeliantów wojskowych pod dowództwem generała F. Franco, doszedł do władzy. Partie i ruchy faszyzujące pojawiły się w tym czasie także i w innych krajach Europy: w Rumunii (Żelazna Gwardia), na Węgrzech (Złamane Strzały), we Francji (Croix de Feu), Belgii (reksiści), Wielkiej Brytanii (Czarne Koszule), Polsce (Obóz Narodowo-Radykalny), Chorwacji (Ustasze). António de Oliveira Salazar Grupy katolicko-totalitarne określa się jako klerykofaszyzm (np. Front Ojczyźniany w Austrii, 1934–1938), pokrewne mu cechy wykazywał reżim A. Salazara w Portugalii od 1932. Ruchy faszystowskie były stosunkowo silne także w Ameryce Łacińskiej.

Ruch faszystowski w innych krajach Falanga była to hiszpańska partia faszystowska, założona 29 IX 1933 przez J.A. Primo de Riverę, syna byłego dyktatora M. Primo de Rivery. W 1934 objęła także członków drugiej organizacji faszystowskiej Juntas de la Ofensiva Nacional Sindicalista (JONS), założonej w 1931 przez R.L. Ramosa. Występując przeciw ruchowi robotniczemu i burżuazyjnej demokracji parlamentarnej głosiła hasła korporacjonizmu. Wzorowała się na doświadczeniach faszyzmu włoskiego i niemieckiego. W wojnie domowej przeciw rządowi republikańskiemu w 1936 Falanga nie odegrała większej roli. Po zlikwidowaniu partii politycznych tzw. Dekretem Zjednoczeniowym 1937 i określeniem prawnych podstaw ustroju faszystowskiego na czele Falangi stanął generał F. Franco, jednocząc w jej szeregach wszystkie popierające go ugrupowania polityczne. Francisco Franco

Ruch faszystowski w innych krajach Żelazna Gwardia była to faszyzująca i terrorystyczna organizacja polityczna działająca w Rumunii w latach 1930-1941. Założona przez C.Z. Codreanu, początkowo jako bojówka prawicowego Legionu Michała Archanioła. Na program Żelaznej Gwardii składały się elementy nacjonalistyczne, antysemickie i religijny fanatyzm. Organizacja utrzymywała żywe kontakty z NSDAP i faszystami włoskimi. Wyróżnikiem jej były zielone koszule. 1938 zdelegalizowana przez króla Karola II. Po abdykacji Karola II, 1940-1941 członkowie Żelaznej Gwardii weszli w skład rządu I. Antonescu. 1941 partia została rozwiązana, a jej członkowie internowani w III Rzeszy Niemieckiej. Po II wojnie światowej działacze Gwardii wyemigrowali do USA. Po 1989 niektóre prawicowo-nacjonalistyczne partie rumuńskie nawiązują do programu Żelaznej Gwardii. Corneliu Codreanu

Ruch faszystowski w innych krajach Ustasze (z serbsko-chorwackiego ustaše - "powstańcy", “buntownicy"), potoczna nazwa członków chorwackiej tajnej organizacji, utworzonej we Włoszech 7 stycznia 1929 przez A. Pavelicia, mającej na celu secesję Chorwacji ze zdominowanej przez Serbów Jugosławii. Ustasze przeprowadzali liczne akcje terrorystyczne, m.in. w 1934 dokonali zabójstwa króla Jugosławii Aleksandra I w Marsylii. W okresie II wojny światowej współpracowali z III Rzeszą i faszystowskimi Włochami. 1941 Pavelić proklamował powstanie Niezależnego Państwa Chorwackiego. Ustasze brali czynny udział w eksterminacji mniejszości narodowych i komunistów. Represjonowani po 1945 w Jugosławii, odtworzyli swoją organizację na emigracji. W latach 60. i 70. dokonali kilku zamachów na dyplomatów jugosłowiańskich, m.in. w marcu 1971 w Sztokholmie zamordowali ambasadora Jugosławii „Szczerbiec” symbol Obozu Narodowego w Polsce

Faszyzm w Polsce W Polsce faszyzm nigdy nie był zbyt popularny, głosiły go tylko marginalne grupy. W latach 20 – tych idee głoszone przez Mussoliniego zostały życzliwie przyjęte przez część obozu narodowego oraz przez obóz monarchistów. Jej sympatycy trafiali się również po lewej stronie sceny politycznej, a nawet w obozie sanacyjnym. Pierwszą większą organizacją, która częściowo nawiązywała do ideologii faszyzmu włoskiego, był założony w 1926 roku Obóz Wielkiej Polski. Jednak środowiska te nigdy nie zaakceptowały typowej dla faszyzmu konieczności podporządkowania jednostki ogółowi. Liczącą się organizacją, która przyjęła w większości ideologię faszystowską, był powstały w 1934 roku Obóz Narodowo – Radykalny „Falanga”. Jednak w przeciwieństwie do faszyzmu europejskiego w programie „Falangi” podkreślano nadrzędność katolicyzmu i jego zasad nad sferą polityki. Obecnie do faszyzmu odwołują się bardzo nieliczne radykalne grupy. W Polsce głoszenie i propagowanie tej ideologii jest zakazane.

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.