Literatura przedmiotu B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003 lub 2008 P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków 2002 lub 2006 J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin 1993 i inne D. Markowski, Wielkie struktury społeczne: teoria – realia, WSSG, Tyczyn 2002 S. Mika, Psychologia społeczna, PWN, Warszawa 1984 lub inne

Socjologia jako nauka: początki, uwarunkowania, definicja, przedmiot, funkcje, nurty teoretyczne, subdyscypliny

1. Narodziny socjologii Jako odrębna nauka zaczęła funkcjonować w XIX wieku Czynniki zewnętrzne: Narodziny społeczeństwa innego niż stanowe, istniejącego od setek lat Narodziny demokracji sprzyjającej wolności słowa, a zatem publikacji i konfrontacji myśli Rewolucja techniczna (sprzyjająca powstawaniu nowego społeczeństwa i umożliwiająca obieg myśli – umasowienie czytelnictwa gazet) Narodziny gospodarki wolnorynkowej, konkurencyjnej, zmuszającej do rozpoznania potrzeb i zachowań konsumentów (patrz – reklama)

1. Narodziny socjologii Czynniki (kryteria) wewnętrzne: Rzeczowe: przedmiot, aparatura pojęciowa, sposoby postępowania, metody badań Instytucjonalne: katedry, instytuty, towarzystwa, kongresy, kierunki studiów, branżowe pisma, wydawnictwa itp. Mieczysław Szerer: Esprit de corps wśród socjologów

Ad a. – Czynniki rzeczowe Hipoteza: „Osoby młode, w odróżnieniu od starych, wiedzę o kraju i świecie czerpią częściej z Internetu niż prasy papierowej”. Jak ją rozumieć? Co trzeba uzgodnić, zdefiniować, rozszyfrować? Jakich miar użyć do sprawdzenia prawdziwości lub stwierdzenia fałszywości tego twierdzenia? Jakich metod?

1. Narodziny socjologii Ojcowie: Francuzi: Auguste Comte i Emil Durkheim, Brytyjczyk Herbert Spencer Niemcy Max Weber, Ferdynand Toennies, Georg Simmel, także Karol Marks, z badaczy o polskich korzeniach – m.in. Ludwik Gumplowicz (teoria konfliktu ras)

2. Definicja: Nauka o społeczeństwie (najkrócej) Nauka, czyli – w odróżnieniu od wiedzy zdroworozsądkowej, często powierzchownej, ograniczonej jednostkowym doświadczeniem, a więc fragmentarycznej – wiedza oparta na faktach stwierdzonych empirycznie, zgodnie z regułami metodologicznymi. Wiedza o zjawiskach społecznych w ich uwikłaniu z innymi zjawiskami.

3. Opozycje w ramach socjologii Socjologia historyczna (zmierzała do wykrycia prawideł rządzących rozwojem społeczeństw) Socjologia analityczna (nastawiona na badanie aspektów, elementarnych zjawisk społecznych, ustalanie prawideł rządzących ich pojawianiem się, trwaniem, zmianą) Przykład: Afera hazardowa (cyrkulacja i deprawacja elit; pochodzenie społeczne bohaterów, łączące ich więzi oraz ich postawy wobec państwa, społeczeństwa, siebie samych...)

Terminy istotne z punktu widzenia socjologii analitycznej Struktura społeczna Mikrostruktura (np. grupa koleżeńska, rodzina: A. Comte: „Rodzina to podstawowa komórka społeczna”) Makrostruktura (np. klasa, warstwa, naród) Mezostruktura (obszar interakcji między spotkaniem twarzą w twarz a szerszą strukturą społeczną; zob. społeczność lokalna, składowe społeczeństwa obywatelskiego) Kultura (wg A. Kłoskowskiej: bytu - materialna, socjetalna - społeczna, symboliczna – duchowa/znaków); także jako kapitały determinujące pozycję społ., szanse, poglądy

3. Opozycje w ramach socjologii Możliwe ujęcia struktur i kultury Ujęcie statyczne Ujęcie dynamiczne Proces społeczny to ciąg następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu społ. Przykład: Platforma Obywatelska przed i po wybuchu afer, PO dynamiczna/zmienna

3. Opozycje w ramach socjologii Czy twierdzenia socjologiczne są uniwersalne? ujęcie globalne (dążenie do sformułowania ogólnych twierdzeń o zachowaniu ludzi) partykularne (sensownie można opisać i objaśnić jedynie konkretne społeczeństwo w konkretnym momencie dziejowym) Przykład: zatrzymywanie się kierowców pojazdów przed przejściem dla pieszych...

3. Opozycje w ramach socjologii Socjologia spekulatywna (syntezy oparte na danych wtórnych) Socjologia empiryczna (eksploatująca autorskie badania zjawisk społecznych, ich dynamiki, związków) Przykład: perspektywy PO (prognozy bazujące na losach SLD po wybuchu afery Rywina i innych podobnych wydarzeniach; badania sondażowe, analiza trendów...)

3. Opozycje w ramach socjologii Stanowisko indywidualistyczne (społeczeństwo zbiorem jednostek; cechy jednostek decydują o cechach zbiorowości) Stanowisko holistyczne (gr. holos - całość: społeczeństwo stanowi pewną całość nieredukowalną do zbioru jednostek)

3. Opozycje w ramach socjologii Naturalizm (A. Comte, H. Spencer; socjologia jedną z nauk przyrodniczych) Humanizm (M. Weber, F. Znaniecki; świat kultury jest odmienny od świata przyrody; socjologia nie może być nauką przyrodniczą, choć powinna naukowość zachować) Przykład: Jak można by, jak należy zbadać motywy, którymi kierowali się bohaterowie afery hazardowej?

4. Funkcje socjologii Diagnostyczna (przez analogię do terminu wykorzystywanego w medycynie – socjologia diagnozuje, bada i stwierdza stan „organizmu”, jakim jest społeczeństwo) Prognostyczna (socjologia nie tylko diagnozuje, ale też, rozpoznawszy trendy, może próbować przewidywać obraz społeczeństwa za X lat) Socjotechniczna (socjologia dostarcza argumentów, jak niektóre zachowania, postawy moderować: zmieniać, podtrzymywać) Demaskatorska (s. sprawdza i weryfikuje przekonania zdroworozsądkowe; np. czy ludzie kandydują do Parlamentu Europ. wyłącznie dla gaży?)

5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii funkcjonalizm socjologiczny (Talcott Parsons, Robert K. Merton): społeczeństwo to system utrzymywany w stanie równowagi przez wewnętrzne mechanizmy samoregulujące; zjawiska społeczne są postrzegane przez pryzmat funkcji, jakie pełnią na rzecz systemu (jego przetrwania; zob. rząd PO-PSL jako system; zob. koalicję i opozycję)

5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii teoria konfliktu (źródłem m.in. XIX-wieczny Marksizm; w XX w. Ralph Dahrendorf, Lewis Coser): konflikt jest cechą każdego systemu, w którym nieustannie narastają antagonizmy prowadzące do wybuchu konfliktu, wytrącającego system ze stanu równowagi i powodującego jego rekonstrukcję (zob. polski Sejm, PO i PiS)

5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii c. teoria wymiany społecznej (George C. Homans, Peter M. Blau): zachowania ludzi i funkcjonowanie systemów społecznych to nieustanna wymiana nagród i kar między jednostkami (zob. relacje pomiędzy bohaterami afery hazardowej; relacje pomiędzy studentami i uczelnią)

5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii d. interakcjonizm symboliczny (George H. Mead, Herbert Blumer): rzeczywistość społeczna jest tworzona i odtwarzana (rekonstruowana) w procesie interakcji międzyludzkich, czyli „wzajemnego wysyłania sygnałów – symboli (język mówiony i język ciała, gest, ubiór, intonacja głosu), odczytywania ich i w odpowiedzi wysyłania następnych” (język mówiony, mowa ciała/gesty, ubiór, intonacja głosu)

Socjologia i jej subdyscypliny Socjologia ogólna dostarcza aparatury pojęciowej, metod badawczych i zasad ich stosowania; Jako dyscyplina nadrzędna zajmuje się: strukturami społecznymi i zróżnicowaniem społecznym teorią zmiany zachowaniami zbiorowości wpływem zbiorowości na zachowania jednostek Subdyscypliny zajmują się wycinkami rzeczywistości społecznej (socjologia gospodarki, kultury, miasta, pracy, prawa, rodziny, wsi, medycyny).