SPOŁECZNY KONTEKST STAROŚCI I UMIERANIA

PROBLEM DEFINICJI STAROŚCI CO TO JEST STAROŚĆ?!

OSOBNICZA STAROŚĆ Stopień zaawansowania osobniczej starości można oceniać według: samopoczucia, wyglądu zewnętrznego, tzw. wieku biologicznego, wieku sprawnościowego, wieku kalendarzowego. Biologiczne zmiany starcze mają charakter inwolucyjny. Wydaje się, że pozostałe elementy procesu starzenia się podlegają już kontroli na poziomie społecznym (kultury).

TROCHĘ DEMOGRAFII Problem przejścia demograficznego Przejścia demograficzne to nic innego jak skokowe zmiany wskaźników demograficznych Przejście demograficzne dotyczy przede wszystkim umieralności i rozrodczości Prekursorem teorii przejścia demograficznego jest W. Thompson (1929), który zaproponował następującą typologię reprodukcji ludności: Wysoki stopień urodzeń i zgonów (niski przyrost naturalny) Spadająca stopa zgonów i rosnąca liczba urodzeń Spadająca stopa zgonów i spadająca liczba urodzeń

PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE Ostateczna teoria przejścia demograficznego wyłoniła się w latach 1936-1946 Zgodnie z podstawowymi postulatami tej teorii: Przejście zostaje wywołane przez fundamentalną zmianę społeczną (industrializacja i urbanizacja) Proces ten jest uniwersalny – każda populacja podążą tą samą ścieżką rozwoju demograficznego Niezależnie od stanu wyjściowego wszystkie populacje zmierzają do tego samego etapu końcowego Nośnikiem zmiany społecznej jest dyfuzja kulturowa Istotny jest brak synchronizacji spadku umieralności i rozrodczości

MODEL Wyróżnić można trzy fazy podstawowe przejścia demograficznego: Pierwsza faza to naturalny system demograficzny. Przeciętna przewidywana długość życia jest bardzo niska – wynosi niespełna 45 lat. Rodzi się bardzo dużo dzieci, ale notowana wśród nich jest wysoka umieralność – zatem przyrost naturalny jest niski. Reprodukcja ludności jest wysoce niestabilna, okresowe katastrofy stanowią istotne zagrożenie dla populacji Druga faza to przejście demograficzne. W pierwszej kolejności szybko wydłuża się przeciętna długość życia, obniża się zatem umieralność. Jednocześnie rodność pozostaje na niezmienionym poziomie (eksplozja ludnościowa). Dopiero w dalszej kolejności zaczyna spadać rodność, zastępowalność pokoleń zmierza do prostej (implozja ludnościowa). Trzecia faza do względnie stabilna równowaga. Niska stopa umieralności i rodności.

W PRAKTYCE Przejście demograficzne w tej postaci miało miejsce najwcześniej w II połowie XVIII wieku we Francji, na początku XIX wieku w Anglii. W III dekadzie XX wieku proces zakończył się w krajach wysokorozwiniętych. W VI dekadzie XX wieku proces zakończył się w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, w Chinach w IX dekadzie XX wieku. W krajach rozwijających się zakończy się w III dekadzie XXI wieku.

DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE Model drugiego przejścia demograficznego, zaproponowany przez R. Lesthaeghe i D. van de Kaa (1986), zrywa z ciągłością przemian i stabilizacją modelu wcześniejszego. Następuje jakościowa zmiana polegająca na diametralnym przewartościowaniu rodziny. Rodzice zamiast inwestować w przyszłość swoich dzieci, skoncentrowali się na samorealizacji. Zmiana rodziny z typu „mieszczańskiego” na „zindywidualizowany”. Główne czynniki: opóźnienie wieku zawierania małżeństwa, zwiększenie zjawiska trwałego celibatu, rozwody, zmniejszenie średniej liczebności dzieci w rodzinie, wzrost dobrowolnej bezdzietności, opóźnienie wieku prokreacji.

W PRAKTYCE Drugie przejście demograficzne sugeruje, co zdaje się także potwierdzać rzeczywistość, że zmiany społeczne nie prowadzą do stabilizacji stanu ludności. Nie występuje zjawisko zastępowalności pokoleń (nawet tej prostej), ludność w swej masie starzej się sukcesywnie, rodzi się coraz mniej dzieci, a struktura demograficzna ulega zachwianiu.

POLSKA 2030 Wnioski płynące z analizy modelu drugiego przejścia demograficznego są jednoznaczne: Następuje istotna zmiana przewartościowania rodziny W obszarze zainteresowań znajdują się osoby starsze: Pod względem biologicznym (medycyna wciąż jeszcze nie znalazła rozwiązań na wszystkie „mankamenty” ludzkiego organizmu) Pod względem psychologicznym Pod względem społecznym

POLSKA 2030 Wzrastająca liczba osób starszych rodzi obawy o przyszły poziom wydatków na opiekę medyczną i usługi opiekuńcze Trzy hipotezy dotyczące dalszego trwania życia w zdrowiu: Postęp medycyny dotyczy głównie chorób śmiertelnych, co powoduje wydłużenie życia, którego jednak dalsze trwanie przebiega w gorszym zdrowiu (np. niepełnosprawność) – hipoteza ekspansji zachorowalności. Postęp medycyny wydłuża wiek życia, jednocześnie łagodząc skutki starzenia, się więc nie nastąpi żadne jakościowe pogorszenie się jakości życia – hipoteza równowagi dynamicznej. M.in. zmiany kulturowe sprawią, że wydłużające się życie będzie jakościowo lepsze – hipoteza kompresji zachorowalności.

LUDZIE CZASU WOLNEGO We współczesnym starzejącym się społeczeństwie pojawia się nowa kategoria społeczna - „ludzie czasu wolnego”, która wymaga zabezpieczenia potrzeb: ekonomicznych, zdrowotnych, psychicznych, społecznych. Pojawiają się głosy, aby na całość życia ludzkiego (wszystkie jego fazy) patrzeć z perspektywy okresu starzenia się (m.in. S. Kowalik).

PROBLEM OPIEKI Dotychczasowy model opieki rodzinnej nad osobami starszymi musi ulec zmianie. Maleć będzie rola rodziny w sprawowaniu opieki nad osobami starszymi. Rosnąc będzie sukcesywnie liczba podmiotów pozarodzinnych. Rosnąć będzie rynek usług opiekuńczych. Wzmocni się zatem pozycja państwa, organizacji pozarządowych i podmiotów gospodarczych w systemie opieki nad osobami starszymi.

RYNEK Raport „Polska 2030” sugeruje, że obecnie osoby powyżej 65 roku życia stanowią zalediwie 10% „klientów” systemu świadczenia usług opiekuńczych. Dominują wciąż dzieci do 14 roku życia. W Polsce samodzielnie opiekę zapewnia 3/5 gospodarstw zajmujących się dziećmi i 4/5 gospodarstw zajmujących się osobami starszymi (dane GUS za 2005 rok). Wśród gospodarstw domowych korzystających z dodatkowych usług opiekuńczych dominują rodziny niepełne, nuklearne, gdzie członkowie są aktywni zawodowo – to znaczy, że popyt będzie rosnąć. Opiekę w gospodarstwie domowym świadczą przede wszystkim kobiety.