KONKURENCYJNOŚĆ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW 2007 „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007” KONKURENCYJNOŚĆ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW 2007 dr Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek Warszawa, 16.10.2007 mkrzysztoszek@prywatni.pl

Agenda Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (GUS) Kondycja sektora MŚP (badania PKPP Lewiatan) Czynniki budujące konkurencyjność sektora MŚP (badania PKPP Lewiatan) Czynniki ograniczające konkurencyjność sektora MŚP (badanie PKPP Lewiatan)

w 2005 r. 1,615 mln, przy 1,676 mln wszystkich aktywnych firm. Sektor przedsiębiorstw w Polsce zdominowany jest przez mikroprzedsiębiorstwa, których działało w 2005 r. 1,615 mln, przy 1,676 mln wszystkich aktywnych firm. Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r, GUS luty 2007

MSP zatrudniały w 2005 r. 60% pracowników pracujących w sektorze przedsiębiorstw. Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r, GUS luty 2007

… miały również 60% udział w przychodach sektora przedsiębiorstw … miały również 60% udział w przychodach sektora przedsiębiorstw. Charakteryzowały się także niższym współczynnikiem kosztów niż firmy duże. Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r, GUS luty 2007

… przychody te MSP osiągają dysponując 42% wartości środków trwałych brutto. Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r, GUS luty 2007

I w efekcie osiągają ponad 68% udział w zysku brutto. MSP = 117,7 mld zł 54,8 mld zł 70,3 mld zł 25,5 mld zł 21,9 mld zł Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r, GUS luty 2007

MSP charakteryzują się wyższą niż firmy duże rentownością obrotu brutto. Mikroprzedsiębiorstwa są najbardziej rentowną grupą w sektorze przedsiębiorstw. Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r, GUS luty 2007

… ale zysk brutto przypadający na 1 MSP jest bardzo niski, szczególnie niski - w grupie mikroprzedsiębiorstw. Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r, GUS luty 2007

Nakłady inwestycyjne MSP są mniejsze niż nakłady inwestycyjne firm dużych. Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2005 r, GUS luty 2007

OBRAZ SEKTORA MSP MSP to 99,8% ogólne liczby przedsiębiorstw MSP zatrudniają 60% pracujących w sektorze przedsiębiorstw MSP mają 60% udział w przychodach sektora przedsiębiorstw Który osiągają dysponując 42% aktywów trwałych sektora przedsiębiorstw MSP charakteryzują się wyższą rentownością obrotu brutto niż firmy duże Dzięki czemu wypracowują 68% zysku brutto sektora przedsiębiorstw Jednak zysk brutto przypadający na 1 przedsiębiorstwo jest w MSP bardzo niski Mikroprzedsiębiorstwa są grupą firm o najwyższej rentowności, wysokiej „produktywności zatrudnienia” i wysokiej „produktywności płac”, ale bardzo niskiej wartości zysku brutto przypadającej na 1 przedsiębiorstwo.

Agenda Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (GUS) Kondycja sektora MŚP (badania PKPP Lewiatan) Czynniki budujące konkurencyjność sektora MŚP (badania PKPP Lewiatan) Czynniki ograniczające konkurencyjność sektora MŚP (badanie PKPP Lewiatan)

Badanie „Konkurencyjność sektora MŚP”, PKPP Lewiatan, ankietowanie - CBOS Badanie zostało przygotowane przez ekspertów PKPP Lewiatan i zrealizowane na zlecenie PKPP przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) w okresie 19 lipca – 5 września 2007 r. Badanie przeprowadzono na ogólnopolskiej losowej próbie 1093 aktywnych małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych, firm będących własnością osób fizycznych lub spółek z większościowym udziałem kapitału prywatnego, w tym także sprywatyzowanych przedsiębiorstw Państwowych, zatrudniających od 2 do 249 pracowników. Próba przedsiębiorstw MŚP została wylosowana z operatu GUS (REGON). Badane były przedsiębiorstwa zatrudniające 2 lub więcej pracowników, gdzie tytułem prawnym zatrudnienia jest terminowa lub bezterminowa umowa o pracę. Wywiady z respondentami były realizowane metodą wywiadu bezpośredniego (face-to-face) przez ankieterów CBOS.

Tłem dla oceny kondycji MSP jest 6,2% wzrost PKB w 2006 r Tłem dla oceny kondycji MSP jest 6,2% wzrost PKB w 2006 r. i 7,1% wzrost PKB w 1. połowie 2007 r. 2006 Wzrost spożycia o 4,8% Wzrost inwestycji o 15,6% Wzrost eksportu o 23,1% (euro) 2007 (1. połowa) Wzrost spożycia o 5% Wzrost inwestycji o 25,3% Wzrost eksportu o 14,4% Wzrost wynagrodzeń o 9% Wzrost zatrudnienia o 4,4% Brak bariery popytowej Występują bariery podaży: rynek pracy i stopień wykorzystania mocy wytwórczych

Jak oceniają swoją kondycję małe i średnie firmy ? To był dobry rok. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Jednak tylko 24% MSP zwiększyło inwestycje, i to przede wszystkim w oparciu o kapitały własne. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Spadło zainteresowanie inwestycjami w B+R i wprowadzaniem na rynek nowych produktów, . Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

MSP korzystają z dobrej koniunktury Zwiększają przychody Zwiększają udziały w rynku Zwiększają zyski ale Nie zwiększają skłonności do inwestowania, w tym do inwestycji w B+R Wycofują się ze sprzedaży na eksport Nie interesują się wprowadzaniem nowych produktów i usług na rynek Finansują działalność i inwestycje przede wszystkim ze środków własnych

Czy koncentracja MSP na działaniach krótkookresowych wykorzystujących Pytanie Czy koncentracja MSP na działaniach krótkookresowych wykorzystujących dobrą koniunkturę to: differentia specifica małych i średnich przedsiębiorstw czy też Efekt istniejących ograniczeń instytucjonalnych (formalnych i nieformalnych), które nie pozwalają MSP na działanie w długiej perspektywie

Aczkolwiek nie dotyczy on eksportu. Oczekiwania MSP - Małe i średnie firmy oczekują pozytywnych zmian, ich optymizm rośnie. Aczkolwiek nie dotyczy on eksportu. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

… oraz - inwestycji w majątek trwały . Brak również chęci do korzystania z dźwigni finansowej. Są za to ciągle duże oczekiwania dotyczące funduszy unijnych. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Nie odpowiadają jednak na pytanie o przyczyny koncentracji Oczekiwania MSP dotyczące ich działalności w 2007 r. potwierdzają koncentrację na celach krótkookresowych. Nie odpowiadają jednak na pytanie o przyczyny koncentracji na krótkim okresie.

Tezę o realizacji przez MSP krótkookresowych celów potwierdza wyższa wypłata dywidendy, a także fakt, iż większość MSP wypłaciła dywidendę równą 50% zysków. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

I to przy malejącym wsparciu kapitałami zewnętrznymi ... Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

...które są dostępne, ale przedsiębiorstwa nie planują z nich korzystać. */ przyczyny wewnętrzne: trudności ze spłatą, brak zabezpieczeń **/ przyczyny zewnętrzne: zbyt uciążliwe formalności, niechęć banków do udzielania kredytów Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

KONDYCJA MSP 2006/2007 Wzrost sprzedaży, zysków, udziałów w rynku Wzrost inwestycji tylko w 24% MSP Spadek zadłużenia Brak zainteresowania eksportem Brak zainteresowania wprowadzaniem na rynek nowych produktów i usług Bardzo niski wzrost nakładów na B+R, na ochronę środowiska Spadek skłonności do innowacyjności Oczekiwania w 2007 r. – „struktura” oczekiwań taka sama, ale „wartość” oczekiwań wyższa.

Agenda Kondycja sektora przedsiębiorstw (GUS*/) Kondycja sektora MŚP (badania PKPP Lewiatan) Czynniki budujące konkurencyjność sektora MŚP (badania PKPP Lewiatan) 4. Czynniki ograniczające konkurencyjność sektora MŚP (badanie PKPP Lewiatan)

Co buduje siłę konkurencyjną MSP? Cena czy innowacyjność ? Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Cena i jakość. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Ale – co jest dobrym znakiem – MSP zauważają również wizerunek przedsiębiorstwa oraz kompetencje i motywacje pracowników. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

W najbliższych 2-4 latach koncepcja budowy pozycji konkurencyjnej przez MSP nie ulegnie istotnej zmianie. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

… aczkolwiek – co jest dobrym prognostykiem – w obszarach nowoczesnego podejścia do konkurencyjności powinny nastąpić zmiany. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Wiele czynników budujących pozycję konkurencyjną firm wymaga inwestycji. W 2006 r. rozpoczęło inwestycje mniej firm, niż w 2004 i 2005 r. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

48% MSP nie inwestowało w 2006 r. Ciągle znaczący wpływ na decyzje inwestycyjne miała koniunktura gospodarcza, a nie brak kapitału. 47,9% (71,3%) - koniunktura 50,9% (49,4%) - czynniki wewnętrzne 17,2% (47,3%) - niestabilność w gospodarce 8,5% (26,0%) - kapitał Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Inwestycje skorelowane były z realizacją krótkookresowych celów – zwiększaniem zdolności do zaspakajania popytu. ‘2006 Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Maleje udział kredytów bankowych. Nie zmieniają się źródła finansowania inwestycji – MSP bazują na środkach własnych Maleje udział kredytów bankowych. } 73,1% - środki własne } 69,1% - środki własne Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Dobra koniunktura wpłynęła istotnie na strukturę finansowania majątku przez MSP – spłaciły dużą część swoich zobowiązań. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Czy świadomości MSP, że działania innowacyjne mogą zwiększyć ich siłę konkurencyjną – zmniejsza się czy też podporządkowana została realizacji bieżących celów ? Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Co jest barierą dla inwestycji w innowacje ? Ciągle brak wiedzy o istniejących możliwościach uzyskania ulg w podatku oraz brak wiedzy o innowacyjnych rozwiązaniach dotyczących produktów/usług dostarczanych przez MSP na rynek. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Odsetek firm-eksporterów wśród MSP nie jest duży. Weryfikacją pozycji konkurencyjnej firm sektora MSP jest ich udział w eksporcie. Odsetek firm-eksporterów wśród MSP nie jest duży. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

A mógłby być większy, gdyby instytucje państwowe zajmowały się nie tylko inwestorami zagranicznymi, ale także polskimi eksporterami i promocją Polski. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Weryfikacją pozycji konkurencyjnej firm sektora MŚP jest również porównanie własnych produktów/usług z odpowiednimi produktami w UE. W opinii MSP tracą one przewagę cenową, a nie zyskują przewagi w innych obszarach. Cena 79,3% (85,7%) Jakość 83,6% (88,2%) Innowacyjność 73,7% (74,7%) Dystrybucja 52,1% (53,2%) Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Czy fundusze unijne mogą wspierać budowę pozycji konkurencyjnej przez MSP ? Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

W opinii MSP – inwestycje w majątek trwały – tak. Zaczynają także interesować się szkoleniami. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

POZYCJA KONKURENCYJNA MSP Siłą MSP są, i będą w najbliższej przyszłości, ceny. Rośnie znaczenie jakości jako podstawy budowy pozycji konkurencyjnej. MSP dostrzegają również wizerunek oraz kompetencje i motywacje pracowników jako czynniki pozwalające budować pozycję konkurencyjną. Maleje znaczenie innowacyjności jako czynnika budowania siły konkurencyjnej. Skłonność do inwestycji, szczególnie pozwalających realizować długoterminowe cele, w tym inwestycji proinnowacyjnych – jest słabsza Utrzymuje się małe zainteresowanie MSP eksportem MSP bazują na ciągle silniejszej od konkurentów działających na rynku UE pozycji cenowej, ale ta przewaga słabnie, a MSP nie zyskują innych przewag konkurencyjnych (jakość, innowacyjność, kanały dystrybucji) Sytuacja ta będzie się utrwalać, bowiem MSP nie planują zmiany strategii budowy swojej pozycji konkurencyjnej

Kondycja MSP poprawia się Konkurencyjność krótkoterminowa MSP jest zadawalająca Dlaczego MSP nie budują dzisiaj podstaw swojej długookresowej konkurencyjności ?

Agenda Kondycja sektora przedsiębiorstw (GUS*/) Kondycja sektora MŚP (badania PKPP Lewiatan) Czynniki budujące konkurencyjność sektora MŚP (badania PKPP Lewiatan) 4. Czynniki ograniczające konkurencyjność sektora MŚP (badanie PKPP Lewiatan)

Bariery rozwoju małych i średnich firm są od lat te same. MSP od lat o nich mówią ...

Barierami rozwoju sektora MŚP są pozapłacowe koszty pracy, podatki, procedury administracyjne, nieelastyczne prawo pracy, szara strefa, ... Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Wysokie pozapłacowe koszty pracy ograniczają skłonność MSP do zwiększania zatrudnienia, powiększają szarą strefę. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP2006”, PKPP Lewiatan

Ustawy podatkowe są najbardziej uciążliwymi przepisami prawa – są niejasne i podlegają częstym zmianom, co zwiększa ryzyko działalności, a tym samym wpływa negatywnie na konkurencyjność firm. 57,8% negatywnych wskazań na ustawy podatkowe Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP2006”, PKPP Lewiatan

Przy barierach podatkowych MSP zwracają również uwagę na podatek VAT, którego niejednolita stawka rodzi wiele problemów. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP2006”, PKPP Lewiatan

Prawie połowa MSP chciałaby obniżenia stawki podatku dochodowego (PIT/CIT). Niezmiernie ważne jest dla nich również bezpieczeństwo podatkowe. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP2006”, PKPP Lewiatan

Nieelastyczne prawo pracy wpływa na nieprzestrzeganie przez pracodawców przepisów dotyczących zatrudnienia. Większość pracodawców uważa, że problem ten ulegnie marginalizacji wraz z liberalizacją regulacji. 54,9% Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP2006”, PKPP Lewiatan

Negatywny wpływ na rozwój MSP mają również zaburzenia w konkurencyjności na rynku wywołane konkurencją ze strony szarej strefy. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Aż 11,5% MŚP potrzebowała w ciągu ostatniego 1,5 roku pracowników i nie może ich do dzisiaj znaleźć. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

I to nie budowlańcy byli najbardziej poszukiwanymi pracownikami, a handlowcy. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Aczkolwiek to handlowców najkrócej (przeciętnie) szukały MSP. I osób na stanowiska menedżerskie. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Czy sytuacja na rynku pracy przekładała się na przyczyny wzrostu wynagrodzeń ? Wydaje się, że tak, ale ciągle najistotniejsze dla decyzji o podwyżkach były wyniki finansowe MSP. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Wśród firm, które poszukiwały pracowników, aż 46,4% musiało zaoferować wyższe niż planowało wynagrodzenie, aby pracownika pozyskać. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Skala tych podwyżek dla największej grupy MSP odpowiadała wzrostowi wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw 50+. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Uciążliwe procedury administracyjne to koszty dla przedsiębiorstw i dla całej gospodarki. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Słabość sądów gospodarczych nie zapewnia szybkiego rozwiązywania problemów. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Uciążliwe procedury administracyjne są „wspierane” przez sposób obsługi firm w niektórych urzędach administracji państwowej – złą organizację pracy, brak profesjonalizmu, biurokratyczne podejście do klientów. Ranking w takim podejściu ciągle wygrywa ZUS, ale jest już znacznie lepiej. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Kierownictwo firm nie może optymalizować swojego czasu pracy – przeszkadza w tym konieczność dopełniania różnych formalności urzędniczych, które pochłaniają 16,6% ich czasu pracy (1,2 godz.). Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP” za kolejne lata, PKPP Lewiatan

Bariery, z którymi MSP muszą sobie radzić od wielu lat powoduje, że 4,7% firm rozważa możliwość przeniesienia działalności do innych krajów UE. Źródło: Badanie „Monitoring kondycji sektora MŚP 2007”, PKPP Lewiatan

Bariery rozwoju MSP’2007 Wysokie pozapłacowe koszty pracy Brak przejrzystości, jednoznaczności podatków Wysokie podatki i wysoki koszt ich pobierania Nieelastyczne prawo pracy Konkurencja ze strony szarej strefy Brak wykwalifikowanych pracowników Nieefektywne procedury administracyjne Konkurencja ze strony uprzywilejowanych przedsiębiorstw Zatory płatnicze Biurokratyczne procedury bankowe Niski poziom infrastruktury gospodarczej Popyt na produkty/usługi na rynku polskim Sytuacja polityczna w kraju ..............................

PODSUMOWANIE Krótkoterminowa pozycja konkurencyjna polskich MSP jest dobra, ale MSP nie inwestują w tworzenie długoterminowej konkurencyjności Przyczyny braku koncentracji na długookresowych celach tkwią w formalnych i nieformalnych barierach instytucjonalnych, których ciągle nie udaję się zreformować MSP prawie wyczerpały swoje „krótkoterminowe” rezerwy konkurencyjności. Gdy przyjdzie okres osłabienia koniunktury – będą traciły swoje pozycje konkurencyjne, a w konsekwencji – upadały. Niezbędne jest przyspieszenie reform instytucjonalnych – tylko one mogą „otworzyć” MSP na działanie w długim okresie.

Ani przedsiębiorstwa, ani gospodarka nie wytrzymają tego długo ! To, jak dzisiaj działają małe i średnie przedsiębiorstwa - koncentracja na celach krótkookresowych – to rodzaj przedsiębiorczego „włoskiego strajku”. Ani przedsiębiorstwa, ani gospodarka nie wytrzymają tego długo !

Europejskiego Funduszu Leasingowego S.A. PODZIĘKOWANIA DLA Europejskiego Funduszu Leasingowego S.A. dzięki któremu możliwa jest realizacja badania i organizacja konferencji