Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Justyna Drop ROLNICTWO NA ŚWIECIE

Czynniki rozwoju rolnictwa

Sposoby gospodarowania w rolnictwie Sposób gospodarowania to stosowanie różnych zabiegów i środków służących do pielęgnowania i podnoszenia walorów produkcyjnych użytków rolnych za pomocą nakładów kapitałowych i efektywnego wykorzystywania siły roboczej w celu uzyskania produkcji roślinnej lub zwierzęcej. W poszczególnych krajach w zależności od warunków przyrodniczych i społeczno –ekonomicznych ( gęstości zaludnienia, możliwości nakładów finansowych) prowadzona jest gospodarka intensywna lub ekstensywna. Gospodarka intensywnaGospodarka ekstensywna Polega na zwiększeniu produkcji rolnej za pomocą nakładów pracy żywej lub uprzedmiotowionej ( nakłady materiałowe i kapitałowe) przypadających na jednostkę użytków rolnych. Uzyskiwana jest przede wszystkim przez: nakład czynników pracy (m.in. liczbę pracowników),areał upraw w rolnictwie, liczbę budowanych fabryk, wydobycie i zużycie większej ilości surowców. Stosowana jest przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniętych, ale nie dysponujących dużymi obszarami gruntów ornych i użytków zielonych, np. w Belgii, Holandii, Danii i Wielkiej Brytanii. Stosowane są tu duże nakłady pracy uprzedmiotowionej. Stosowana jest na ogół w krajach posiadających duże powierzchnie użytków rolnych, w tym gruntów ornych o żyznych glebach, np. Stany Zjednoczone, Kanada, Argentyna, Rosja i Ukraina. W krajach tych wzrost produkcji rolnej uzyskuje się przy małych nakładach pracy żywej i uprzedmiotowionej na jednostkę użytków rolnych. Taki sposób gospodarowania daje stosunkowo niskie plony, ale pod względem ilościowym duże zbiory. W Krajach rozwijających się i posiadających dużą ilość ludności ( Indie, Chiny, Brazylia) –gosp. Intensywna łączy się z wysokimi nakładami pracy żywej. W krajach średnio rozwiniętych gospodarczo ( Polska, Grecja, Portugalia) prowadzi się g. intensywną przy dużych nakładach pracy żywej i uprzedmiotowionej, jak i ekstensywną. G. Ekstensywną prowadzą również małe gospodarstwa o tradycyjnych sposobach gospodarowania.

Regiony rolnicze świata Biorąc za podstawę sprzyjające dla rozwoju produkcji rolnej warunki przyrodnicze, wyróżnia się na kuli ziemskiej różne regiony rolnicze. Są nimi: Europa Ameryka Płn. Ameryka Płd. AfrykaAzjaAustralia Ukraina, południowo- zachodnia Rosja, Niziny: Rumuńska, Węgierska, Zachodnio- europejska, Padańska, Wyżyna Starej Kastylii i Rów Rodanu Wielkie Równiny, Nizina Centralna, Kalifornia Południowa część Niz. La Platy, południowo - wschodnia Część Wyżyny Brazylijskiej Delta Nilu, Wybrzeże Maroka i Algierii, wschodnie i zachodnie wybrzeże kontynentu między równikiem a 18 0 szer. Geogr. północnej Niż. Chińska i Mandżurska, Delta Mekongu, Nizina Gangesu, północny Kazachstan, Mezopotamia Południowo- wschodnia część kontynentu

Regiony rolnicze świata Główne obszary rolnicze świata

Produkcja rolnicza na świecie Produkcja roślinna jest podstawą wyżywienia ludności świata. Najważniejszą rolę żywieniową odgrywają zboża. Produkcje roślinną można podzielić na: uprawy alimentacyjne (zboża, rośliny korzeniowe ( okopowe), oleiste i cukrodajne oraz warzywa i owoce). używki – czasami zwane uprawami pseudoalimantacyjnymi (kawa, kakao, herbata, tytoń, chmiel), uprawy roślin przemysłowych – niealimentacyjne (rośliny włókniste, kauczuk), uprawy roślin paszowych – pośrednio alimentacyjnych (rośliny motylkowe, trawy, buraki pastewne). Podstawowe znaczenie dla produkcji roślinnej ma produkcja zbóż. Świadczy o tym udział powierzchni ich zasiewów w ogólnej powierzchni gruntów ornych na świecie. Uprawa zbóż systematycznie rośnie ze względu na szybki przyrost ludności na świecie i związane z tym zwiększające się zapotrzebowanie na mąkę i pieczywo. Do najważniejszych roślin zbożowych zaliczamy pszenicę, ryż, kukurydzę, jęczmień, proso, owies i żyto. KukurydzaBurak cukrowy Pszenica

Pszenica - jest zbożem rozpowszechnionym na wszystkich kontynentach i stanowiącym podstawę wyżywienia ludności w większości krajów świata. Jej zbiory ogółem (681,9 mln ton- 2009r.). Uprawia się ją przede wszystkim na obszarach, gdzie okres wegetacyjny trwa dłużej jak 100 dni. Wymaga także żyznych gleb o odpowiedniej zawartości wapnia i próchnicy. Jej uprawy pokrywają się z występowaniem czarnoziemów, madów, gleb bagiennych i gleb utworzonych na lessach. Największa powierzchnia uprawy pszenicy znajdują się w Eurazji i stanowi zwarty pas, ciągnący się od środkowej Hiszpanii, przez Francję, Włochy, Niemcy, Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Rumunię i Ukrainę a także centralne i południowe obszary Rosji, Turcję, Iran, północne Indie, aż do Chin północno –wschodnich i północnych. Poza Eurazją wielki obszar uprawy tego zboża rozciąga się na preriach Stanów Zjednoczonych, w południowej Kanadzie, Argentynie i Australii południowo –wschodniej. Największe zbiory w 2009 r. odnotowały Kraje: Chiny- 114,9 mln t Indie - 80,0 mln t Rosja – 61,7 mln t USA - 60,3 mln t

Najwięksi producenci i eksporterzy pszenicy na świecie

Rozmieszczenie upraw pszenicy

Uprawa Ryżu Ryż- Kolebką ryżu jest Azja Południowo – Wschodnia, gdzie jest on uprawiany od prawie 5 tysięcy lat. Uprawia się dwie jego odmiany: ryż mokry – rosnący cały czas w wodzie, którego poletka są osuszane dopiero na czas zbiorów oraz ryż suchy – mniej wodochłonny. Ta odmiana jest uprawiana mniej powszechnie, głównie w górach ( np. na terasach uprawnych w Himalajach, aż do wysokości 2000 m n.p.m.) i na wyżynach. Ponad 50% światowej produkcji ryżu pochodzi z dwóch krajów - Chin (35%) i Indii (22%). Liczącymi się producentami są ponadto: Bangladesz, Indonezja, Tajlandia (główny eksporter ryżu), Wietnam. Przodują tu także kraje Azji Południowo – Wschodniej. Występują tu wybitnie sprzyjające warunki klimatyczne. Poza dużym reżimem wodnym ryż wymaga dobrych gleb, najlepiej słabo przepuszczalnych, co ułatwia utrzymanie wody na parcelach. Warunki te spełniają przede wszystkim mady, stąd jego uprawy koncentrują się od tysięcy lat głównie w dolinach i deltach rzek. Udział tej części Azji w światowej produkcji ryżu wzrasta. Ryż jest tam bowiem podstawą wyżywienia ludności i tylko w niewielkim stopniu przeznacza się go na pasze. Główne obszary uprawy tego zboża to: Azja Południowo-Wschodnia, Delta Nilu, obszary nad Zatoką Gwinejską, Nizina Zatokowa w Stanach Zjednoczonych, wybrzeże Wyż. Brazylijskiej, Hiszpania, Włochy.

Rozmieszczenie upraw ryżu Najwięksi producenci ryżu są często jednocześnie największymi konsumentami. Spowodowało to rozwój uprawy ryżu w USA (jeden z głównych eksporterów), Brazylii i we Włoszech. Wśród importerów ryżu można wymienić Japonię, Chiny i liczne kraje europejskie. Plony ryżu wykazują znaczne zróżnicowanie w skali światowej. Od 85,3dt/ha w Egipcie czy 63dt/ha w USA, do niespełna 18dt/ha w Kambodży. Zdecydowanie niższe plony uzyskiwane w krajach Azji Monsunowej - mimo wysokich nakładów pracy - to niewątpliwie efekt nadmiernej eksploatacji ziemi.

Kukurydza Kukurydza– wywodzi się z Meksyku, skąd sprowadzono ją do Europy pod koniec XV wieku. Rozpowszechniła się tu głównie w krajach basenu śródziemnomorskiego – we Francji (Basen Akwitański), Włoszech (Nizina Padańska), Hiszpanii, Portugalii, Grecji i byłej Jugosławii. Ponadto w Europie uprawiana jest na Ukrainie, w Mołdawii i Rumunii, na Węgrzech, w Czechach, Niemczech i Austrii oraz na niewielka skalę w Polsce. Głównymi producentami kukurydzy są jednak kraje pozaeuropejskie. W Ameryce Północnej pas jej uprawy ciągnie się wzdłuż południowych wybrzeży jezior Erie i Michigan do rzeki Missisipi, po granice stanów Dakota Południowa i Północna. W Ameryce Południowej uprawiana jest na wschodnim wybrzeżu Niziny Amazonki, Wyżyny Brazylijskiej oraz w dolinie rzeki La Platy. Kukurydza jest rośliną o dużych wymaganiach klimatycznych. Ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój i plonowanie kukurydzy jest temperatura. Optymalna temperatura do rozwoju kukurydzy to 22°C. W czasie kwitnienia i pylenia temperatura powyżej 23°C jest szkodliwa. Kukurydza z wszystkich zbóż podstawowych ma najmniejsze wymagania wodne. Największe zapotrzebowanie na wodę kukurydza na przełomie lipca i sierpnia w okresie kwitnienia. Pogoda słoneczna i sucha na jesieni przyspiesza dojrzewanie kukurydzy i ułatwia jej zbiór. Kukurydza ma bardzo dobrze rozbudowany system korzeniowy dlatego tak dobrze wykorzystuje wodę z gleby i jest odporna na wyleganie. Dość dobrze znosi wiatry i gradobicia. Kukurydza jest produktem spożywczym. Wytwarza się z niej mąkę, płatki i olej. Znajduje także zastosowanie jako pasza dla zwierząt, wyrabia się z niej także celulozę i krochmal czy whisky.

Rozmieszczenie upraw kukurydzy W 2009 roku najwyższy udział w światowej produkcji kukurydzy miały kraje: Stany Zjednoczone mln ton Chiny – 131,3 mln ton Brazylia – 51,2 mln ton Meksyk – 20,2 mln ton

Uprawa zbóż w wybranych krajach w 2009 r. Powierzchnia Zasiewów [mln/ha] Zbiory Plony [dt/1ha] Ogółem [mln t] Na 1 mieszk. [kg] ŚWIAT708,52489,336735,1 Argentyna8,025,462131,7 Brazylia20,271,335935,2 Chiny88,6483,736154,6 Indie99,9246,821324,7 Japonia1,911,59059,2 Kanada14,949, ,0 Nigeria18,930,220216,0 Polska8,629,878234,8 Turcja12,033,643728,1 USA58,0419, ,4

Rośliny okopowe i przemysłowe Ważną rolę wśród roślin uprawnych odgrywają rośliny okopowe. Dostarczają one bulw lub korzeni, które są wykorzystywane gospodarczo. Dlatego dzieli się je na: bulwiaste i korzeniowe. Rośliny przemysłowe to takie, które są przeznaczone do dalszego przetwarzania na skalę przemysłową. Są to m.in. Buraki cukrowe, trzcina cukrowa i rośliny oleiste ( np. rzepak i rzepik, słonecznik, oliwki, palma kokosowa, palma oleista, soja, len). Surowców na potrzeby przemysłu dostarczają także rośliny włókniste, m.in. Bawełna, len, konopie, juta i agawa. Rośliny bulwiasteRośliny korzeniowe ziemniakBurak cukrowy taroBurak pastewny Batat ( słodki ziemniak)Marchew zwyczajna maniokBrukiew Jams ( chiński ziemniak)Rzepa ścierniskowa Topinambur ( słonecznik bulwiasty) Cykoria korzeniowa Bawełna zaspokaja około 65% światowego zapotrzebowania na włókna naturalne, wykorzystywane w przemyśle tekstylnym. Uprawia się ją przede wszystkim na obszarach monsunowych, w klimatach gorących wilgotnych.

Buraki cukrowe i trzcina cukrowa Buraki cukrowe dające ponad 35% św. produkcji cukru. Obszary uprawy buraka ze względu na podobne wymagania glebowe, pokrywają się z uprawami pszenicy. Światowe zbiory buraków cukrowych w 2010 roku wyniosły 32,3 mln ton. Buraki cukrowe nadają się najlepiej po zbożach do uprawy na glebach średnich i dobrych. Potrzebują one stosunkowo długiego okresu wegetacji i dużego nasłonecznienia w fazie dojrzewania. Główne obszary uprawy leżą w pasie czarnoziemów i gleb brunatnych europejskiej części Rosji, na Ukrainie, w północno-wschodniej Francji, pd. Niemczech i Polsce, północnych Włoszech, krajach Beneluksu. Poza Europą - USA, Chiny i Turcja. Trzcina cukrowa - Wymagania klimatyczne: ciepły i wilgotny klimat, temp. ok. 20 o C, opady roczne mm, rozłożone równomiernie; Wymagania glebowe: żyzna i wilgotna gleba oraz dobre nawożenie; Główne rejony występowania: w wilgotnych obszarach tropikalnych i subtropikalnych. Ameryka: Brazylia, Peru; Azja: Indie, Chiny; Pakistan; Tajlandia, Filipiny; Afryka: RPA; Zimbabwe; Tanzania, Uganda, Sudan; Egipt, Ghana; Główni eksporterzy: Kuba, Tajlandia, Francja i Australia. Znaczenie: głównie do produkcji cukru, syropu cukrowego (prod. uboczny), rumu, spirytusu, etanolu używanego jako biopaliwo lub dodawane do benzyny (np. Brazylia); liście i łodygi używane jako pasza oraz do produkcji płyt drewnopodobnych;

Używki Oprócz roślin, które uprawia się ze względu na wartości odżywcze i zastosowania gospodarcze, uprawia się także używki. Są to rośliny wykorzystywane ze względu na smak, aromat oraz działanie pobudzające system nerwowy. Zaliczamy do nich: kawę, herbatę, ziarno kakaowe oraz tytoń. Największe plantacje używek znajdują się w krajach rozwijających się. Dochody uzyskiwane z eksportu używek stanowią ważną część dochodu tych państw. l.pKawaMln tKakaoMln tHerbataMln tTytońMln t Świat8,26Świat4,22Świat3,89Świat6,91 1Brazylia2,43 Wyb. Kości Słon. 1,22Chiny1,32Chiny3,00 2Wietnam1,18Indonezja0,80Indie0,81Brazylia0,86 3Kolumbia0,89Ghana0,70Kenia0,31Indie0,52 4Indonezja0,70Nigeria0,50Sri Lanka0,29USA0,37 5Meksyk0,27Brazylia0,23Turcja0,20Argentyna0,17 Zbiory używek w 2009r

Używki i przyprawy Plantacje herbaty zlokalizowane są głównie w strefie klimatu zwrotnikowego i podzwrotnikowego o dużej wilgotności w ciągu roku. Kawa i kakao rosną głównie w strefie klimatów zwrotnikowych i podrównikowych o równomiernie rozłożonych opadach i średniej temperaturze 18–20°C w okresie wegetacyjnym. Tytoń jest najbardziej rozpowszechnioną używką – uprawia się go zarówno w strefie umiarkowanej jak i podzwrotnikowej, zwrotnikowej czy gorącej. Przyprawy: ich używanie ma na celu poprawę smaku i zapachu spożywanych potraw. Główne rośliny przyprawowe to: cebula, pieprz, chrzan, czosnek, papryka, pietruszka, cynamonowiec, muszkatołowiec, goździkowiec, imbir, bylica estragon, kminek zwyczajny, koper, majeranek, tymianek, wanilia, bazylia wonna, oregano. Planacja herbaty w Malezji Dojrzałe ziarna kawy po zbiorze na plantacji

Warzywa i owoce Na przełomie XIX i XX wieku w wyniku szybkiego wzrostu liczby ludności miast rósł popyt na warzywa i owoce. Wokół miast powstawały strefy podmiejskie specjalizujące się m.in. w sadownictwie i warzywnictwie. W miarę rozwoju środków transportu, chłodnictwa czy technologii przechowywania i przetwarzania owoców i warzyw strefy te zaczęły się poszerzać. W różnych regionach świata powstawały wyspecjalizowane gospodarstwa rolne, dostarczające owoców i warzyw. W światowym sadownictwie duże obszary zajmują plantacje: jabłoni, grusz, śliw, wiśni i czereśni oraz krzewów winnej latorośli, porzeczek, agrestu, malin i truskawek. Dużą rolę pełnią także plantacje owoców cytrusowych (cytryn, pomarańcz, grapefruitów, mandarynek). Do owoców mających znaczenie w handlu międzynarodowym należą: ananasy, winogrona, figi, daktyle, banany, cytrusy, migdały, orzechy czy mango. Czołowi producenci owoców w 2009r. Chiny- 114,1 mln ton Indie – 68,4 mln ton Brazylia – 37,9 mln ton USA – 27,1 mln ton Włochy – 18,1 mln ton Indonezja – 17,1 mln ton Meksyk – 16,1 mln ton Czołowi producenci warzyw w 2009r: Chiny – 459,6 mln ton Indie – 90,8 mln ton USA – 37,8 mln ton Turcja – 26,7 mln ton Egipt – 20,3 mln ton Iran – 16,4 mln ton Rosja – 14,8 mln ton