Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych, Uniwersytet Warszawski, Polska Poza granice tradycyjnej niesprawności – studenci z chorobami psychicznymi jako klienci Biura ds. Osób Niepełnosprawnych Beyond the limits of ‘traditional’ disability: students with mental health difficulties as clients of the Disability Support Service Paweł Wdówik Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych, Uniwersytet Warszawski, Polska Office for Persons with Disabilities, University of Warsaw, Poland 1

Definiowanie niesprawności w szkolnictwie wyższym w Polsce Brak definicji zarówno w Ustawie jak i w innych dokumentach Ministerstwa Defining disability in higher education in Poland There is no definition either in the Act itself or in other Ministry documents 2

Article 94 of the Higher Education Act Art. 94 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym zawiera zapis: „Dotacja na zadania związane z kształceniem i rehabilitacją leczniczą studentów niepełnosprawnych”. Article 94 of the Higher Education Act contains the following provision: ‘a subsidy for the purposes related to education and rehabilitation of students with disabilities’ 3

Niesprawność / Disability Sposób określania wysokości dotacji zależnie od następujących niesprawności: The method of calculating the support combines the number of persons with a particular disability and an indicator related to this disability increasing the subsidy rate: Niesprawność / Disability Waga / indicator Niesłyszący lub słabo słyszący / Deaf or hard-of-hearing 3.6 Niewidomi lub słabowidzący oraz z niesprawnością narządu ruchu / Blind or partially sighted and with mobility impairment 2.9 Inne rodzaje niesprawności / Other disabilities 1.3 4

Konsekwencją tych zapisów jest koncentracja na potrzebach osób z niesprawnościami fizycznymi As a consequence, there is focus on the needs of students with physical disabilities 5

Przykłady proponowanych usług dla studentów niepełnosprawnych na wybranych uczelniach w Polsce / Examples of proposed services for students with disabilities at selected Polish universities: Uniwersytet Gdański: • Dostępność budynków Uniwersytetu Gdańskiego o Dostępność budynków Uniwersytetu dla osób niepełnosprawnych ruchowo o Numeracja brajlowska na drzwiach pomieszczeń dydaktycznych i biurowych o Informacja głosowa w windach • Dostępność zasobów informacyjnych o Internet o Zasoby biblioteczne i bazy artykułów o Powiększalniki optyczne w czytelniach o Stanowiska komputerowe dla osób niewidomych i słabo widzących w czytelniach o Pracownia komputerowa Uniwersytet Warmińsko–Mazurski: • Likwidacja barier architektonicznych • Stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych 6

Medyczny model niepełnosprawności / The medical model of disability: Model medyczny Medical model Niepełnosprawność to niedobór lub anormalność. Disability is deficiency or abnormality Fakt bycia niepełnosprawnym jest negatywny. Having a disability is negative Niepełnosprawność lokuje się w danym osobniku. Disability is located within the individual Usuwanie problemów związanych z niepełnosprawnością polega na leczeniu danej osoby lub dostosowywaniu jej do normy. Solution is to find a cure – medical treatment or adjusting the person to the "norm" Czynnikiem sprawczym poprawy jest specjalista. Improvement may be brought about by a "specialist" 7

Przyczyny nadmiernej koncentracji na niesprawnościach fizycznych / Reasons for excessive focus on physical disabilities: 1. Powszechne spostrzeganie niepełnosprawności zgodnie z modelem medycznym / Common perception of disability in line with the medical model 2. Zakorzenione przekonanie o niesprawności jako braku sprawności fizycznej / The deeply rooted belief that disability means lack of physical fitness 3. Brak własnych doświadczeń w kontakcie z osobami niepełnosprawnymi, a w konsekwencji uleganie uprzedzeniom i stereotypom / Lack of experiences as regards making contact with people with disabilities, thus falling victim to prejudice and stereotyping 8

Przykłady definicji niepełnosprawności stosowane przez nauczycieli / Some disability definitions used by teachers: Definicja niepełnosprawności oraz osoby niepełnosprawnej uwzględniająca trudności i ograniczenia w normalnym życiu, a także wymóg świadczeń pomocy brzmi następująco: "Przez niepełnosprawność rozumie się bowiem wszelkie ograniczenia lub brak - wynikający z ograniczeń - zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka [...] Natomiast za osobę niepełnosprawną uważa się człowieka nie mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia, indywidualnego lub społecznego, na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych lub psychicznych". 9

Podejście Uniwersytetu Warszawskiego: Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych udziela wsparcia każdemu, kto jest w stanie wykazać negatywne skutki swej niesprawności/choroby dla udziału w procesie dydaktycznym The approach practised at the University of Warsaw: The Office for Persons with Disabilities provides support to anyone who can show the correlation between his/her disability/illness and difficulties in his/her participation in the educational process. 10

Mechanizm doboru wsparcia / Support selection mechanism: 1. Analiza konsekwencji danej dysfunkcji czy choroby dla możliwości udziału w standardowym procesie dydaktycznym; 2. Katalog typów niesprawności oraz typów wsparcia ma charakter otwarty i jest narzędziem pomocniczym dla analizy potrzeb studenta 3. Respektowanie osobistych przekonań studenta o jego niesprawności/stanie zdrowia 4. Uwzględnienie całej dotychczasowej wiedzy o niesprawności studenta 5. Wspólne wypracowanie rozwiązań umożliwiających udział w standardowym procesie dydaktycznym; 11

§5 12 ZARZĄDZENIE NR 5 REKTORA Uniwersytetu Warszawskiego Wsparcie dla osób z chorobami psychicznymi ma gwarancje formalne / Support for persons with mental health difficulties is officially guaranteed : ZARZĄDZENIE NR 5 REKTORA Uniwersytetu Warszawskiego ORDINANCE NUMBER 5 OF the University of Warsaw RECTOR z dnia 8 marca 2005 r. of 8 March 2005 w sprawie warunków studiowania osób niepełnosprawnych w Uniwersytecie Warszawskim concerning the conditions regulating pursuing study at the University of Warsaw by persons with disabilities §5 1. Jeśli niepełnosprawność lub choroba studenta ograniczają możliwość pełnego uczestnictwa w zajęciach odbywanych w trybie standardowym, w tym także możliwość zdawania egzaminów i uzyskiwania zaliczeń, student może wnioskować o zastosowanie rozwiązań alternatywnych wyrównujących jego szanse i uwzględniających jego aktualne możliwości. 2. Rozwiązania alternatywne mogą polegać w szczególności na: 1. zmianie trybu odbywania zajęć oraz ich zaliczania, 2. zmianie organizacji sesji, (…) 5. udzielaniu urlopów okolicznościowych z przyczyn zdrowotnych z jednoczesną możliwością realizacji niektórych zajęć. 12

13 SZCZEGÓŁOWE ZASADY z dnia 30 czerwca 2005 roku w sprawie wprowadzania i stosowania rozwiązań alternatywnych wobec studentów niepełnosprawnych DETAILED GUIDELINES of 30 June 2005 concerning the introduction and use of alternative solutions in case of students with disabilities §2 Zmiany sposobu uczestnictwa w zajęciach Modifications in terms of class participation 1. Jeśli niepełnosprawność lub choroba studenta nie pozwala na udział w zajęciach w trybie standardowym kierownik BON może proponować dziekanowi, dyrektorowi lub kierownikowi ds. studenckich zmiany sposobu uczestnictwa w zajęciach polegające w szczególności na: 1. zwiększeniu standardowo dopuszczalnej absencji; 2. zmianie trybu zajęć na eksternistyczny; 3. zmianie form sprawdzania wiedzy w trakcie trwania zajęć. 13

14 §5 Zmiany organizacji sesji egzaminacyjnych Modified organisation of examination sessions 1. Jeśli niesprawność lub choroba studenta uniemożliwia realizację obciążeń przewidzianych w ramach sesji egzaminacyjnej, student może wnioskować o przesunięcie terminów rozliczenia poszczególnych przedmiotów poza okres trwania sesji. 2. Decyzję o przesunięciu terminów rozliczenia poszczególnych przedmiotów podejmuje dziekan, dyrektor, kierownik ds. studenckich po uzyskaniu opinii BON w tej sprawie. 3. Rozliczenie poszczególnych przedmiotów może być przesunięte co najwyżej do dnia poprzedzającego rozpoczęcie kolejnej sesji. 4. Przesunięcie terminów rozliczenia poszczególnych przedmiotów skutkuje wpisaniem studenta na kolejny semestr bez wpisów warunkowych pomimo braku wymaganych zaliczeń i egzaminów. 5. Wyznaczenie terminów egzaminów i zaliczeń, o których mowa w ust. 1, odbywa się na drodze ustaleń między studentem, a egzaminatorem. 14

15 §5 Zmiany organizacji sesji egzaminacyjnych, cd. Modified organisation of examination sessions (continued) O ile stan zdrowia nie pozwala studentowi na zgłoszenie się w ustalonym zgodnie z ust. 5 terminie egzaminu, po potwierdzeniu tego faktu przez BON, nieobecność traktowana jest jako usprawiedliwiona. Nierozliczenie przedmiotów w przesuniętych terminach wyznaczonych przez dziekana, bez względu na przyczyny, skutkuje automatycznym przeniesieniem na niezaliczony rok lub semestr i koniecznością jego powtarzania. O wprowadzonych zmianach egzaminatorzy są informowani przez dziekana, dyrektora lub kierownika ds. studenckich. 15

§6 Udzielanie urlopów okolicznościowych krótko- i długoterminowych ze względu na stan zdrowia studenta Granting short- and long-term leaves necessitated by the student’s health condition 1. Jeżeli stan zdrowia studenta uniemożliwia realizację programu przewidzianego na dany rok albo semestr, dziekan, dyrektor lub kierownik ds. studenckich ma prawo do udzielenia urlopu okolicznościowego z przyczyn zdrowotnych. 2. Urlop udzielany jest na wniosek studenta po uzyskaniu pozytywnej opinii kierownika BON, wydanej na podstawie zgromadzonej dokumentacji medycznej, potwierdzającej niezdolność studenta do realizacji programu studiów. 3. Urlop może być przedłużany na kolejne semestry, aż do momentu, gdy student jest w stanie realizować wszystkie przewidziane programem jego studiów kursy na roku, na którym się znajduje. 4. Student może wnioskować o prawo do zaliczania w trakcie urlopu wybranych przedmiotów. Wyboru przedmiotów i zajęć dokonuje student. 5. Nie zaliczenie przedmiotów realizowanych w trakcie urlopu nie pociąga skutków w postaci wpisów do indeksu i umożliwia realizację przedmiotu w kolejnym semestrze. 16

Inne formy wsparcia dla studentów z chorobami psychicznymi / Other forms of support for students with mental health conditions: Codzienne dyżury psychoterapeutów / Daily on-duty presence of psychotherapists Dyżury lekarza psychiatry / On-duty presence of a psychiatrist 17

Zadania specjalistów / Tasks of the specialists: • opis funkcjonalnych konsekwencji choroby studenta w odniesieniu do jego zobowiązań akademickich; describing functional consequences of the student’s condition in terms of his/her academic duties • rekomendacje rozwiązań zgodnych z obowiązującymi uregulowaniami recommending solutions which are in line with applicable law 18

  1996 / 1997 1999 / 2000 2001 / 2002 2003 / 2004 2004 / 2005 2005 / 2006 2006 / 2007 2007 / 2008 2008 / 2009 Ogółem strudentów Total number of students 40 181 250 366 549 581 902 918 1030 osoby z zaburzeniami psychologicznymi i chorobami psychicznymi Persons with psychological conditions and mental health difficulties 1 22 68 84 77 131 191 220 19