Dogmatyka konstytucyjnych wolności i praw człowieka w Polsce

Wolności i prawa osobiste

Art. 38 Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia

Orzeczenie TK z 28 V 1997 r., K 26/96 (aborcja ze względów społecznych) Wyrok TK z 23 III 1999 r., K 2/98 (zakaz sprzedaży leków w razie awarii kas fiskalnych) Uchwała SN z 26 X 2006 r., I KZP 18/06 (zaniedbania położnej w czasie porodu) Wyrok TK z 30 IX 2008 r., K 44/07 (zestrzelenie samolotu cywilnego)

Uchwała SN z 26 X 2006 r., sygn. I KZP 18/2006 Przedmiotem ochrony przewidzianej w art. 160 k.k. jest życie i zdrowie człowieka od rozpoczęcia porodu (wystąpienia skurczów macicy, dających postęp porodu), a w wypadku operacyjnego zabiegu cesarskiego cięcia kończącego ciążę – od podjęcia czynności zmierzających do przeprowadzenia tego zabiegu.

Postanowienie SN z 30 X 2008, sygn. I KZP 13/08 Pełna prawnokarna ochrona zdrowia i życia przysługuje dziecku nienarodzonemu od: Rozpoczęcia porodu naturalnego Zabieg cięcia cesarskiego na żądanie– od podjęcia pierwszej czynności medycznej bezpośrednio zmierzającej do przeprowadzenia zabiegu Konieczność zabiegu cięcia cesarskiego – od zaistnienia medycznych przesłanek takiej konieczności

Postanowienie SN z 25 XI 2009, sygn. V KK 150/09 z chwilą zaniechania przez lekarza, mimo uzyskanego od matki dziecka wywiadu o wskazaniach medycznych do przeprowadzenia zabiegu cesarskiego cięcia, uwiarygodnionego stosowną dokumentacją lekarską, podjęcia wobec niej stosownych działań lekarskich, które pozwoliłyby kategorycznie ocenić jej ówczesny stan, z punktu widzenia konieczności przeprowadzenia takiego zabiegu, dziecko poczęte korzysta z ochrony z art. 160 k.k.

Ustawa z 1 VII 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepie komórek, tkanek i narządów Pobranie komórek, tkanek, narządów do przeszczepu dopuszczalne po stwierdzeniu: Trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierć mózgu) Zgonu wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia

(zgoda przedstawiciela ustawowego na eksperyment) Art. 39 Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody. Uchwała z 17 III 1993 r., W 16/92 (zgoda przedstawiciela ustawowego na eksperyment)

Eksperyment medyczny LECZNICZY – wprowadzenie nowych lub częściowo wypróbowanych metod w celu osiągnięcia bezpośredniej korzyści dla zdrowia osoby leczonej (warunek: nieskuteczność dotychczasowych metod) BADAWCZY – ma na celu rozszerzenie wiedzy medycznej (warunek: brak ryzyka lub ryzyko niewielkie w stosunku do pozytywnych rezultatów)

Art. 40 Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. Art. 41 ust. 4 Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

Wyrok z 26 V 2008 r., SK 25/07 (przeludnione cele więzienne) Wyrok z 1 VI 1999 r., SK 20/98 (odmowa wydania paszportu)

Art. 41 Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia.

Wyrok z 11 VI 2002 r., SK 5/02 (zażalenie na umieszczenie w izbie wytrzeźwień)

Art. 42 Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.   Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.   Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Art. 43 Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu. Art. 44 Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

Wyrok z 25 V 2004 r., SK 44/03 (stosowanie przepisów kk o przedawnieniu do czynów popełnionych przed wejściem w życie kk)

Art. 45 Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie. Art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 Konstytucji

Prawo do sądu wg TK Prawo do uruchomienia postępowania sądowego Prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej Prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia Prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawę

Wyrok z 24 X 2007 r. , SK 7/06 Asesorzy sądowi Wyrok z 24 II 2003 r Wyrok z 24 X 2007 r., SK 7/06 Asesorzy sądowi Wyrok z 24 II 2003 r., K 28/02 Egzekucja wyroku

W ramach prawa do sądu: Prawo do sądowego wymiaru sprawiedliwości (merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy) Prawo do sądowej kontroli aktów organów władzy publicznej godzących w konstytucyjnie gwarantowane prawa i wolności Wyrok z 1 XII 2008 r., P 54/07 Odmowa zwolnienia od kosztów sądowych referendarza

Zakres podmiotowy Zakres podmiotowy prawa do sądu: Osoba fizyczna Osoba prawna Jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej Postanowienie z 23 V 2005 r., Ts 35/01 Gmina nie jest podmiotem prawa do sądu.

Zakres przedmiotowy prawa do sądu Pojęcie „sprawy” oznacza wszelkie sytuacje, w których pojawia się konieczność rozstrzygania o prawach danego podmiotu w relacji z innymi równorzędnymi podmiotami lub w relacji z władzą publiczną, a jednocześnie natura danych stosunków prawnych wyklucza arbitralność rozstrzygania o sytuacji prawnej podmiotu przez drugą stronę tego stosunku.

Wymóg ustawowego określenia ustroju i właściwości sądów Art. 176 ust. 2 Konstytucji „Ustrój i właściwość sądów (…) określają ustawy.” Art. 20 pkt 1 u.s.p. i art. 3 par. 3 u.s.w. Tworzenie i znoszenie sądów, ustalanie ich siedzib i obszarów właściwości określa minister w drodze rozporządzenia.

Wyrok TK z 27 marca 2013 r., sygn. K 27/12 Art. 20 pkt 1 u.s.p. jest zgodny z art. 176 ust. 2 w związku z art. 10 ust. 1, art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 180 ust. 5 oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji

Art. 46 Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Przepadek a wywłaszczenie Wyrok z 16 III 2004 r., K 22/03 Przepadek niepodjętych depozytów

Art. 47 Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

(dostęp organów skarbowych do rachunków bankowych) Orzeczenie z 24 VI 1997 r., K 21/96 (dostęp organów skarbowych do rachunków bankowych)

Zakres przedmiotowy prawa do prywatności Prawo do odosobnienia Prawo do dysponowania informacjami o sobie Ochrona przed przywłaszczeniem wizerunku Prawo do ochrony miru domowego Prawo do tajemnicy korespondencji Orzeczenie z 24 VI 1997 r., sygn. K 21/96 (rachunek bank.) Wyrok z 19 V 1998 r., sygn. U 5/97 (stan zdrowia) Wyrok z 27 I 1999 r., sygn. K 1/98 (zakazy dot. małżonka sędziego)

Ochrona życia prywatnego osób pełniących funkcje publiczne Wyrok z 21 X 1998 r., K 24/98 (oświadczenia lustracyjne) Ochrona życia prywatnego osób pełniących funkcje publiczne podlega ograniczeniom uzasadnionym „usprawiedliwionym zainteresowaniem”

Art. 48 Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Art. 49 Zapewnia się wolność i tajemnicę komunikowania się Art. 49 Zapewnia się wolność i tajemnicę komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Wyrok z 2 VII 2007 r., K 41/05 Tajemnica zawodowa radcy prawnego

Art. 50 Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Art. 51 Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa. Każdy ma prawo do żądania sprostowania lub usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa.

Ustawa o ochronie danych osobowych Definiuje pojęcie danych osobowych i pojęcie przetwarzania danych osobowych Wprowadza kategorię „danych wrażliwych” Określa przesłanki przetwarzania danych Wymóg zgody osoby, której dane dotyczą Główny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

(informacje w rejestrach stanu cywilnego) Wyrok z 12 XI 2002 r., SK 40/01 (informacje w rejestrach stanu cywilnego)

Art. 52 Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium RP na stałe.

Wyrok z 27 V 2002 r., K 20/01 (warunki zameldowania na pobyt stały)

Art. 53 Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii […] oraz uzewnętrzniania […] religii poprzez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. […] Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole […]. Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne […]. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia albo do nieuczestniczenia w praktykach religijnych. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

Orzeczenie z 30 I 1991 r., K 11/90 Orzeczenie z 20 IV 1993 r., U 12/92 Wprowadzenie religii do szkół Orzeczenie z 20 IV 1993 r., U 12/92 Ocena z religii na świadectwie, krzyże w szkole Wyrok z 2 XII 2009 r., U 10/07 Wliczanie oceny z religii do średniej ocen Wyrok z 16 II 1999 r., SK 11/98 Odejście ze służby wojskowej z powodów światopoglądowych

Problem rejestracji KLPS Problem granic ingerencji państwa w wolność sumienia i religii Pojęcie religii i kościoła Wolność wyznawania i uzewnętrzniania Znaczenie uznania państwa (rejestracji) dla religii

Art. 54 Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

(kontratyp dozwolonej krytyki) Wyrok z 11 X 2006 r., P 3/06 (znieważenie) Wyrok z 30 X 2006 r., P 10/06 (pomówienie) Wyrok z 12 V 2008 r., SK 43/05 (kontratyp dozwolonej krytyki)

Art. 55 Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem ust. 2 i 3 Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, […] pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję: 1) został popełniony poza terytorium RP, oraz  2) stanowił przestępstwo według prawa RP lub stanowiłby przestępstwo według prawa RP w razie popełnienia na terytorium RP, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku.  Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego […] w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji. Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

Wyrok z 27 IV 2005 r., P 1/05 (ENA)

Art. 56 Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w RP na zasadach określonych w ustawie. Cudzoziemcowi, który w RP poszukuje ochrony przed prześladowaniami, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi RP umowami międzynarodowymi.