KONSERWACJA ZAPOBIEGAWCZA I PEŁNA ZBIORÓW Ochrona i konserwacja zabytkowego zbioru Biblioteki Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie KONSERWACJA ZAPOBIEGAWCZA I PEŁNA ZBIORÓW

Identyfikacja obiektu 2 klocki zawierające 14 inkunabułów i postinkunabułów 139 starodruków XVI i XVII - wiecznych z księgozbioru stradomskiego Biblioteki Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie

Dane dotyczące obiektu Inwestor Biblioteka Zgromadzenia Księży Misjonarzy Wykonawca Konserwatorki mgr Agnieszka Ciesielska mgr Katarzyna Wawrzyniak – Łukaszewicz mgr Marta Winiarczyk

Dane dotyczące obiektu Zadanie dofinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Operacyjnego Dziedzictwo Kulturowe Priorytetu II Rozwój instytucji muzealnych

Opis inwentaryzacyjny Przedmiot konserwacji pełnej przeprowadzonej w pracowniach konserwatorskich w Gostyniu i we Włocławku były dwa klocki zawierające łącznie 14 woluminów. Przedmiotem konserwacji zachowawczej przeprowadzonej na miejscu w Bibliotece Księży Misjonarzy był zbiór 139 książek z liczącego kilkanaście tysięcy woluminów księgozbioru stradomskiego. Zbiory biblioteczne na Stradomiu gromadzone od powstania domu misjonarskiego w 1686 Biblioteka wzbogaciła się o nowe zbiory po scaleniu księgozbiorów domów Zgromadzenia z Krakowa (po likwidacji seminarium zamkowego w roku 1800), z Warszawy przy kościele św. Krzyża (po kasacie w 1864 roku) Po II wojnie światowej dołączono książki z domów lwowskiego, tarnowskiego i zakopiańskiego oraz wspomnianego wcześniej kleparskiego.

Opis inwentaryzacyjny cd. Główne założenie konserwatorskie – prace przy XVI, XVII i XVIII – wiecznych woluminach Wiele woluminów poddanych konserwacji jest przykładem znakomitej sztuki typograficznej i introligatorskiej – wywodziły się z najbardziej znanych warsztatów europejskich i polskich, w tym z drukarni krakowskich Wszystkie woluminy z księgozbioru stradomskiego są jednolicie oznaczone sygnaturą, na prostokątnej naklejce. Numer powtórzony jest na kartach tytułowych Sygnet Drukarni Łazarzowej Jana Januszowskiego, jednej z najwybitniejszych drukarni polskich XVI wieku.

Opis inwentaryzacyjny cd. Na pierwszych kartach ksiąg znajdują się zapisy, pieczęcie, ekslibrysy, świadczące o różnorodnych proweniencjach.

Stan zachowania i przyczyny zniszczeń obiektów Papier jest zniszczony na skutek użytkowania; są to zabrudzenia, uszkodzenia mechaniczne. Inna grupa spowodowana jest procesem starzenia materiałów i szkodliwym działaniem czynników atmosferycznych. Na części woluminów widoczne są ślady działalności mikroorganizmów i owadów (zniszczenia biologiczne). Powyżej jedna z książek zniszczonych przez owady – korytarze biegną przez całą grubość i przez okładki.

Stan zachowania i przyczyny zniszczeń obiektów Częstym rodzajem zniszczenia są zacieki – efekt zalania, zamoczenia i niekontrolowanego wysychania. Zaobserwowano zniszczenia chemiczne. Charakterystyczne w tej grupie zniszczeń jest zakwaszenie. Zakwaszenie skóry Zakwaszenie papieru

Stan zachowania i przyczyny zniszczeń obiektów W jednej z książek intensywnie wystąpiły zniszczenia spowodowane przez atrament żelazowo-galusowy. Fragmenty najbardziej przesiąknięte atramentem uległy całkowitej destrukcji. Papier wygląda jak spalony, jest czarny, rozsypuje się.

Stan zachowania i przyczyny zniszczeń obiektów Część woluminów ma rozluźnione lub całkowicie zniszczone szycie – grozi to rozproszeniem kart i kwalifikuje te egzemplarze do jak najwcześniejszej pełnej konserwacji w specjalistycznej pracowni. Przykład woluminu o zniszczonym szyciu, blok częściowo oddzielony od oprawy

Stan zachowania i przyczyny zniszczeń obiektów Oprawy są brudne, z uszkodzeniami mechanicznymi, ubytkami, zakwaszone, przesuszone, zniszczone przez owady. Większość ksiąg straciła element konstrukcyjny, zabezpieczający przed deformacją bloku, mianowicie zapinki bądź wiązania. Zapinki się połamały lub zagubiły, taśmy pourywały, na skutek czego okładki się otwierają i nie chronią bloku.

Konserwacja zachowawcza Wykonano dokumentację fotograficzną wszystkich wybranych do konserwacji woluminów Oczyszczono okładki i krawędzie książek z kurzu i brudu miotełkami oraz gumkami typu Wishab. Efekt oczyszczania górnej części bloku książki Oczyszczanie wyklejek książki z kurzu

Przebieg prac konserwatorskich Oprawy skórzane i pergaminowe oczyszczano tamponami waty używając balsamu i wazeliny Maroquin, bibliobalsamu Cire 213, wody oraz specjalistycznego mydełka do skór, opartego na lanolinie, firmy Starwax. Preparaty te, poza oczyszczeniem odkwaszały, regenerowały, przywracały skórom opraw właściwy poziom nawilżenia i natłuszczenia, poprawiały ich kondycję i wygląd lica.

Przebieg prac konserwatorskich Oczyszczanie wewnętrznych krawędzi Oczyszczanie pergaminowego grzbietu

Przebieg prac konserwatorskich Zabieg oczyszczania i natłuszczania skóry roślinnie garbowanej ozdobionej marmuryzacją Regeneracja skóry dotkniętej tzw. czerwoną korozją – nasycanie preparatami nawilżającymi, odkwaszającymi i natłuszczającymi

Przebieg prac konserwatorskich Rozdarcia kart, ubytki papieru, wyrwane karty, miejsca osłabione na skutek działania grzybów, osłabione narożniki i krawędzie zabezpieczano bibułką japońską wklejaną metylocelulozą i klajstrem skrobiowym. Mokre bibułki izolowano tkaniną syntetyczną i suszono pomiędzy tekturkami. Pogięte karty po lekkim nawilżeniu wodą z rozpylacza prasowano między cienkimi tekturkami. Do obciążania wykorzystywano inne księgi, o podobnym formacie i dużej masie.

Przebieg prac konserwatorskich Uszkodzenia opraw – rozdarcia skóry, pergaminu, rozwarstwienie narożników, odspojenie grzbietów, wyklejek – naprawiano klajstrem i klejem rybim. Pęknięte deski opraw sklejano klejem glutynowym i wzmacniano paskami papieru chińskiego. Oderwane okładziny dołączano do bloków książek paskami płócienka, naklejanymi klajstrem. Do napraw grzbietów i narożników używano klamer i bandaży elastycznych, aby nawilżona klejem skóra mogła wyschnąć we właściwej formie.

Przebieg prac konserwatorskich Uzupełnienie skórą narożnika oprawy Wzmacnianie i formowanie grzbietu książki Prostowanie, sklejanie i wzmacnianie rozwarstwionych narożników oprawy

Sygn. 1 I A3 Przed i po konserwacji Wybrane przykłady Sygn. 1 I A3 Przed i po konserwacji