Opolski Urząd Wojewódzki Wydział Polityki Społecznej i Zdrowia Czy „przemoc w rodzinie” to przestępstwo? Opole, 7 listopada 2012 r.

Po raz pierwszy polskie prawo definiuje pojęcie przemocy w rodzinie Artykuł 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz z późn. zm.) zawiera definicję pojęcia przemocy w rodzinie. Jest to pierwsza definicja tego terminu w przepisach polskiego prawa powszechnie obowiązującego. Wcześniejszy brak definicji przemocy w rodzinie w systemie prawa utrudniał przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, gdyż była ona zjawiskiem niedookreślonym przez prawo.

Definicja Przemoc w rodzinie - należy przez to rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób (osobę najbliższą w rozumieniu KK oraz inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą), w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą

Brak przestępstwa „przemoc w rodzinie” w Kodeksie Karnym Ustawodawca nie wprowadził ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nowego typu przestępstwa, zwanego przemocą w rodzinie, którego znamiona polegałyby na przemocy w rodzinie. Definicja określona w art. 2 pkt 2 ustawy nie została stworzona na potrzeby prawa karnego, lecz ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i ma znaczenie w szczególności w kontekście obowiązków realizacji określonych zadań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie przez organy administracji publicznej. Definicja przemocy w rodzinie, zawarta w art. 2 pkt 2 ustawy, nie odnosi się do zakresu zachowań penalizowanych przez art. 207 k.k., gdyż przepis ten określa przestępstwo znęcania się, nie zaś przestępstwo przemocy w rodzinie.

Przestępstwo znęcania Przestępstwo znęcania umieszczone jest w Rozdziale XXVI KK - Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece. Art. 207 ust. 1 KK: Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Istota przestępstwa Przestępstwem jest czyn zawiniony i społecznie szkodliwy (w stopniu większym niż znikomy), zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę karną opisującą jego znamiona. Przestępstwem, powiązanym ze zjawiskiem przemocy w rodzinie mogą być np.: –znęcanie się 207 KK, –naruszenie nietykalności cielesnej 217 KK, –zgwałcenie i in KK, –uszczerbek na zdrowiu 157 KK, –groźba karalna 190 KK.

Przemoc w rodzinie nie jest przestępstwem w rozumieniu polskiego prawa Organy administracji publicznej nie mogą więc stawiać znaku równości między zjawiskiem przemocy w rodzinie a przestępstwem (znęcania). Nie wolno zwlekać z działaniem na zasadzie domniemania niewinności, póki „przemoc” nie zostanie „udowodniona” prawomocnym wyrokiem sadu np. za przestępstwo znęcania. Organy administracji publicznej mają działać w sytuacjach określonych nie przez definicję przestępstwa (znęcania), a przez definicję przemocy w rodzinie.

Konsekwencje Wszczęcie procedury „NK” ma mieć miejsce w wyniku powzięcia podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie, a nie w wypadku posiadania na to dowodów – np. w postaci wyroku skazującego za przestępstwo. Procedura ma być realizowana w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie, a nie pewnością jej występowania. Pracownik organu administracji publicznej nie może stawiać się w roli sądu, oceniać kwestie ważne z punktu widzenia kwalifikacji danego czynu jako przestępstwo. Od momentu istnienia definicji przemocy w rodzinie, osoby zajmujące się tym zagadnieniem powinny oceniać sytuację w rodzinie z perspektywy tej definicji i od zgodności indywidualnej sytuacji z tą definicją warunkować dalsze działania.

Przykład 1 Art. 11a ustawy - jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania. Do zastosowania w/w art. nie trzeba wyroku skazującego za przestępstwo – sąd będzie oceniał czy są spełnione przesłanki przemocy w rodzinie, a nie czy jest skazujący wyrok karny np. za znęcanie. Przesłanka stosowania przemocy w rodzinie powinna zatem być badana za pomocą definicji pojęcia przemocy w rodzinie, bez odnoszenia tych zachowań do znamion czynów zabronionych określonych np. w art. 207 lub 217 k.k. Żądanie zobowiązania przez sąd danej osoby do opuszczenia mieszkania przysługuje osobie dotkniętej przemocą w rodzinie niezależnie od tego, czy sprawcy tej przemocy można zarzucić popełnienie przestępstwa.

Przykład 2 W interpretacji przestępstwa znęcania pojawia się nacisk na jego wieloczynowość i dotkliwość. W uchwale z r. (VI KZP 13/75) SN przyjął, iż: "Ustawowe określenie "znęca się" oznacza działanie albo zaniechanie, polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dotkliwych cierpień moralnych, powtarzającym się w czasie albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie". W uzasadnieniu wyroku z r. (II KKN 17/00) SN uznał, że "znamię czasownikowe "znęca się" oznacza, iż występek ten najczęściej jest realizowany przez wielokrotne zamachy (chociaż w sytuacji wyjątkowej wystarczy jednorazowy zamach)”. Zgodnie z definicją, przemoc w rodzinie może być działaniem jednorazowym, niekoniecznie dotkliwym – wystarczy, że narusza prawa lub dobra osobiste. Definicja przemocy w rodzinie nie wymaga istnienia nierówności potencjałów między stronami – te mogą być równe, przemoc może być wzajemna i każda z osób w takiej sytuacji może być traktowana jako ofiara przemocy w rodzinie.

Podsumowanie Procedurę „NK” i inne działania z ustawy należy prowadzić w oparciu o definicję z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, a nie w oparciu o domniemanie, że przemoc w rodzinie jest przestępstwem. Takie myślenie zawęża prawa ofiary i skutkuje na jej niekorzyść. „Procedura NK jest po to, aby tam gdzie nie było „przestępstwa” - procedury karnej, rodzina nie została bez pomocy. Niebieska Karta to narzędzie dla tych co nie wiedzą, ale nie chcą być bezczynni.” (Grzegorz Wrona)