Rola i znaczenie szeroko pojętej kultury fizycznej dla rozwoju psychofizycznego młodego człowieka Aktywność ruchowa jako niezbędny element prawidłowego rozwoju i zdrowia dzieci i młodzieży

Rola i znaczenie szeroko pojętej kultury fizycznej dla rozwoju psychofizycznego młodego człowieka KULTURA FIZYCZNA ogół zachowań przebiegających według przyjętych w danym środowisku społecznym norm i reguł postępowania mających na celu dbałość o zdrowie człowieka, prawidłowy rozwój psychofizyczny oraz rezultaty tych zachowań. 2

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY 3

Koncepcja sprawności fizycznej ukierunkowanej na zdrowie : AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Koncepcja sprawności fizycznej ukierunkowanej na zdrowie : celem sprawności fizycznej jest pozytywne zdrowie fizyczne; dzięki tej sprawności maleje ryzyko występowania problemów zdrowotnych; sprawność ta zapewnia zdolność do prowadzenia codziennej aktywności z wigorem i żwawo; oparta jest o istnienie konkretnych, uchwytnych czynników i ich proporcji. 4

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY WYCHOWANIE FIZYCZNE zamierzona i świadoma działalność ukierunkowana na wytworzenie właściwego zespołu postaw i nastawień, przekazywanie podstawowych wiadomości, a także na wdrażanie do hartowania na bodźce środowiskowe oraz zdobywanie motorycznej sprawności, poprawę wydolności i postawy ciała. (W. Osiński) 5

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY MOTORYCZNOŚĆ całokształt czynności ruchowych człowieka, inaczej - sfera ruchowej aktywności, czyli to wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie. 6

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY REKREACJA RUCHOWA różnorakie formy zachowań, podejmowane poza obowiązkami zawodowymi, domowymi i społecznymi, dla odpoczynku, rozrywki i samodoskonalenia, w których główną rolę odgrywa działalność fizyczna. Inne rodzaje aktywności: rekreacja twórcza (plastyczna, muzyczna, teatralna, fotograficzna, etc.); rekreacja kulturowo - rozrywkowa (czytelnictwo, spotkania towarzyskie, koła naukowe, itp.); rekreacja poprzez działalność społeczną. 7

Istota rekreacji ruchowej: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Istota rekreacji ruchowej: aktywność - forma aktywnego wypoczynku, dając radość, zadowolenie, odprężenie i relaks; dobrowolność - swobodny wybór działania; odmienność - w stosunku do codziennych obowiązków, prowadzona zawsze w czasie wolnym; bezinteresowność - brak przymusu i motywów ekonomicznych; zabawa i rozrywka - oderwanie od rzeczywistości; dąży do zaspokajania potrzeb, aspiracji i zainteresowań. 8

Motywy działalność ruchowej człowieka: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Motywy działalność ruchowej człowieka: bezpośrednia potrzeba życiowa (zaspokajanie potrzeb biologicznych, czynności samoobsługowe, etc.); osiąganie postawionych sobie celów (np. przemieszczanie się); zaspokajanie pobudek hedonistycznych (zabawa, rozrywka, itd.); poczucie konieczności i obowiązku; potrzeby twórcze (muzyka, malarstwo, sport, etc.). 9

Problematyka czasu wolnego: dysproporcje pracy i wypoczynku; AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Problematyka czasu wolnego: dysproporcje pracy i wypoczynku; czas wolny powinien zapewniać swobodną, nieskrępowaną aktywność, zależną od upodobań jednostki; wpływ negatywnych wzorców i stereotypów; sedenteryjny tryb życia; nierozerwalność czasu wolnego i aktywności rekreacyjnej; charakter powinien zapewnić rozwój osobowości człowieka, realizowany poza okresem pracy i nauki. 10

Dążenie człowieka do aktywności wynika z potrzeb: zabawy i rozrywki; AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Dążenie człowieka do aktywności wynika z potrzeb: zabawy i rozrywki; regeneracji organizmu; dobrowolnego zrzeszania się; podnoszenia sprawności fizycznej; zacieśniania więzów rodzinnych; szukania przeciwwagi dla codziennego napięcia i stresu; utrzymania statusu społecznego. 11

Motywy podejmowania aktywności ruchowej: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Motywy podejmowania aktywności ruchowej: zdrowie (dopiero w sytuacji zagrożenia); utrzymanie prawidłowej masy ciała i atrakcyjnego wyglądu fizycznego; dobre samopoczucie psychiczne - uczucie zadowolenia; rozwinięcie kontaktów społecznych 12

Motywy niepodejmowania aktywności ruchowej: brak czasu; zmęczenie; AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Motywy niepodejmowania aktywności ruchowej: brak czasu; zmęczenie; brak odpowiednich warunków (infrastruktura sportowa, środki finansowe, etc.); brak wiedzy; brak siły woli i odpowiedniej motywacji. 13

Środowiska wychowujące do aktywności ruchowej: naturalne: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Środowiska wychowujące do aktywności ruchowej: naturalne: rodzina (proces dwukierunkowy - heteroedukacja odwrócona); grupa rówieśnicza intencjonalne - instytucje intencjonalnego wychowania: szkoła i inne placówki kształcenia; organizacje młodzieżowe; placówki wychowania pozaszkolnego (np. TKKF, PCK, itd.); instytucje opieki i wychowania specjalnego; instytucje pośredniego wychowania (zakład pracy, środki masowego przekazu, sektor turystyczny, służba zdrowia, itp.). 14

Osobnicze uwarunkowania aktywności ruchowej: wiek; AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Osobnicze uwarunkowania aktywności ruchowej: wiek; płeć (przesłanki biologiczne, psychiczne i społeczno - obyczajowe); konstytucja - psychofizyczny typ ustroju (np. wielkość i proporcje ciała); stan zdrowia (kluczowe właściwe podejście prowadzącego zajęcia). 15

Genetyczne uwarunkowania aktywności ruchowej: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Genetyczne uwarunkowania aktywności ruchowej: rozwój i zachowanie zależne zawsze od współdziałania wpływów genetycznych i środowiskowych; zdolności motoryczne - dziedziczenie poligeniczne; geny narzucają pewne granice rozwoju motorycznego; cechy silnie uwarunkowane genetycznie: zdolności szybkościowe, wydolność aerobowa, gibkość. cechy słabo uwarunkowane genetycznie (bardziej podatne na wytrenowanie): siła mięśniowa. identyfikacja markerów genetycznych - molekularna selekcja sportowców. 16

Rozwój motoryczny w okresie młodszym szkolnym: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Rozwój motoryczny w okresie młodszym szkolnym: wpływ zmiany warunków zewnętrznych na motoryczność (zagrożenie prawidłowej postawy ciała); postępuje ossyfikacja szkieletu i zakończeniu ulega inerwacja ręki (pisanie, rysowanie, etc.); bogata forma prostych czynności ruchowych; duża gibkość i zwinność, czasami również szybkość; duże zrozumienie treści ruchu (zabawa - zadania - formy ścisłe); wzbogacenie motywów podejmowania działania. 17

Rozwój motoryczny w okresie młodszym szkolnym (cd): AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Rozwój motoryczny w okresie młodszym szkolnym (cd): rozwijanie form ruchowych: skoki, rzuty, zwisy, odmiany lokomocji, podpory, chwyty, wspinanie - różnorodność dyscyplin unikać pracy o charakterze siłowym, ostrożnie z kształceniem wytrzymałości; duże chęci współzawodnictwa; czerpanie radości z zadań motorycznych; korelacja dojrzałości motorycznej i wyników w nauce; czasami nadmierna gotowość do ruchu i kłopoty z koncentracją; drugie apogeum motoryczności: - dziewczęta 10 - 11 r.ż.; - chłopcy 12 - 13 r.ż. 18

Rozwój motoryczny w okresie młodszym szkolnym (cd): AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Rozwój motoryczny w okresie młodszym szkolnym (cd): tzw. okres dziecka doskonałego - harmonia proporcji ciała, refleksyjność ruchowa, celowość w działaniu, wszechstronne zainteresowania ruchowe; duża umiejętność koncentracji; umiejętność podejmowania systematycznej pracy nad sobą (początki treningu sportowego); nagłe zaburzenie wypracowanej jakości motorycznej pod wpływem licznych zmian wynikających z procesu dojrzewania (np. zmiana proporcji ciała, przemieszczenie środka ciężkości, zmiany w układzie nerwowym i inne). 19

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Aktywność ruchowa - korzyści biologiczne: - układ ruchu: poprawa koordynacji nerwowo - mięśniowej, wzrost siły mięśniowej, lepsza amortyzacja sił zewnętrznych, poprawa zaopatrzenia pracujących mięsni w tlen, lepsze wykorzystanie substratów energetycznych (szcz. tłuszczów), poprawa bilansu wapniowego i zwiększenie gęstości tkanki kostnej (profilaktyka osteoporozy), wzmocnienie ścięgien i więzadeł, ułatwienie przyjmowania nawyku prawidłowej postawy (wzmocnienie kręgosłupa). - ŹRÓDŁO BODŹCÓW STYMULUJĄCYCH ROZWÓJ 20

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Aktywność ruchowa - korzyści biologiczne: - układ krążenia i oddechowy: zwiększenie przepływ krwi przez mięśnie, wzrost możliwości wentylacji płuc i pojemności dyfuzyjnej, obniżenie i normalizacja rytmu serca, wzrost objętości krwi krążącej, wzrost objętości wyrzutowej serca, utrzymanie prawidłowego profilu lipidowego krwi (cholesterol), korzystne modyfikacje układu krzepnięcia krwi (brak tworzenia się zakrzepów), ogólna poprawa wydolności organizmu, zwiększenie zdolności do wychwytywania glukozy z krwi (profilaktyka cukrzycy). 21

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Aktywność ruchowa - korzyści biologiczne: - zmiany ogólnoustrojowe: poprawa perystaltyki jelit, wzmocnienie sił odpornościowych organizmu i zahartowanie, zmniejszenie stopnia otyłości i optymalizacja składu ciała, utrzymanie zrównoważonego bilansu energetycznego, zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych, 22

Aktywność ruchowa - korzyści psychologiczne: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Aktywność ruchowa - korzyści psychologiczne: ogólna poprawa funkcji umysłowych (podejmowania decyzji, planowania, pamięci krótkotrwałej, etc.); lepsza jakość snu; redukcja niepokoju; uczucie rozładowania i odprężenia (działanie endorfin); czynnik profilaktyki chorób psychicznych (np. depresji, lęków); wzrost poczucia własnej skuteczności, wiary w siebie, lepsza samoocena; zwiększa prawdopodobieństwo wykazania innych zachowań prozdrowotnych (używki, dieta, itp.); 23

Skutki hipodynamii / hipokinezji: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Skutki hipodynamii / hipokinezji: atrofia mięśni (zmniejszenie siły mięśniowej); atrofia tkanek i narządów (zmniejszenie objętości serca); osteoporoza; spadek przemiany materii (upośledzona biosynteza białek mięśniowych); wzrost wydalania wapnia, fosforu, sodu, potasu, azotu; ujemny bilans wapniowy; zmiany objętości płynów ustrojowych (zmniejszenie objętości krwi krążącej i zawartości hemoglobiny, odwodnienie komórkowe); 24

Skutki hipodynamii / hipokinezji (cd): AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Skutki hipodynamii / hipokinezji (cd): zmniejszenie swoistej i nieswoistej odporności ustroju; spadek wydolności fizycznej (zmniejszenie maksymalnej wentylacji i pojemności życiowej płuc); wzrost częstości skurczów serca w spoczynku i po wysiłku; przedłużenie czasu restytucji i procesów odnowy. Równie niebezpieczne jest zjawisko odwrotne, czyli przeciążenie mięśniowe, tzw. hiperkinezja / hiperdynamia. 25

Zagrożenia cywilizacyjne: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Zagrożenia cywilizacyjne: nadwaga i otyłość oraz choroby im towarzyszące; choroby układu sercowo - naczyniowego (najczęstsza przyczyna zgonów na świecie); cukrzyca; nowotwory; nieprawidłowości rozwojowe - kompensacja i korekcja wad postawy. 26

Optymalny poziom aktywności (ogólnej): AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Optymalny poziom aktywności (ogólnej): małe dzieci - kilka godzin dziennie (ruch urozmaicony, pełen różnorodnych bodźców, najlepiej na świeżym powietrzu); okres młodszy szkolny - ok. 5 - 6 godzin dziennie; okres szkolny - ok. 2 - 3 godziny dziennie; różne wzory i sposoby „dawkowania” ruchu: 10 - 15 tys. kroków dziennie (Japonia); 1200 - 2000 kcal tygodniowo; codziennie 30 min. wysiłku wytrzymałościowego, o intensywności 40 - 60 % możliwości maksymalnej (WHO). 27

Optymalny poziom aktywności ruchowej: AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO NIEZBĘDNY ELEMENT PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI I MŁODZIEŻY Optymalny poziom aktywności ruchowej: częstotliwość - wzór 3 X 30 X 130 (dorośli); modyfikacja dla potrzeb dzieci: 5 X 20 X 140 intensywność - uwzględnić przy dawkowaniu ruchu: dziennie 60 min. przy wysiłkach lekkich (np. spacer); 30 - 60 min. przy wysiłkach umiarkowanych (np. marsz, rower) 20 - 30 min. przy wysiłkach intensywnych (np. jogging); objętość - zależna od zamierzonych efektów; forma - najlepsze wysiłki wytrzymałościowe z ćwiczeniami siłowymi i gibkościowymi 28