Kompetencje nauczyciela wczesnej edukacji Dr Mirosława Żmudzka

Plan wykładu Istota efektywnego nauczania Wstępne warunki efektywnej pracy nauczyciela Kompetencje specjalistyczne nauczyciela Kompetencje dydaktyczne Kompetencje psychologiczne

Istota efektywnego nauczania Efektywne nauczanie można poznać po rezultatach pracy nauczyciela. W modelu nauczania tradycyjnego efektywność nauczyciela określona jest przez wysoki poziom wiedzy opanowanej przez ucznia pamięciowo.

Istota efektywnego nauczania W modelu nowoczesnym za efektywne nauczanie przyjmuje się wzrost lub utrzymywanie na wysokim poziomie chęci (motywacji) do nauki, zarówno pod kierunkiem nauczyciela, jak samodzielnej, oraz wzrost kompetencji uczniów( Hamer 1994).

Wstępne warunki efektywnej pracy nauczyciela Pozytywny stosunek do ludzi a zwłaszcza do dzieci Motywacja nauczyciela do pracy.Istnieje wprost proporcjonalna zależność między poziomem motywacji nauczyciela a poziomem motywacji uczniów.

Wstępne warunki efektywnej pracy nauczyciela Motywacja nauczyciela do pracy Jest funkcją zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu, takich jak: Potrzeba szacunku, czyli akceptacji, uznania Potrzeba samorealizacji( samoaktualizacji) Potrzeba poznawcza, czyli wiedzy i rozumienia rzeczywistości

Kompetencje nauczyciela Kwalifikacje to papier urzędowy. Można je mieć, ale nie mieć kompetencji. Kompetencje to wiedza i umiejętności, które posiadamy.Wyróżniamy kompetencje specjalistyczne, dydaktyczne i psychologiczne nauczyciela.

Kompetencje specjalistyczne To wiedza i umiejętności w zakresie nauczanego przedmiotu ( edukacji polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej itd.) Trzeba je doskonalić czyli uczyć się ustawicznie

Kompetencje specjalistyczne Kompetentny nauczyciel: wie, czego nie wie nie boi się pytać tego, kto wie ma świadomość, że nie wszystko wie chce się rozwijać( uczyć)

Kompetencje dydaktyczne Planowanie i przygotowanie zajęć: scenariusz zajęć zawierający czytelne i jasne cele ogólne i operacyjne Treści, metody i struktura zajęć odpowiednie do uczniowskich zainteresowań, oczekiwań i potrzeb Zajęcia planowane tak, aby łączyły przeszłe i następne

Kompetencje dydaktyczne Planowanie i przygotowanie zajęć: materiały, środki dydaktyczne dobrze przygotowane i sprawdzone w odpowiednim czasie Wszystkie decyzje w zakresie planowania podjęte zgodnie z możliwościami uczniów i treściami kształcenia Zajęcia pobudzające dzieci do uwagi i zgodne z ich zainteresowaniami

Kompetencje dydaktyczne Przeprowadzanie zajęć: nauczyciel przygotowany, zrelaksowany, zadowolony i zainteresowany tematem zajęć Polecenia nauczyciela jasne i zgodne z potrzebami i zainteresowaniami uczniów Pytania nauczyciela mające różny charakter, cel i formę oraz pozwalające na wiele odpowiedzi i zachęcające do ich poszukiwania

Kompetencje dydaktyczne Przeprowadzanie zajęć: Odpowiednio przygotowane warianty aktywności sprzyjające procesowi uczenia się każdego dziecka Uczniowie aktywnie zaangażowani w zajęcia, które stwarzają warunki do ich własnej i samodzielnej pracy, często o charakterze badawczym

Kompetencje dydaktyczne Przeprowadzanie zajęć: Techniki zachęcania uczniów do aktywności np. przez pracę w parach, trójkach, większych grupach Umiejętne rozmieszczanie uczniów w klasie( aranżacja przestrzeni) Uwzględnianie różnych typów odbiorców ( słuchowcy, wzrokowcy, dotykowcy, kinestetycy- różne metody nauczania

Kompetencje psychologiczne Pozytywne nastawienie do ludzi: - Autentyczność. Nie można się bać być sobą.Przyznanie sobie prawa do popełniania błędu. Zachowanie zdrowej proporcji między myśleniem o sobie w kategoriach negatywnych i pozytywnych. Myślenie pozytywne sprzyja dobremu samopoczuciu,sympatii do siebie i do uczniów. Ugruntowanie w sobie szacunku dla innych.Zmniejszanie dystansu.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność unikania najczęstszych przyczyn zakłóceń w komunikowaniu się ludzi: Przyczyny zakłóceń w komunikacji: Niepełna świadomość niektórych własnych motywów Nieuwzględnianie możliwości uczniów

Kompetencje psychologiczne Przyczyny zakłóceń w komunikacji: Sprzeczność języka ciała ze słowami Przedwczesna interpretacja motywów Filtr percepcyjny. Polega na tym, że widzimy głównie to, co chcemy zobaczyć, słyszymy to , co chcemy usłyszeć( uprzedzenia) Komunikowanie jednostronne

Kompetencje psychologiczne Umiejętność prawidłowego komunikowania się: - Aktywne słuchanie wymaga: okazywania szacunku i akceptacji, koncentracji uwagi, kontaktu wzrokowego lekkiego pochylenia ciała, używania zachęcających zwrotów podtrzymujących rozmowę, otwartości na punkt widzenia ucznia, powściągliwości w wyrażaniu własnego zdania, empatii, parafrazowania, zadawania pytań.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność prawidłowego komunikowania się: - Przemawianie.Koncentracja na zadaniu. Jasna struktura wypowiedzi. Zrozumiały język. Stosowanie przykładów. Modulowanie głosu. Kontrolowanie siły głosu i tempa mówienia.Patrzenie na ludzi. Pilnowanie czasu.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność prawidłowego komunikowania się: -Rozmawianie. Bądź miły. Używaj zrozumiałego języka. Zwróć uwagę na język ciała ucznia i dostosuj do niego swoje zachowanie. Postaraj się zrozumieć jego punkt widzenia. Nie przerywaj, nie domyślaj się motywów. Nie poniżaj. Nie zmuszaj do przyznawania ci racji. Stosuj komunikaty „ ja”. Mów o zachowaniach.Zakończ rozmowę pozytywnie.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność prawidłowego komunikowania się: -Asertywność.To umiejętność zachowania się zdecydowanego, ale bez agresji, spokojnego i łagodnego, ale bez lęku. Wiąże się z szacunkiem do innych.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność prawidłowego komunikowania się: -Asertywność . Techniki: „Zdartej płyty”:utrudnia uczniowi ponawianie propozycji,której nie akceptujemy. Zwroty: „tak zdecydowałam”, „chcę”, „nie chcę”, „to jest dla mnie ważne”

Kompetencje psychologiczne Asertywność. Techniki: „ Zasłona z mgły”: polega na dopuszczaniu, że w stawianych nam zarzutach jest część prawdy np. „ być może masz rację, trudno w pełni być obiektywnym, staram się wziąć wszystko pod uwagę, może mi pomożesz spojrzeć na sprawę z Twojego punktu widzenia.

Kompetencje psychologiczne Asertywność. Techniki: Danie sobie czasu na ustosunkowanie się do zarzutów Technika „ czterech asertywnych kroków”: 1.To co robisz przeszkadza mi w skupieniu uwagi-nazwanie problemu

Kompetencje psychologiczne Asertywność. Techniki: Technika „ czterech asertywnych kroków”cd.: 2.jest mi trudno, nie radzę sobie z tym, czuję, że za chwilę wybuchnę- mówienie o własnych emocjach 3.gdybyś spróbował posłuchać spokojnie, tego co mam do powiedzenia-propozycja 4.mógłbym dokończyć temat i byłbym Ci wdzięczny- pokazanie skutków.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność prawidłowego komunikowania się -Elastyczność w dostosowywaniu własnego stylu społecznego do stylu społecznego ucznia Wyróżniamy cztery style: ekspresyjny, przywódczy, analityczny i uprzejmy ( Hamer, 1994)

Kompetencje psychologiczne Styl ekspresyjny: wysoki stopień asertywności i spontaniczności. Odbiór społeczny:zbyt szybkie podejmowanie decyzji, ekscytowanie się byle czym, popędliwość. Styl analityczny: niski stopień asertywności i spontaniczności. Odbiór społeczny: niekomunikatywni nudziarze

Kompetencje psychologiczne Styl przywódczy: wysoka asertywność, niska spontaniczność. Odbiór społeczny: zbyt surowi, zimni, nieprzystępni, skuteczni w działaniu. Styl uprzejmy: niska asertywność, wysoka spontaniczność. Odbiór społeczny: ulegli, konformistyczni, nie maja własnego zdania, lekceważeni.

Kompetencje psychologiczne Styl elastyczny: nauczyciel ekspresyjny dobrze pracuje z uczniem o takim samym stylu społecznym. Jeśli uczeń jest przywódcą różnią się spontanicznością i nauczyciel musi zmniejszyć swoją spontaniczność. Jeśli uczeń jest uprzejmy nauczyciel musi dostosować asertywność, czyli dać mu możliwość kontrolowania sytuacji.Najtrudniej nawiązać relację z uczniem analitycznym.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność prawidłowego komunikowania się: -Rozwiązywanie konfliktów i negocjowanie: walka( rywalizacja), podporządkowanie, unikanie, kompromis, współpraca

Kompetencje psychologiczne Rozwiązywanie konfliktów: -Walka(rywalizacja):Najczęściej rozgrywa się podczas rywalizacji o dobre stopnie i aprobatę nauczyciela, co sprzyja egoizmowi, zawiści i zazdrości. Jest strategią pociągającą za sobą wysoki koszt energetyczny i emocjonalny. Jest to styl pozycyjny. Polega na traktowaniu drugiej strony jak wroga, dbaniu tylko o własne interesy, żądaniu ustępstw, oszukiwaniu, stosowaniu gróźb, wywieraniu presji.

Kompetencje psychologiczne Rozwiązywanie konfliktów: -Podporządkowanie: To omijanie konfliktu. Strategia miękka. Polega na dążeniu do zaprzyjaźnienia się, ustępowaniu, ufności i naiwności, proponowaniu różnych rozwiązań, poddawaniu się presji. Powoduje poczucie krzywdy.

Kompetencje psychologiczne Rozwiązywanie konfliktów: - Unikanie: Jest korzystne w dwóch przypadkach; gdy mamy ważniejsze sprawy do załatwienia, gdy nie mamy wystarczająco mocnych argumentów merytorycznych( czas na zastanowienie się)

Kompetencje psychologiczne Rozwiązywanie konfliktów: -Kompromis: Obie strony osiągają istotne dla siebie cele, a rezygnują z nieistotnych - Współpraca: najtrudniejsza strategia. Wymaga akceptacji siebie i innych, tolerancji, aktywnego słuchania, rozmawiania, asertywności, otwartości na odmienny punkt widzenia, twórczego myślenia.

Kompetencje psychologiczne Współpraca polega na: Respektowaniu wspólnie ustalonych zasad Traktowaniu się po partnersku Koncentracji uwagi na tym co łączy Twardym atakowaniu problemu, miękkim odnoszeniu się do ludzi Wspólnym opracowaniu różnych możliwości rozwiązania problemu.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność motywowania uczniów: stwórz luźna, nieformalna atmosferę, demonstruj poczucie humoru, żartuj Szanuj odmienne zdanie uczniów, zachęcaj do samodzielnego, krytycznego myślenia Staraj się być lubianym nauczycielem Reaguj na potrzeby uczniów Stosuj pomoce audiowizualne

Kompetencje psychologiczne Umiejętności motywowania uczniów: dostosuj metody nauczania do stylów uczenia się uczniów Dbaj, aby poziom motywacji nie był zbyt niski, ani zbyt wysoki Obniżaj poziom napięcia i lęku Próbuj zaciekawić uczniów i rozwijać ich zainteresowania, motywy poznawcze Oczekuj od nich tego , co w nich najlepsze i mów im o tym

Kompetencje psychologiczne Umiejętności motywowania uczniów: -dostosuj wymagania do górnej granicy możliwości uczniów -przypominaj, że błędy i niepowodzenia są normalne w procesie uczenia się -ucz wyciągania konstruktywnych wniosków z porażek zachęcaj do odnoszenia sukcesów Omawiaj konkretne korzyści z każdej lekcji

Kompetencje psychologiczne Umiejętności motywowania uczniów: -chwal uczniów często -nagradzaj współpracę -przyznawaj się do błędów -utrzymuj własną motywację do pracy na wysokim poziomie -kontroluj własny poziom stresu

Kompetencje psychologiczne Umiejętność budowania zgranych zespołów Lepszy jest team niż grupa. W nim cele są wspólne, uczniowie współpracują, koordynują cele osobiste z celami zespołu. Od członków zespołu wychodzą propozycje. Panuje klimat zaufania i zachęty do wyrażania własnego zdania. Uczniowie są zachęcani do rozwoju indywidualnych umiejętności i otrzymują wsparcie. Nagradza się nonkonformizm.

Kompetencje psychologiczne Elastyczność w dostosowywaniu stylu kierowania uczniami do stopnia ich dojrzałości Cztery typy dojrzałości uczniów: Typ I- wysokiej motywacji towarzyszy duża kompetencja Typ 2- wysokiej motywacji towarzyszy mała kompetencja Typ 3- niskiej motywacji towarzyszy duża kompetencja Typ 4- niskiej motywacji towarzyszy mała kompetencja

Kompetencje psychologiczne Dojrzałość I typu: wystarczy nie przeszkadzać. Należy zorganizować warunki do nauki i omówić kryteria rozliczania uczniów z obowiązków szkolnych ( styl liberalny). Nadmierna ingerencja może zdekoncentrować, obniżyć wyniki.

Kompetencje psychologiczne Dojrzałość typu II: Styl demokratyczny, który polega na nawiązaniu partnerskich stosunków, na życzliwości i współpracy, wspólnym podejmowaniu decyzji i ustalaniu zakresu odpowiedzialności ucznia. Niczego się nie narzuca, zakres wymagań jest jasny dla obu stron. Uczniowie mają inicjatywę.

Kompetencje psychologiczne Dojrzałość typu III:Wskazany jest styl klubowy, polegający na nawiązaniu ciepłego, nieformalnego kontaktu i ustaleniu przyczyn obniżenia motywacji ucznia. Nauczyciel koncentruje swoją uwagę na zrozumieniu ucznia i stworzeniu miłej atmosfery.

Kompetencje psychologiczne Dojrzałość typu IV: Potrzebny jest tu styl autokratyczny. Zadania jasno określone i początkowo niezbyt trudne. Konieczne jasne kryteria oceny, termin wykonania, forma kontroli. Wydawanie poleceń.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność kontrolowania stresu. Sposoby rozpoznawania przyczyn stresu: zapisywanie na kartce: np.. Wysokośc zarobków, niski prestiż, warunki pracy itd.. Wyobrażanie sobie zagrożenia, którego najbardziej się obawiamy i ćwiczenie strategii postępowania.

Kompetencje psychologiczne Umiejętność kontrolowania stresu: działanie asertywne Dbanie o zdrowy styl życia Robienie tego co lubimy i najlepiej umiemy Przebywanie z pogodnymi ludźmi Słuchanie innych i próba ich zrozumienia Lepsza organizacja czasu Myślenie pozytywne itd..