Opracowała: Monika Haligowska POSTAWY RODZICIELSKIE I ICH WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI DZIECKA Opracowała: Monika Haligowska

(Braun-Gałkowska, 1992, s. 33; Głaz i in. 1996, s. 20) Postawa rodzicielska to – zdaniem M. Ziemskiej - „tendencja do zachowywania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.” (Ziemska, 1986, s. 40) Inni autorzy definiują postawę rodzicielską jako „względnie stały sposób odnoszenia się do dziecka” albo jako „macierzyńską lub ojcowską troskę o jego dobro”. (Braun-Gałkowska, 1992, s. 33; Głaz i in. 1996, s. 20)  

Postawy wychowawcze są kształtowane w oparciu o: potrzeby, informacje o przedmiotach postaw, oddziaływanie środowiska społecznego, cechy osobowości, traumatyczne doświadczenia, procesy emocjonalne, wpływ wczesnych doświadczeń. (Plopa, 2005) A ponadto: dziedzictwo z rodziny pochodzenia, jakość związku małżeńskiego rodziców dziecka, czynniki tkwiące w dziecku. (Ziemska, 2009)  

TYPOLOGIA POSTAW RODZICIELSKICH wg MARII ZIEMSKIEJ Właściwe postawy rodzicielskie: kształtują aktywne, pewnie siebie, radosne dzieci; zawierają podejście skierowane „ku dziecku”, jest to „podejście do dziecka bez przesadnej koncentracji, ale i bez nadmiernego dystansu, czyli nawiązanie z nim swobodnego kontaktu, ani napiętego, ani też zbyt luźnego”. (Ziemska, 2009, s. 57) Model postaw wychowawczych wg Marii Ziemskiej przedstawia cztery główne przeciwstawne pary postaw, a mianowicie: 1) akceptacja – odrzucenie, 2) współdziałanie – unikanie, 3) rozumna swoboda – nadmierne ochranianie, 4) uznanie praw – nadmierne wymaganie. 2) Niewłaściwe postawy rodzicielskie: kształtują dzieci pełne lęków, obaw i braku zaufania we własne siły.  

Model typologii postaw rodzicielskich właściwych i niewłaściwych (M.Ziemska, Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka, Warszawa PWN,1986,s.74 )  

POSTAWY WŁAŚCIWE POSTAWY NIEWŁAŚCIWE   POSTAWY WŁAŚCIWE POSTAWY NIEWŁAŚCIWE Postawa akceptacji: akceptowanie dziecka takim jakie ono jest, nie oznacza to, że ich postawa jest bezkrytyczna – potrafią ganić dziecko kiedy robi coś złego – ale akceptują je mimo to, lubią swoje dziecko i nawet jego małe sukcesy są dla nich powodem do radości, interesowanie się problemami dziecka, znajdowanie dla niego czasu, staranie się, aby je zrozumieć oraz bycie wyczulonym na własne zachowania – wiedząc, że osobisty przykład jest najważniejszy, wychowywanie dziecka z miłością, ale konsekwentnie. Odrzucenie: rodzice odrzucający dziecko nie chcą mieć z nim do czynienia, nie lubią go, mogą robić to w sposób agresywny, krytykowanie dziecka, nie interesowanie się tym, co dziecko robi, próby kierowania dzieckiem są najczęściej w postaci zastraszania, karania, żądania. Współdziałanie: wymaga dużo pracy od rodziców, którzy uczą dziecko jak można osiągać coś razem przy współpracy z innym, zwł. gdy dziecko jest małe; im dziecko jest starsze, tym inicjatywa wychodzi bardziej od niego. Unikanie: rodziców nie interesuje dziecko, jego problemy, zainteresowania, plany czy marzenia, przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności toteż starają się go unikać, bądź pozostawiając same sobie, bądź wysyłając na różne kursy – byleby nie mieć z nim kontaktu, postawa ta charakteryzuje się również brakiem stałości w wymaganiach od dziecka, lekceważeniem zagrożeń oraz brakiem współpracy z dzieckiem.

INNA TYPOLOGIA POSTAW RODZICIELSKICH: jedna z najbardziej znanych, dobrze opisanych przez Mieczysława Plopa, który wyróżnił następujące wymiary: AKCEPTACJA: rodzic przyjmuje dziecko takim, jakie ono jest w rzeczywistości; stwarza atmosferę sprzyjającą swobodnej wymianie uczuć; uczy dziecko ufności do ludzi i świata; zachęca do nawiązywania relacji i otwartego komunikowania swoich potrzeb; kontakt z dzieckiem daje rodzicom przyjemność i zadowolenie; starają się oni poznać i zaspokoić potrzeby dziecka, dają poczucie bezpieczeństwa; traktują dziecko z godnością, bez względu na jego wiek; w sytuacjach trudnych dla dziecka identyfikują się z nim emocjonalnie.  

rodzic nie odczuwa przyjemności, ciepła w obcowaniu z dzieckiem; ODRZUCENIE:   rodzic nie odczuwa przyjemności, ciepła w obcowaniu z dzieckiem; jego relacje z dzieckiem są chłodne; nie dostrzega potrzeb, problemów dziecka; nie potrafi interpretować komunikatów przekazywanych przez dziecko: „pobaw się ze mną”, „przytul mnie”; próby emocjonalnego zbliżenia się dziecka są traktowane z dużym dystansem, wręcz negatywnie; rodzic nie wykazuje poszanowania dla potrzeb psychologicznych dziecka, ogranicza się jedynie do zaspokajania potrzeb materialnych.

POSTAWA AUTONOMII: traktowanie dziecka jak osoby prawie dorosłej, ale z dostosowaniem do potrzeb rozwojowych dziecka; rodzice rozumieją silną potrzebę dziecka chronienia własnej prywatności, posiadania swoich spraw, akceptują próby samodzielnego radzenia sobie z konfliktami i problemami, dają życzliwe rady i partnerską pomoc; szanują poglądy dziecka – nawet te, których nie podzielają; jest to danie dziecku rozumnej swobody, przy czym rodzice dzięki swojej otwartej postawie zachowują autorytet . KONSEKWENCJE: dziecko bystre, pomysłowe, chętnie i dobrze współdziała z rówieśnikami; (Plopa 2008).

NADMIERNIE OCHRANIAJĄCA: rodzic traktuje dziecko jak osobę bez przerwy wymagającą opieki; nie wierzy, że dziecko poradzi sobie, że będzie potrafiło samodzielnie zmierzyć się z jakąkolwiek trudnością; rodzic nie uświadamia sobie, że dziecko ma potrzebę autonomii; przejawy niezależności w postępowaniu dziecka przyjmuje z obawą, niepokojem. KONSEKWENCJE: bierność dziecka, brak inicjatywy, opóźniony rozwój emocjonalny i społeczny, różnorodne lęki / postawa silnie roszczeniowa, bezkrytyczne spojrzenie na samego siebie, niezdrowy egoizm (Pecyna, 1998)

POSTAWA NADMIERNIE WYMAGAJĄCA: rodzic chce ukształtować dziecko według ściśle określonego i dokładnie zaplanowanego wzorca; stawia dziecku wygórowane wymagania; nie liczy się z jego rzeczywistymi możliwościami i zdolnościami ani jego autonomią; rodzic uważa się za autorytet we wszystkich sprawach, nie toleruje sprzeciwu; wynika ze specyficznego pojmowania dobra dziecka przez rodzica. KONSEKWENCJE: ukształtowanie się takich cech osobowości, jak: brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, przewrażliwienie, trudności z koncentracją.

POSTAWA NIEKONSEKWENTNA: rodzicielski stosunek do dziecka uzależniony jest od nastroju, samopoczucia czy innych czynników; brak stabilności w postępowaniu rodzica powoduje, że dziecko czuje się niepewnie, nie wie czego może się po nim spodziewać: to co wczoraj zakazane, dzisiaj jest dozwolone; rodzice nie stanowią dla dziecka oparcia; dlatego też dystansuje się ono emocjonalnie od rodziców, zataja problemy, niechętnie się zwierza; próbuje szukać wsparcia czy stabilności emocjonalnej w pozarodzicielskich relacjach.

KONSEKWENCJE PRAWIDŁOWYCH POSTAW WYCHOWAWCZYCH RODZICÓW DLA DZIECI: duża zdolność do nawiązywania trwałych więzi emocjonalnych, do przywiązania, zdolności do wyrażania uczuć; dziecko jest wesołe, przyjacielskie, miłe, usłużne, współczujące i odważne; postawa współpracy rodziców z dzieckiem powoduje, że dziecko staje się bardziej ufne wobec rodziców, zwraca się do nich po rady i pomoc, jest zadowolone z pracy, z efektów własnego wysiłku, wytrwałe, zdolne do współdziałania, do podejmowania zobowiązań, potrafi troszczyć się o własność swoją i innych;

dziecko darzone przez rodziców zaufaniem i swobodą, jest zdolne do współdziałania z rówieśnikami, uspołecznione, pomysłowe, bystre, w miarę pewne siebie, łatwo przystosowuje się do różnych sytuacji społecznych; przejawia dążenie do pokonywania różnych przeszkód; kończy czynności rozpoczęte, spełnia trudne zadania; dzięki uznawaniu przez rodziców praw dziecka, wyrabia ono lojalność i solidarność wobec członków rodziny; podejmuje czynności z własnej inicjatywy, co z kolei rozwija zdolności twórcze. (Bonar, 2008)

KONSEKWENCJE BŁĘDNYCH POSTAW RODZICIELSKICH PONOSZONE PRZEZ DZIECI: postawa odtrącająca powoduje kształtowanie się u dziecka: a) agresywności, b) nieposłuszeństwa, c) kłótliwości, d) kłamstwa, e) kradzieży, f) zahamowania rozwoju uczuć wyższych, g) zachowania aspołeczne, może być przyczyną: zastraszenia, bezradności, trudności w przystosowaniu się na skutek zahamowania, czasem otyłości, pozory niedorozwoju, reakcje nerwicowe. (Ziemska, 2009)

unikanie kontaktu z dzieckiem prowadzi do: postawa unikająca unikanie kontaktu z dzieckiem prowadzi do: a) niezdolności w nawiązywaniu trwałych więzi uczuciowych, b) nastawienia antagonistycznego do społeczeństwa, instytucji, c) zmienności w planach, d) niezdolności do obiektywnych ocen. e) niezdolności do wytrwałości i koncentracji w nauce, f) braku ufności, g) bojaźliwości, h) konfliktowości, i) agresywności, j) zagrożenie demoralizacją, „wykolejeniem”, k) izolowanie się od rodziców, l) utrata odwagi i pewność siebie; (Ziemska, 1986)

postawa nadmiernie wymagająca doprowadza u dziecka do rozwoju następujących cech: a) brak wiary we własne siły, b) niepewność, c) lękliwość, d) obsesje, e) przewrażliwienie, f) uległość, g) pobudliwość, h) brak zdolności do koncentracji uwagi, i) przejawiać słabych aspiracji, j) brak opanowania uczuciowego, k) duża podatność na frustracje; (Pielkowa, 1985)

postawa nadmiernie chroniąca powoduje, że: a) osobowość dziecka zostaje zniekształcona, b) przyzwyczaja się je do niesamodzielności, c) wyrabia się u niego egoizm, d) opóźnienie dojrzałości emocjonalnej – infantylizm, e) opóźnienie dojrzałości społecznej, f) uzależnienie od matki, g) bierność, h) brak inicjatywy, i) niezdecydowanie lub zbytnią pewność siebie, j) oschłość uczuciową, k) wybuchowość; (Pielkowa, 1985)

LITERATURA: J. Bonar (2008). Rozwijanie twórczości uczniów klas początkowych poprzez zadania dydaktyczne w toku kształcenia zintegrowanego. Łódź Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego. M. Braun-Gałkowska (1992). Psychologiczna analiza systemów rodzinnych osób zadowolonych i niezadowolonych z małżeństwa. Lublin Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. S. Głaz, K. Grzeszek , I. Wiśniewska (1996). Rodzina. Biologiczne i psychologiczne podstawy jej funkcjonowania. Kraków Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego. M.B. Pecyna (1998). Rodzinne uwarunkowania zachowania dziecka w świetle psychologii klinicznej. Warszawa WSiP. J. Pielkowa (1985). Jak im pomóc? Warszawa IWZZ. M. Plopa (2008). Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań. Kraków Impuls. M. Ziemska (1986). Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka. Warszawa PWN. M. Ziemska (2009). Postawy rodzicielskie. Warszawa WP.