Powstanie styczniowe 1863 - 1864

Sytuacja międzynarodowa w przededniu powstania wojna krymska (1853-1856) Rosji przeciw Turcji (którą wspierały Anglia, Francja, Sardynia); emigracja polska liczyła na konflikt mocarstw i możliwość odzyskania niepodległości; klęska koncepcji „Hotelu Lambert" klęska Rosji wpłynęła na reformy caratu; „wiosna posewastopolska" (zniesienie poddaństwa chłopów, reforma sądownictwa i administracji państwowej, stopniowa autonomia Finlandii) koniec Świętego Przymierza walka o zjednoczenie Włoch i dążenie Prus do zjednoczenia Niemiec

Sytuacja w Królestwie - wpływ „odwilży posewastopolskiej" 1856 r. wizyta Aleksandra II w Warszawie - car odmówił rozszerzenia autonomii, ale pod wpływem zmian w Rosji zgodził się na pewne ustępstwa wobec Królestwa: - amnestia dla więźniów politycznych, powrót powstańców z zesłania - mianowanie Michała Gorczakowa namiestnikiem Królestwa Polskiego - ożywienie szkolnictwa (otwarcie w 1857 r. Akademii Medyko-Chirurgicznej i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie) - działalność Towarzystwa Rolniczego pod kierunkiem Andrzeja Zamoyskiego hasła pracy organicznej - „millenerzy" na czele z Edwardem Jurgensem odkładali powstanie na dalszy plan organizacje polskie w Rosji - Związek Trojnicki na Ukrainie, koło oficerskie w Petersburgu (Zygmunt Sierakowski, Zygmunt Padlewski)

Andrzej Zamoyski (l 800-1874), działacz gospodarczy i polityczny, prezes Towarzystwa Rolniczego w latach 1857-1861, patron stronnictwa „białych"

Manifestacje patriotyczne od 1860 r. pogrzeb generałowej Katarzyny Sowińskiej (VI 1860 r.), pogrzeb „pięciu ofiar" zabitych 27 II1861 r. 27 III 1861 r. Aleksander Wielopolski stanął na czele przywróconej Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i 2 IV rozwiązał Delegację Miejską oraz Towarzystwo Rolnicze 8 IV 1861 r. manifestacja w Warszawie po rozwiązaniu Towarzystwa Rolniczego zakończyła się zabiciem ponad 100 osób odbywały się manifestacje patriotyczne; śpiewano pieśni patriotyczno-religijne; żałoba narodowa - stroje w kolorze czarnym, patriotyczna biżuteria, uroczyste obchody historycznych rocznic, bojkot oficjalnych uroczystości; prasa podziemna, ulotki; zamachy na urzędników i oficerów rosyjskich (Andrzej Potiebnia strzelał do namiestnika Aleksandra Liidersa) 15 X 1861 r. w rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki wojsko wkroczyło do katedry św. Jana i kościoła św. Anny, biskup warszawski zamknął sprofanowane świątynie, ale w II 1862 r. arcybiskup warszawski Zygmunt Feliński otworzył je i zakazał nabożeństw patriotycznych

Scena z uroczystości pogrzebu „pięciu poległych” przed warszawskim kościołem św. Krzyża według obrazu Henryka Pilatiego. Godząc się na pogrzeb Gorczakow tłumaczył się carowi: Jak powstrzymać duchowieństwo, zaczynając od samego arcybiskupa? Czy nie lepiej zacząć walkę przy innej sposobności?” Car godził się z tą taktyką, ale ostrzegał w liście Gorczakowa: „Warszawy nie oddać za żadną cenę. W razie potrzeby bombardować ją z Cytadeli”

Aleksander Wielopolski w 1831 r. przedstawiciel Rządu Narodowego w Londynie, od 1846 r. główny zwolennik ugody z caratem dyrektor Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, naczelnik Rządu Cywilnego (V 1862 - VII 1863), zwolennik reform, doprowadził do: zniesienia pańszczyzny (1861 r.), oczynszowania (1862 r.), równouprawnienia Żydów, spolszczenia administracji, rozbudowy szkolnictwa; brak poparcia społecznego dla Wielopolskiego. Był autorem słynnego powiedzenia: „Dla Polaków można coś dobrego zrobić, ale z Polakami — nigdy". jako inicjator branki, przyczynił się do wybuchu powstania styczniowego

Stronnictwa polityczne na czele z Dyrekcją Krajową - konserwatyści, liberałowie z Andrzejem Zamoyskim, Leopoldem Kronenbergiem, Edwardem Jurgensem, Karolem Majewskim; propagowali pracę organiczną, zwolennicy pełnej autonomii, celem w przyszłości było odzyskanie niepodległości „czerwoni" sieć konspiracyjna powstająca od 1862 r., podległa Komitetowi Miejskiemu przekształconemu w VI 1862 r. w Komitet Centralny Narodowy; „czerwoni" dążyli do obalenia cara, odzyskania niepodległości; Apollo Korzeniowski, Jarosław Dąbrowski, Agaton Giller, Ignacy Chmieleński; poparcie tajnych organizacji młodzieżowych (koło oficerskie Zygmunta Sierakowskiego w Petersburgu); współpracowano z rosyjską „Ziemią i Wolą", tworzono własną administrację, policję, pocztę, służby podatkowe „biali"

Symboliczny obraz branki autorstwa Artura Grottgera Symboliczny obraz branki autorstwa Artura Grottgera. Mimo że branka nie rozbiła ruchu spiskowego, jej kontynuacja groziła sparaliżowaniem działalności niepodległościowej. 16 stycznia Zygmunt Padlewski mówił: „Danie rekruta jest to pozostawienie Moskalom rozwiązania kwestyi włościańskiej, a tym samym jest to zerwanie ostateczne z ludem [...]. Ostatecznie więc powiadam: bierzmy w ręce dekrety uwłaszczenia, idźmy na cały kraj, uzbrójmy się jak możemy, napadnijmy załogi nocną porą, a gdy nam życie nazajutrz zostanie, idźmy do kmiotka, zwróćmy mu jego należność i do boju z najazdem powołajmy"

Powstanie Styczniowe branka - nadzwyczajny, imienny pobór do wojska (około 12 tys. rekrutów) -miała rozbić organizację „czerwonych” 22 I 1863 r. wybuch powstania, ogłoszenie „Manifestu" Tymczasowego Rządu Narodowego („czerwonych” z Komitetu Centralnego Narodowego); wezwanie do walki; uwłaszczenie chłopów, nadziały 3 mórg ziemi dla bezrolnych powstańców, prawo do serwitutów, czyli zwyczajowego prawa do korzystania z dworskich lasów i pastwisk, równe prawa obywatelskie plany zdobycia Płocka, gdzie miał ujawnić się rząd, nie powiodły się, więc władze działały w konspiracji w Warszawie nieudana dyktatura Ludwika Mierosławskiego, który opuścił kraj duże zasługi dla powstania miał Stefan Bobrowski - rewolucyjny naczelnik Warszawy 8 II 1863 r. - porozumienie Prus i Rosji, tzw. konwencja gen. Gustawa Alvenslebena w sprawie pomocy pruskiej w stłumieniu powstania; prawo do przemarszu wojsk obu stron przez swoje terytorium

Pieczęć główna Rządu Narodowego zawierała hasło „Równość, wolność, niepodległość" oraz herby Polski, Litwy i Rusi. „Ludzie szukają symbolu siły, symbolu wartości. W r. 1863 istniał taki symbol, który silnie, ba — nieraz wszechwładnie panował nad ludźmi. Była nim pieczęć — pieczęć Rządu Narodowego" — Józef Piłsudski, 1924 r.

Powstanie Styczniowe – c.d. przyłączenie się „białych" do powstania; nadzieja na pomoc Francji i Anglii; krótka dyktatura Mariana Langiewicza 11-18 III 1863 r. (zwycięstwa pod Chrobrzem, Grochowiskami) walka o władzę „czerwonych" i „białych", V 1863 r. przekształcenie rządu w Rząd Narodowy złożony z 5 członków, którym podlegały wydziały: spraw wewnętrznych, wojska, skarbu, spraw zagranicznych, prasy VIII 1863 r. namiestnikiem Królestwa został Fiodor Berg partyzancki charakter walk

Generał Marian Langiewicz (1927-1887) wykładowca polskiej szkoły wojskowej w Genui, początkowo dowodził oddziałami powstańczymi w województwie sandomierskim, a w marcu 1863 r. był przez tydzień dyktatorem powstania. Aresztowany przez Austriaków, siedział dwa lata w twierdzy Josephstadt, a resztę życia spędził na emigracji w Anglii, Szwajcarii i Turcji

Francuska karykatura krytykująca opieszałość europejskiej dyplomacji wobec sprawy polskiej

Francuska karykatura przedstawiająca nieudolność carskiej policji w Warszawie, nie mogącej wytropić tajnych organizacji powstańczych

Powstanie Styczniowe – c.d. dyktatura Romualda Traugutta (X 1863 - IV 1864) - próbował ratować powstanie, opierając się na „pospolitym ruszeniu", realizował dekret uwłaszczeniowy, zginął 5 VIII 1864 r. na stokach Cytadeli klęskę powstania przyśpieszył ukaz carski o uwłaszczeniu (2 III 1864 r.); ostatecznie powstanie upadło jesienią 1864 r., chociaż walki prowadzono do wiosny 1865 r. (ostatni oddział księdza Stanisława Brzóski na Podlasiu);

Romuald Traugutt Dyktator i męczennik powstania styczniowego, stał się symbolem obywatelskiej ofiary na ołtarzu niepodległości. Nie wierzył początkowo w szansę powstania i nie brał udziału w jego Stanął na czele powstańczej „partii" z poczucia solidarności, a następnie próbował wykorzystać swą wiedzę wojskową oraz kierować powstaniem tak, aby choć w pewnym stopniu zwiększyć jego szanse. Stwierdził w zeznaniu przed carską komisją śledczą, 22 IV - 4 V 1864 r.: „Będąc przekonanym, że niezależność jest koniecznym warunkiem prawdziwego szczęścia każdego narodu, zawsze jej pragnąłem dla swojej ojczyzny, a to tym bardziej, że oswobodzenie się Rosji od ciężaru panowania na d Polską liczyłem za również konieczny warunek do zwrócenia całej działalności rządu i ludu rosyjskiego na rzeczywisty pożytek tego obszernego państwa". Traugutt zapłacił za swój wybór najwyższą cenę - zginął na szubienicy na stokach warszawskiej Cytadeli.

Patrol powstańczy obraz Maksymiliana Gierymskiego (1846 – l874) Warto się zastanowić, jakie cechy tego obrazu oddają klimat powstania styczniowego

Znaczenie powstania stoczono ok. 1200 potyczek represje po powstaniu - rusyfikacja było największym zrywem całego narodu; na pomoc przybyli powstańcy z innych zaborów, zginęło około 20 tyś. powstańców przyniosło uwłaszczenie chłopów zakończyło epokę romantycznych zrywów; początek nowoczesnego narodu; hasła pozytywizmu na bardzo dobrej organizacji państwa podziemnego będą wzorować się władze okupowanej Polski w II wojnie światowej odbiło się echem wśród rewolucjonistów Europy: udział ochotników z Europy (Andrzej Potiebnia, Francesco Nullo), poparcie I Międzynarodówki i „Kołokoła" Aleksandra Hercena; z apelami o solidarność z Polakami wystąpili Victor Hugo, Laios Kossuth, Giuseppe Garibaldi