Podstawowe problemy opieki postpenitencjarnej Katedra Prawa Karnego Wykonawczego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

1. Cele wykonywania kary pozbawienia wolności Art. 67. § 1. Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa. § 2. Dla osiągnięcia celu określonego w § 1 prowadzi się zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w różnych rodzajach i typach zakładów karnych. Art. 73. § 1. W zakładzie karnym utrzymuje się dyscyplinę i porządek w celu zapewnienia bezpieczeństwa i realizacji zadań kary pozbawienia wolności, w tym ochrony społeczeństwa przed przestępczością.

Opieka (pomoc) postpenitencjarna

Pojęcie pomocy postpenitencjarnej (art.41 kkw) W celu ułatwienia społecznej readaptacji, a w szczególności przeciwdziałania powrotowi do przestępstwa, powinno udzielać się skazanym oraz ich rodzinom niezbędnej pomocy, zwłaszcza materialnej, medycznej, w znalezieniu pracy i zakwaterowaniu, a także porad prawnych. Pomocy, udzielają właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz kuratorzy sądowi; pomocy tej mogą również udzielać podmioty, o których mowa w art. 38 § 1kkw.

Źródła finansowania działalności w zakresie pomocy postpenitencjarnej Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości. Fundusz ten jest państwowym funduszem celowym. Przychodami Funduszu są środki pieniężne pochodzące między innymi z: 1) potrąceń w wysokości 10 % wynagrodzenia przysługującego za pracę skazanych zatrudnionych w formach określonych w art. 121 § 2 kkw, 2) wykonania kar dyscyplinarnych, o których mowa w art. 143 § 1 pkt 7, 3) spadków, zapisów i darowizn, 4) dotacji, zbiórek i innych źródeł. Wydatki Funduszu przeznacza się na udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz ich rodzinom. W wyjątkowych wypadkach ze środków tych można udzielić pomocy również osobom pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom.

Formy pomocy postpenitencjarnej cz. 1 pokrywanie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielanie schronienia w ośrodku dla bezdomnych; organizowanie i finansowanie poradnictwa prawnego, promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej; organizowanie i finansowanie kursów przygotowania zawodowego lub pokrywanie kosztów związanych z udziałem w takich kursach oraz składaniem egzaminów kwalifikacyjnych; pokrywanie kosztów związanych ze specjalistycznym leczeniem lub rehabilitacją zdrowotną oraz uzyskiwaniem orzeczeń o niepełnosprawności lub niezdolności do zatrudnienia, pomocy psychologicznej oraz terapii uzależnień, organizowanej poza placówką terapeutyczną;

Formy pomocy postpenitencjarnej cz. 2 pomoc rzeczową w formie żywności lub bonów żywnościowych, odzieży, leków, protez, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, środków sanitarnych, podręczników i innych pomocy naukowych, niezbędnych przedmiotów wyposażenia domowego lub narzędzi i wyposażenia potrzebnego do wykonywania wyuczonego zawodu albo prowadzenia na własny rachunek działalności gospodarczej; okresową dopłatę do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, do którego osoba ubiegająca się o pomoc ma tytuł prawny; finansowanie przejazdów środkami komunikacji publicznej lub pokrywanie kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi; pokrywanie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz innych niezbędnych dokumentów; udzielanie świadczeń pieniężnych na określony cel i okres wskazany przez organ udzielający pomocy - w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Tryb udzielania pomocy postpenitencjarnej Pomocy udziela się na wniosek lub z urzędu. Do wniosku załącza się dokumenty potwierdzające okoliczności wskazane we wniosku, uzasadniające przyznanie pomocy. Osoby zwolnione z zakładów karnych lub aresztów śledczych przedstawiają także dokument zwolnienia. W razie potrzeby, w szczególności gdy wniosek nie zawiera uzasadnienia lub nie odpowiada warunkom, żąda się uzupełnienia wniosku lub dokumentacji. Do czasu uzupełnienia wniosku nie podlega on rozpoznaniu. Osoby pozbawione wolności i zwalniane z zakładów karnych i aresztów śledczych składają wniosek do właściwego dyrektora jednostki penitencjarnej, Osoby zwolnione z zakładów karnych i aresztów śledczych i ich rodziny, pokrzywdzone przestępstwem i ich rodziny oraz rodziny osób pozbawionych wolności - do zawodowego kuratora sądowego.

Okres świadczenia pomocy Świadczeń w ramach pomocy postpenitencjarnej udziela się przez okres niezbędny dla zrealizowania celów tej pomocy, Osobom zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych, a także ich rodzinom, pomocy udziela się do czasu otrzymania pomocy na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej nie dłużej jednak niż przez 3 miesiące od dnia zwolnienia, chyba że konieczność przedłużenia tego okresu do 6 miesięcy wynika ze szczególnych okoliczności, takich jak choroba lub czasowa niezdolność do pracy. Rodzinom osób pozbawionych wolności pomocy udziela się do czasu otrzymania pomocy na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, nie dłużej jednak niż przez 3 miesiące od dnia osadzenia członka rodziny w zakładzie karnym lub areszcie śledczym, chyba że konieczność przedłużenia tego okresu do 6 miesięcy wynika ze szczególnych okoliczności, takich jak choroba lub czasowa niezdolność do pracy.

Pomoc postpenitencjarna realizowana przez zakłady karne i areszty śledcze (dane za rok 2008) Rodzaj świadczenia Liczba świadczeń Wartość udzielonej pomocy (w zł) Średnia wartość świadczenia (w zł) Ogółem 131 013 13 993 254 107 świadczenia pieniężne 30 713 2 073 626 67 świadczenia rzeczowe 24 964 1 713 590 69 czynsze i zakwaterowanie 238 54 575 229 porady prawne, psychologiczne lub zawodowe 10 620 1 038 095 98 kursy zawodowe 7 554 6 373 249 844 leczenie specjalistyczne i rehabilitacja 28 834 2 053 114 71 bilety kredytowe PKP i inne przejazdy 9 468 15 2497 16 dowody osobiste 18 400 501 065 27 inne 222 15 837 72 obsługa konta X 17 606

Środki oddziaływania penitencjarnego

Katalog środków oddziaływania penitencjarnego Zatrudnienie, Nauczanie, Zajęcia kulturalno-oświatowe, Kultura fizyczna i sport, Kontakt z rodziną, Kontakt ze światem zewnętrznym, System nagród i kar dyscyplinarnych. Środki terapeutyczne.

Funkcje zatrudnienia funkcja represyjna zatrudnienia skazanych, funkcja resocjalizacyjna (wychowawcza), funkcja zdrowotno – higieniczna, funkcja ekonomiczna (produkcyjna), oraz funkcja wzmocnienia stanu bezpieczeństwa w zakładzie karnym oraz zapobiegania demoralizacji wśród skazanych.

Obowiązek pracy Kodeks karny wykonawczy w art.116 pkt.4 nakłada na skazanych odbywających karę pozbawienia wolności obowiązek wykonywania pracy, o ile przepisy szczególne, także wynikające z prawa międzynarodowego, nie przewidują zwolnienia od tego obowiązku. Na skazanych ciąży również obowiązek wykonywania prac porządkowych w obrębie zakładu karnego. W art. 122a §2 kkw ustawodawca dodatkowo stwierdza, że skazany jest obowiązany pracować sumiennie i wydajnie, przestrzegać dyscypliny i regulaminu pracy, przepisów porządkowych, przeciwpożarowych oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także dbać o porządek w miejscu pracy, jak również o stan obsługiwanych maszyn i urządzeń. Jednocześnie zgodnie z art. 116a pkt 8 kkw skazanemu nie wolno samowolnie zmieniać stanowiska pracy oraz miejsca wykonywania zleconej czynności.

Podstawy świadczenia pracy przez skazanych (art.121 §2 kkw) skierowanie do pracy, umowa o pracę, umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa o pracę nakładczą, lub na innej podstawie prawnej.

Zasady wynagradzania Wynagrodzenie przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy ustala się w sposób zapewniający osiągnięcie co najmniej minimalnego wynagrodzenia określonego na podstawie odrębnych przepisów, przy przepracowaniu pełnego miesięcznego wymiaru czasu pracy lub wykonaniu pełnej miesięcznej normy pracy.

Zatrudnienie nieodpłatne Po pierwsze w art.123a §1 kkw przewidziano, że za prace w wymiarze nieprzekraczającym 90 godzin miesięcznie, które mają charakter prac porządkowych oraz pomocniczych wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej lub za prace porządkowe na rzecz samorządu terytorialnego, wynagrodzenie skazanemu nie przysługuje. Drugim wyjątkiem od zasady odpłatności pracy jest przewidziana w kkw możliwość w ramach, której dyrektor zakładu karnego może zezwolić skazanemu, za jego pisemną zgodą lub na jego wniosek, na nieodpłatne zatrudnienie przy pracach publicznych na rzecz organów administracji publicznej oraz przy pracach wykonywanych na cele charytatywne, a także przy pracach porządkowych i pomocniczych wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej (art.123a §2 kkw). Trzecią sytuacja dotyczącą zatrudnienia nieodpłatnego jest praca w ramach przyuczenia do wykonywania pracy, (art. 123a§3 kkw). Przy czym dwie ostatnie formuły umożliwiające zatrudnienie nieodpłatne uzależnione są od wyrażenia wyraźnej zgody przez samego skazanego, bądź są konsekwencją stosownego wniosku skazanego.

Tabela. Zatrudnienie a populacja osadzonych (skazani i ukarani) 2001 2004 2007 2011 OGÓLNA LICZBA SKAZANYCH I UKARANYCH 56.904 63.481 76.408 74.256 LICZBA SKAZANYCH I UKARANYCH ZATRUDNIONYCH NIEODPŁATNIE 3.694 6.958 6.525 12.006 UDZIAŁ STOSUNKOWY ZATRUDNIENIA NIEODPŁATNEGO W RELACJI DO WIELKOSCI POPULACJI SKAZANYCH I UKARANYCH 6,5% 11,0% 8,5% 16,2% ZATRUDNIENIE ODPŁATNE 8.181 10.204 21.298 11.053 UDZIAŁ STOSUNKOWY ZATRUDNIENIA ODPŁATNEGO W RELACJI DO WIELKOSCI POPULACJI SKAZANYCH I UKARANYCH 14,4% 16,1% 27,9% 14,9%

Dziękuję za uwagę