Starzenie się i starość Wprowadzenie Dr Beata Bugajska Uniwersytet Szczeciński

Starzenie się jest naturalnym, długotrwałym zjawiskiem, stopniowo rozwijającym się procesem, w wyniku którego, z jednej strony, zachodzą zmiany atroficzne, stopniowo ulegają osłabieniu funkcje życiowe, z drugiej strony, powstają nowe mechanizmy przystosowawcze i zachowane zostają kompensacyjne możliwości organizmu.

Starzenie się rozumiane jako proces rozwojowy ma charakter dynamiczny i można je rozpatrywać na płaszczyźnie biologicznej, psychologicznej i społecznej.

Starość Nieunikniony efekt procesu starzenia się, w którym procesy biologiczne, psychologiczne i społeczne zaczynają oddziaływać względem siebie synergicznie, prowadząc do naruszenia równowagi biologicznej i psychicznej bez możliwości przeciwdziałania temu

Starość rozpatrywana jest z punktu widzenia: liczby przeżytych lat /wiek emerytalny, kalendarzowy/ zmian biologicznych, które zaszły w organizmie /wiek biologiczny/ zmian psychicznych /wiek psychologiczny/

Starzenie się biologiczne Biologiczny proces starzenia się prowadzi do obniżenia czynności organizmu, w konsekwencji zachodzących zmian we wszystkich układach i pogarszania się funkcji poszczególnych narządów

Większość teorii biologicznego starzenia odwołuje się do genetyki i przyjmuje, że cykl życia określony jest przez informacje zawarte w DNA.

, Biologiczne starzenie się organizmu, bez względu na sposób rozpatrywania, jest powszechne, dotyczy bowiem każdego, destrukcyjne – upośledzające funkcje komórek, a przez to narządów i tkanek i nie powoduje załamania (w homeostazie, w jej najszerszym znaczeniu, jeżeli układ nie podlega stresowi)

Starość biologiczna może stanowić efekt starzenia pomyślnego, zwyczajnego lub patologicznego

Starzenie pomyślne wg Rowe i Kahn – oznacza najbardziej optymalny z możliwych przebiegów starzenia, wolny od patologii, kształtowany pozytywnie przez uwarunkowania zewnętrzne, o minimalnych deficytach fizjologicznych, psychologicznych i społecznych przypisywanych wiekowi chronologicznemu.

Starzenie zwyczajne Przebiega z widocznymi i odczuwalnymi stratami deficytami, bez widocznej patologii.

Starzenie patologiczne Wyraża się w wyraźnym spadku funkcji narządowych w wyniku nakładających się chorób, które w konsekwencji prowadzą do przedwczesnej śmierci.

wg T. Parnowskeigo - starość pierwotna zaprogramowana jest biologicznie. Starość wtórna odnosi się do obecności uszkodzeń i ułomności spowodowanych przez niekorzystne czynniki środowiska.

Model starzenia się danej społeczności pozwala określać starzenie się poszczególnych członków tej społeczności jako normalne, przedwczesne i zwolnione

Starość, którą przeżywamy w warunkach naszej, europejskiej cywilizacji zdaniem K. Wiśniewskiej – Roszkowskiej, nie jest starością zdrową, fizjologiczną, lecz przedwczesną, połączoną z licznymi, przewlekłymi chorobami – starością patologiczną.

Starzenie się psychiczne w sferze psychologicznej zmiany rozwojowe związane ze starzeniem się charakteryzuje współwystępowanie regresu z rozwojem. Złożoność, niejednoznaczność, zróżnicowanie, indywidualizacja

Kryzys starości Integralność versus rozpacz / Erikson

W obliczu zbliżającej się nieuchronnie śmierci oraz wobec licznych zmian wpływających na jakość codziennego życia starsi ludzie stają wobec konieczności uporania się z kryzysem rozwojowym

integralność -skłonność do doświadczania ładu, harmonii i sensu w odniesieniu do całego otaczającego świata, ludzi i własnego życia, zarówno przeszłego, jak i teraźniejszego, rozpacz wiąże się z niemożnością pogodzenia się z faktem, że kończy się cała własna egzystencja ; żal za bezpowrotnie utraconymi szansami, a jednocześnie doświadcza się poczucia, że zostało zbyt mało czasu, aby miało sens dokonywanie w swoim życiu jakichś zasadniczych zmian

Przejawy poczucia integralności poczucie wewnętrznej spójności, ładu i harmonii, życzliwe, pełne troski i akceptacji odnoszenie się do innych osób, wysokie poczucie własnej wartości, zadowolenie z aktualnego życia, z tego, co niesie każdy nowy dzień, pozytywny bilans własnego przeszłego żyda, pogodzenie się z faktem nieuchronności śmierci, otwartość na innowacje, ciekawość wobec świata, zainteresowanie nowinkami i technicznymi udogodnieniami, chęć dzielenia się własnymi przemyśleniami i doświadczeniem z osobami młodszymi w tym z pokoleniem własnych dzieci i wnuków, gotowość do kontaktu z ludźmi w różnym wieku

Przejawy poczucia rozpaczy poczucie chaosu, przypadkowości i doraźności wszelkich zdarzeń, pogardliwy stosunek wobec innych i wobec samego siebie, niskie poczucie własnej wartości, niezadowolenie z życia, duży krytycyzm wobec rzeczywistości, tendencja do narzekania i zrzędliwości, poczucie niespełnienia, poczucie fiaska odniesionego w życiu, dojmujący lęk przed śmiercią, rozpacz, unikanie rozmów na temat śmierci niewiara w to, że warto podejmować próby dokonania istotnych zmian w swoim życiu, przekonanie, że zostało już zbyt mało czasu, by zaczynać cokolwiek od nowa, poczucie winy w kontakcie z dziećmi, wnukami, przekonanie, że jest się zbyt absorbującym dla innych, i ograniczanie lub unikanie kontaktu z nimi, preferowanie kontaktów z ludźmi w swoim wieku, unikanie kontaktów z osobami młodszymi.

Zmiany w sferze percepcyjno –motorycznej z wiekiem słabnie wrażliwość zmysłów (jedynie wrażliwość na ból pozostaje na względnie stałym poziomie); słabnie selektywność uwagi i zdolność jej koncentracji; wydłuża się czas reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas wykonania czynności (zarówno prostej, jak i złożonej); obniża się sprawność psychomotoryczna;

Zmiany w sferze pamięci i zapamiętywania obniża się zdolność zapamiętywania – największy deficyt dotyczy pamięci mechanicznej i bezpośredniej; Pamięć długoterminowa (wsteczna) ulega osłabieniu, jednak w mniejszym stopniu; - możliwości doskonalenia pamięci;

Zmiany w sferze intelektualnej - zmiany w sferze inteligencji ogólnej – ilościowy spadek sprawności funkcji intelektualnych mierzonych standardowymi testami; około 60 roku życia obniżeniu ulega tzw. ogólny iloraz inteligencji; maleje funkcja inteligencji płynnej (wrodzonej); rośnie inteligencka skrystalizowana (społeczna), jako nabyta w toku uczenia się i gromadzenia doświadczenia;

wraz z wiekiem postępuje tendencja spadkowa dotycząca sprawności myślenia formalno- logicznego; spadek takich zdolności jak: myślenie indukcyjne, wyobraźnia przestrzenna, koordynacja wzrokowo-ruchowa – zwłaszcza w sytuacji presji czasowej; w rozwiązywaniu problemów zwiększa się udział myślenia relatywistycznego oraz kontekstualno-dialektycznego;

dochodzi do integracji i jedności między logiczno-rozumową sferą poznania a sfera intuicyjno-emocjonalną; integrowanie się struktur poznawczych prowadzi do tzw. poznania transcendentalnego;

charakter aktywności; Czynniki modyfikujące obraz zmian deficytowych w sferze procesów intelektualnych wykształcenie; charakter aktywności; rodzaj rozwiązywanych problemów (problemy abstrakcyjne, wyzwalające emocje);

poziom aspiracji oraz rodzaj celów życiowych; rezerwy możliwości intelektualnych; efekt generacyjny – zależność poziomu i jakości procesów poznawczych ludzi z danego pokolenia od specyficznego doświadczenia oraz wymagań społeczno-kulturowych; charakterystycznych dla danego okresu historycznego /obalenie mitu o uniwersalnej tendencji obniżania się poziomu funkcji intelektualnych wraz z wiekiem/

- indywidualna plastyczność funkcji psychicznych; ich modyfikowalność oraz podatność na wpływ różnorodnych czynników (zewnętrznych i wewnętrznych)