Metoda badań interpretacyjno-historycznych Robert Barełkowski, prof. nzw. dr hab. inż. arch. © PhD-06

3PhD-06/2 Interpretacja, badanie, metoda Zagadnienie interpretacji – jakkolwiek każda procedura badawcza opiera się o interpretowanie faktów, to badania interpretacyjno-historyczne odnoszą się do: -rozpoznawania rzeczywistości społecznej i materialnej w złożonym kontekście, -przedstawiania jej w formie narracyjnej, -przedstawiania jej w formie holistycznej. Badanie interpretacyjno-historyczne jest badaniem ukierunkowanym na analizę aspektu historycznego: -na wskazywanie formy funkcjonowania danego zjawiska w historii, -na wskazywanie przyczyn powstawania takiej formy, -na wskazywanie przyczyn przemian tej formy, -na diagnozowanie relacji między formą dawną a dzisiejszą. Metoda badań interpretacyjno-historycznych to metoda przyjmująca paradygmat nauk historycznych i ich aparat naukowy jako podstawowy obszar przeprowadzenia analizy i dowodu (tezy).

3PhD-06/3 Aspekty badań interpretacyjno-historycznych Pojęcie historii – jako specyficznej domeny, w ramach której każde zjawisko lub każdy obiekt odnoszone są do przeszłości jako złożonego fenomenu: -oddziaływanie obiektu lub zjawiska na sferę społeczną, -oddziaływanie obiektu lub zjawiska na sferę kulturową, -oddziaływanie obiektu lub zjawiska na sferę gospodarczą, -oddziaływanie obiektu lub zjawiska w relacji część > całość oraz całość > część, -uwzględnienie wszystkich powyższych w konstruowaniu narracji obiektu lub zjawiska. Analogia do badań (metod) jakościowych oraz ciężar spoczywający na rzetelnym rozpoznaniu danych źródłowych, w szczególności źródeł historycznych. Kwestia interpretacyjna – w związku ze swoim statusem działania personalnego, obarczonego wysokim ryzykiem subiektywizacji – jest regulowana precyzją krosowo weryfikowanych danych, jakie służą do wnioskowania oraz osłabianiem znaczenia tezy (hipoteza jako uprawniona oś dociekań) do czasu wystąpienia dowodu przesądzającego.

3PhD-06/4 Badanie interpretacyjne – struktura Dane / dowody Poszukiwania badawcze Ewaluacja Narracja manuskrypty (publikowane lub niepubl.) autobiografie gazety, czasopisma niepublikowane dane (kościelne, państwowe) dokumenty firmowe i organizacyjne dzienniki korespondencja oficjalna i prywatna materiały osobiste fotografie artefakty „formy krajobrazowe” obiekty dzieła sztuki i rzemiosła sztuka i rzemiosło (jako podmiot) Identyfikacja / organizacja identyfikacja źródeł zbieranie faktów organizowanie (porządkowanie) danych organizowanie dokumentów notatki obserwacje Ewaluacja opis analiza ocena ewaluacja stopnia odzwierciedlenia „prawdy” triangulacja Narracja opis „wątek” lub „wątki” „historia” lub „opowieść”

3PhD-06/5 Triangulacja Dane stanowiące podstawę wnioskowania są traktowane jako skażone subiektywizmem. Nawet dane (pozornie) obiektywne (np. wpis do księgi urodzeń) muszą być weryfikowane i przyjmowane z ostrożnością. Dlatego też kluczowym elementem metody jest triangulacja – łączenie wielu potoków dociekań naukowych i konfrontowanie ich wyników. Triangulacja – mechanizm charakterystyczny dla badań społecznych, ma za zadanie ograniczanie błędu w wynikach dociekań. Pozwala (choć nie wymaga) połączyć metody ilościowe i jakościowe. Triangulacja danych – porównywanie wyników zróżnicowanych zestawów danych opisujących to samo zjawisko, porównywanie danych rozłożonych na osi czasu (przy założeniu niezmienności / nieznaczącej zmienności obiektu badań), porównywanie danych rozlokowanych w różnych miejscach, porównywanie danych opisujących różne obiekty. Triangulacja badaczy – równoległa weryfikacja badań przez porównanie działań autonomicznych zespołów (wyniki paralelne). Triangulacja teorii – porównywanie funkcjonowania równoległych i koherentnych teorii jako tła teoretycznego dla wyników badań. Triangulacja metod – paralelne wykorzystanie metod w celu wzajemnego potwierdzania wyników.

3PhD-06/6 Źródła jako podstawa pracy badawczej Źródła w metodzie badań interpretacyjno-historycznej wymagają wielotorowego potwierdzania faktów / ustaleń. Ze względu na silnie subiektywny kształt badania przyjmuje się, że postać silna wnioskowań osiągana jest wyłącznie, gdy dane ustalenie względnie dany fakt potwierdzone są co najmniej przez dwa niezależne źródła. Pojedyncze źródło nie jest traktowane jako pewne oparcie dla wnioskowania interpretacyjnego. Hierarchia źródeł – w badaniach przyjmuje się hierarchię dostępnych źródeł. Wśród nich determinujące jest: > dystans w czasie sporządzenia źródła w relacji do opisywanego obiektu lub zdarzenia, > źródło informacji bezpośrednich i pośrednich, > bezstronność źródła (cel jego sporządzenia), > zdolność do potwierdzenia źródła, > precyzja ustalenia pochodzenia źródła i ustalenie jego autorstwa, > skala i zakres interpretacji wymaganych do zastosowania źródła, > wielość możliwych do wygenerowania interpretacji (wielowariantowość), > ew. inne.

3PhD-06/7 Problemy intepretacji Problem 1 Problem empatii Jednym z elementów interpretacji jest rozpoznanie intencji, motywacji, celów, charakterystyki osób poddanych badaniu lub wchodzących w interakcję z obiektem / zjawiskiem badanym. W takim wymiarze metoda badań interpretacyjno-historycznych wymaga rekonstrukcji profilów psychologicznych istotnych „graczy” – osób kształtujących historyczną postać obiektu lub zjawiska. Problem 2 Problem języka i jego ewolucji Upływ czasu powoduje modyfikację znaczeń języka używanego do opisu zdarzeń, zjawisk. Dotyczy to zarówno dokumentów, kronik, relacji, jak i opracowań naukowych powstałych w określonej rozpiętości czasu. W takim aspekcie metoda badań interpretacyjno-historycznych wymaga rekonstrukcji semiologicznej struktury analizowanych źródeł, obejmującej ustalenie w jakim stopniu język współczesny może implementować język dokonujący opisu obiektu badań lub zjawiska w przeszłości.

3PhD-06/8 Problemy intepretacji Problem 3 Problem „skażenia badaczem” Pośrednie docieranie do ustaleń, częste w przypadku badań interpretacyjno-historycznych, oraz aspekt badań dotyczących ludzi, społeczności (społeczeństw) oraz – bardzo często – ich kulturowego oddziaływania, prowadzą do eksponowania kwestii, w których światopogląd badacza odgrywa znaczącą rolę. W związku z tym badacz musi podejmować wysiłek odseparowania własnego systemu wartościowania i przyjmować system wyznaczony w toku badań – interpretacja, z samej definicji indywidualna (personalna) musi zatem odwoływać się wyłącznie do wybranych aspektów charakterystyki badacza. Problem 4 Problem złożoności Badanie, o ile odnosi się do wielowymiarowego przedmiotu badań, jest wielowątkowe, stawia bardzo wygórowane wymogi co do standardów dociekań – trudne do spełnienia przez zespół, ekstremalnie trudne do spełnienia przez pojedynczego badacza.

3PhD-06/9 Strategie badawcze Strategia 1 Kauzalność (związki przyczynowo-skutkowe) Kluczowym elementem metody badań interpretacyjno-historycznych jest rekonstrukcja związków przyczynowo-skutkowych prowadzących do obserwowanego (badanego) rezultatu. Problemem tej strategii jest ograniczony zakres jej stosowania. Strategia 2 Współdzielony duch czasów („zeitgeist”) Społeczeństwa, zdolne wytwarzać wspólną świadomość (założenie), kreują również – w rezultacie interakcji z materią – zeigeist, „ducha epoki” wyrażającego dominujące trendy myślowe, poglądy, odwołujące się do obowiązujących paradygmatów. Badanie skupia się na diagnozowaniu wspólnych tendencji i ich wpływu na badany obiekt lub zjawisko.

3PhD- 06/10 Strategie badawcze Strategia 3 Strukturalizm Poszukiwanie spontanicznie emergentnych form pojawiających się w środowiskach całkowicie (względem siebie) obojętnych lub neutralnych (niekiedy nie pozostających w żadnych relacjach). Jest to kierunek pozwalający na dociekania w obszarze, w którym zawodzi system kauzalny. Problemem tej strategii jest ograniczony zakres jej stosowania. Nadto wątpliwości zgłaszane przez strategię 4. Strategia 4 Poststrukturalizm Podejście poststrukturalne odmawia prawa do obiektywizacji historycznej rzeczywistości i analizuje historię jako fluktuujący konstrukt o pluralistycznej i relatywnej charakterystyce. Dociekanie nie może traktować elementu rzeczywistości w oderwaniu od jego kontekstu i „pola dyskursu” – czyli wewnętrznej interpretacji, która podlega ciągłym zmianom. Każdy problem badawczy odnoszony jest do tła społeczno-kulturowego.

IdentyfikacjaOrganizacjaAnaliza / Ewaluacja Źródła podstawowe / źródła uzupełniające Umysł badacza: - Dokładność - Przywiązanie do porządku - Logika - Samoświadomość -Wyobraźnia Autentyczność (zewn. / wewn., atrybucja, trendy społeczne) a falsyfikacja Opublikowane / nieopublikowaneKompilacja wg klucza (np. wg tematu, wg autora) Wyjaśnienia (klaryfikacje) oraz kontekst odbiorców (badania) Ogólnodostępne / archiwaliaAdnotacjeRóżnice przeszłość – teraz Książki / czasopismaPowiązanie z wydarzeniami / zjawiskami Fakty vs idea Publiczne / indywidualne Oficjalne / potoczne KomponowanieSkażenie (orientacja ideowa) Poszukiwanie faktów: katalogi, encyklopedie, chronologia, inne Weryfikacja Skala a zakres Samokrytycyzm Alternatywne interpretacje Empatia Nadmierne uproszczenia 3PhD-06/11 Od źródeł (danych) do narracji za Groat i Wang (2002: 152)

3PhD-06/12 Hierarchia źródeł i hierarchia działań Ważność procesu dowodowego reguluje hierarchię dowodów w zależności od uprzednio zdefiniowanych (systemowo i indywidualnie dla danego procesu badawczego) kryteriów naukowych: Dowody definitywne – jednoznacznie sytuujące badany obiekt w czasie i przestrzeni, niepodważalne lub wielokrotnie weryfikowalne na podstawie innych źródeł V Dowody kontekstowe – pozwalające wyprowadzić analogie, wyjaśniające badane zjawisko dzięki odnoszeniu do zjawisk niebadanych, ale ustalonych (w odrębnych procedurach) V Dowody wywiedzione – przy użyciu dedukcji, z zastosowaniem zasad logiki V Dowody rekolektywne (relacyjne) – pozyskane w toku generowania intersubiektywnego zbioru danych pochodzących z osobistych (subiektywnych) relacji)

SilneSłabe Jest to podstawowa (zazwyczaj jedyna) metoda budowania narracji wyjaśniającej przedmiot badań Niemożność odtworzenia rzeczywistości minionej (wyłącznie przybliżenia) – przedmiot badań w jego pierwotnym pomyślanym (intencjonalnym) kształcie nie jest dostępny doświadczeniu badacza Szerokie tło badawcze narzucone przez subiektywizm aparatu badawczego – w związku z immanentnym oddziaływaniem owego subiektywizmu metoda jest natywnie skonstruowana jako metoda budująca obraz przedmiotu badań w sposób wielowątkowy z wewnętrznymi powiązaniami między poszczególnymi argumentami Konieczność narratywnej konstrukcji zawartej w metodzie wymusza „domniemane wypełnianie” luk w wiedzy spekulacją o ryzykownych podstawach Szeroka perspektywa przedmiotu badań – zdolność szybkiego wychwytywania synergicznych powiązań oraz spoglądania na przedmiot badań w rozmaitych kontekstach Znaczne utrudnienia w mierzeniu dokładności badań, obarczenie warsztatu poglądami i preferencjami badacza 3PhD-06/13 Analiza SW

3PhD-06/14 Bibliografia Groat, L. and Wang, D.: 2002, Architectural Research Methods, John Wiley, New York. Schon, D.: 1993, The Reflective Practitioner, Basic Books, New York. pomocniczo: Barełkowski, R.: 1999, Techniki informatyczne w architekturze i urbanistyce, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań.