Kontratypy

Charakterystyka ogólna Okoliczności wyłączające bezprawność, Sporne, czy także wyłączają społeczną szkodliwość, Kontratyp nie ma bytu samoistnego, zawsze musi funkcjonować w powiązaniu z jakimś typem czynu zabronionego, Sednem kontratypów jest element kolizji dóbr, który przesądza o wyłączeniu przestępności, W ramach kontratypu dochodzi do poświęcenia dobra mającego wartość społeczną, Poświęcenie dobra ma wartość społeczną , Aby chronić jedno dobro należy naruszyć inne dobro

Zoll: „Kontratyp w znaczeniu materialnym oznacza społecznie opłacalne poświęcenie dobra mającego wartość społeczną, w sytuacji kiedy była to jedyna możliwa droga rozwiązania kolizji tego dobra z innym dobrem mającym wartość społeczną”., W doktrynie prawa karnego wyróżnia się następujące podziały kontratypów: Względne (wyłączające jedynie bezprawie kryminalne) i bezwzględne (wyłączające wszelkie bezprawie), Ustawowe (skodyfikowane) i pozaustawowe (nieskodyfikowane), Ogólne (odnoszące się do bliżej nieokreślonej liczby typów czynów zabronionych) i szczególne (dotyczące wąskiej grupy typów)

Podstawowe kontratypy ustawowe ogólne: Obrona konieczna (art. 25 k.k.), Stan wyższej konieczności (art. 26 k.k.), Dozwolone ryzyko (art. 27 k.k.) Kontratypy szczególne: Kontratyp dozwolonej krytyki (art. 213 k.k.), Działanie w ostatecznej potrzebie (art.319 k.k.) Katalog powyższy nie ma charakteru zamkniętego, ponieważ poza wskazanymi kontratypami istnieją jeszcze kontratypy pozaustawowe:

zgoda pokrzywdzonego, karcenie małoletnich, ryzyko sportowe, czynności lecznicze, przerywanie ciąży, działanie w ramach praw i obowiązków służbowych, zwyczaj

Obrona konieczna Najstarszy kontratyp z zakresu prawa karnego, który pojawia się już w starożytnym Rzymie, kiedy powołał się na nią Cyceron w obronie Milona, „Est enim ea non scripta sed nata lex quam non legimus nec decimus, sed hausimus et arripumius, quod vim vi repellere licet” – Istnieje bowiem owo niepisane lecz przyrodzone prawo, którego się nie uczymy ani nie czytamy, ale które przyjmujemy i akceptujemy, że wolno siłę siłą odeprzeć

Jest to wyraz przekonania, że prawo nie powinno ustępować przed bezprawiem, W ramach kontratypu należy wyróżnić elementy go budujące: Zamach i Obronę, Warunki kontratypu obrony koniecznej: Zamach musi być rzeczywisty, bezpośredni i bezprawny, Skierowany jest na jakiekolwiek dobro prawem chronione (różnica w odniesieniu do k.k. z 1969 r.), Sprzężone z zamachem jest odparcie zamachu, Współmierność ochrony do niebezpieczeństwa

Cechy zamachu: Bezprawny – oznacza to, ze może pochodzić wyłącznie od człowieka (w przypadku zwierząt można mówić tylko o niebezpieczeństwie), Bezprawność oznacza, że w grę może wchodzić bezprawie kryminalne, ale również inne rodzaje bezprawia (np. cywilne), Bezprawność polega na sprzeczności zachowania sprawcy z jakąkolwiek norma należącą do porządku prawnego, Rzeczywisty – musi istnieć w obiektywnej rzeczywistości, a nie tylko w wyobraźni podejmującego obronę, Bezpośredni – tzn. zamach musi stwarzać niebezpieczeństwo dla dobra prawnego, które może się zaktualizować natychmiast, trwa on tak długo jak długo trwa stan niebezpieczeństwa utrzymany zachowaniem napastnika (wyrok SN z 11 grudnia 1978, II KR 266/78, OSNKW 1979, nr 6, poz.65; Wyrok SN z 8 lutego 1985 r., IV KR 18/85, OSNKW 1985, nr 11 – 12, poz.92

Kwestia obrony przed działaniem funkcjonariuszy publicznych dotyczy rozgraniczenia między zasadnością formalną, a merytoryczną ich działań, Dozwolona jest, jeśli działanie funkcjonariusza jest formalnie bezprawne (dokonuje on kradzieży w mieszkaniu w trakcie przeszukania), Jeśli zachowanie funkcjonariusza jest formalnie zgodne z prawem, ale merytorycznie niewłaściwe nie wolno wówczas stosować obrony koniecznej, Kwestia obrony koniecznej przy bójce; jest ona dopuszczalna gdy osoba postronna stara się rozdzielić bijących się ze sobą uczestników bójki, wówczas ma prawo ich rozdzielić, Obrona konieczna przysługuje także osobie, która z bójki postanowiła definitywnie „wyjść” i ówczas ma prawo do zastosowania zachowania w ramach kontratypu, przy czym jej zachowanie musi być rzeczywiste, a nie pozorowane

Obrona konieczna musi być umyślna, tzn Obrona konieczna musi być umyślna, tzn., ze osoba która decyduje się na działanie w ramach tego kontratypu musi działać ze świadomością istnienia zamachu i wolą jego odpierania, Nieumyślna obrona konieczna jest niemożliwa (wyrok SN z 19 lutego 1997 r., IV KKK 292/96) Zamach może być skierowany na jakiekolwiek dobro prawem chronione, zarówno na dobro własne jak i osoby trzeciej, Kwestia charakteru kontratypu: samoistność czy subsydiarność obrony koniecznej? W doktrynie i orzecznictwie dominuje pogląd o samoistnym charakterze obrony koniecznej: tzn., że można odpierać zamach kosztem dobra napastnika nawet wówczas, jeśli możliwe było uniknięcie zamachu w inny sposób,

Wyrok SN z 7 lutego 1972 r. , IV KR 337/71, OSNKW 1972, nr 5 poz Wyrok SN z 7 lutego 1972 r., IV KR 337/71, OSNKW 1972, nr 5 poz., 83; Wyrok SN z 19 kwietnia 1982 r., II KR 67/82, OSNPG 1982, nr 11, poz. 143; Wyrok SN z 14 maja 1984, II KR 93/84, OSNPG 1985, nr 5, poz. 63,

Przekroczenie granic obrony koniecznej Dwie postacie przekroczenia granic obrony koniecznej: eksces intensywny i eksces ekstensywny (defensio antecedens i defensio subsequens), Konsekwencją przekroczenia granic obrony koniecznej jest bezprawność zachowania broniącego się, co jednak może implikować jego odpowiedzialność karną, Sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpienie od jej wymierzenia (wyrok SN z 30 kwietnia 1974, VI KRN 26/74, OSNKW 1974, nr 9, poz. 162), Drugą odmiana przekroczenia granic obrony koniecznej jest zachowanie pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu, Konsekwencją jest niepodleganie karze, to także istotna konsekwencja procesowa, ze względu na art. 17 § 1 pkt 4 k.k.

Stan wyższej konieczności Cechy kontratypu: Istnienie bezpośredniego niebezpieczeństwa, Niebezpieczeństwo musi grozić jakiemukolwiek dobru prawnemu, Niemożliwość uniknięcia niebezpieczeństwa inaczej niż przez poświęcenie danego dobra, Działanie w celu uchylenia niebezpieczeństwa, Poświęcenia dobra o wartości mniejszej dla ratowania dobra o wartości większej

Niebezpieczeństwo ma zakres szerszy niż zamach; może pochodzić od człowieka, sił przyrody, zachowania zwierząt, Zasady dotyczące poświęcenia dobra kolidującego: Subsydiarności – pozwala na poświęcenie w stanie wyższej konieczności dobra chronionego prawem tylko wówczas, gdy niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, Proporcjonalności – wymaga zachowania określonego rodzaju proporcji między dobrem ratowanym, a poświęconym, Przekroczenie powyższych zasad prowadzi do przekroczenia granic kontratypu

Dozwolone ryzyko nowatorskie Nie popełnia przestępstwa ten, kto przeprowadza eksperyment poznawczy, medyczny, techniczny lub ekonomiczny, jeśli spełnia następujące warunki: Spodziewana korzyść ma istotne znaczenie (poznawcze, medyczne lub gospodarcze), Oczekiwane korzyści, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy, Konieczne jest wyrażenie zgody przez uczestnika eksperymentu, na którym jest on przeprowadzany