Wykład IV Wina, okoliczności wyłączające winę

Prezentacja na temat: "Wykład IV Wina, okoliczności wyłączające winę"— Zapis prezentacji:

1 Wykład IV Wina, okoliczności wyłączające winę
dr Katarzyna Łucarz

2 Teorie winy w dogmatyce prawa karnego:
teorie psychologiczne teorie normatywne (kompleksowa i czysta) teoria prewencyjna winy teoria winy jako relacji zawinienia

3 Teorie psychologiczne
Teorie psychologiczne łączy podstawowe założenie, iż wina sprowadza się do związku psychicznego sprawcy z czynem, nazywanego również węzłem psychicznym. Kładą one akcent na element psychiczny i w tym elemencie psychicznym, który wiąże sprawcę podmiotowo z jego czynem (skutkiem), widzą samą istotę winy.

4 Wśród teorii psychologicznych wyróżniamy:
teorię woli – według której związek między sprawcą a czynem (przestępnym skutkiem) polega na tym, że sprawca chce popełnienia czynu (skutku), a zatem obejmuje go swoją wolą. Skutek, za który sprawca miałby odpowiadać, może być objęty wolą w postaci chcenia albo godzenia się na jego wystąpienie. W ten sposób powstał zamiar ewentualny, u którego podstaw legło założenie, iż godzenie się jest przejawem woli sprawcy. teorię wyobrażenia – która przyjmuje, że więź psychiczna ma charakter intelektualny. O jej istnieniu nie decyduje wyłącznie zamiar popełnienia czynu zabronionego, ale sama już świadomość, że może dojść do jego popełnienia.

5 Teorie normatywne W normatywnych teoriach winy podkreśla się wymagalność zgodnego z prawem zachowania, która ma miejsce wówczas, gdy sprawca – ze względu na jego osobiste właściwości oraz sytuację, w jakiej się znalazł – może sprostać normie, a także stanowiąca w istocie jej konsekwencję zarzucalność, która jest negatywną oceną zachowania sprawcy, wyrażającą się w postawieniu mu zarzutu, że zachował się nie tak, jak należało, mimo że mógł zachować się inaczej.

6 W ramach teorii normatywnych wyróżniamy:
kompleksową teorię normatywną – która uwzględnia elementy teorii psychologicznych (przeżycia psychiczne jako współdecydujące o istocie winy), wzbogacone o element normatywny (zarzucalność). Zarzuty: przemieszanie różnych kategorii, przedmiotu oceny (przeżycia psychiczne) oraz oceny przedmiotu (zarzucalność owych przeżyć). czystą teorię normatywną – według niej istota winy sprowadza się do samej tylko zarzucalności, stanowiąc wyłącznie wartościujący osąd zachowania sprawcy.

7 Definicja winy Winą jest czysty, bo wyprany z elementów psychicznych zarzut, jaki stawiamy sprawcy czynu zabronionego z tego powodu, że postąpił wbrew normie prawnokarnej w sytuacji, w której mógł się zachować zgodnie z tą ostatnią. Do przesłanek jej przypisania zaliczamy: podmiotową zdolność do zawinienia (dojrzałość oraz poczytalność), świadomość bezprawności (karnej), wymagalność zachowania zgodnego z prawem nie wyłączoną z innej przyczyny niż tzw. anormalna sytuacja motywacyjna.

8 Okoliczności wyłączające winę
nieletniość (art. 8 k.w.) niepoczytalność (art. 17 k.k.) błąd: co do ustawowych znamion; co do kontratypu, co do okoliczności wyłączającej winę; co do prawa (art. 7 k.w.) stan wyższej konieczności (art. 16 k.w.).

9 Okoliczności wyłączające winę: 1. nieletniość
Kodeks wykroczeń ustanawia w art. 8 granicę wieku 17 lat, powyżej której sprawca popełniający czyn zabroniony zdolny jest do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Brak jest wyjątków od tej granicy działających zarówno in plus, jak i in minus.

10 Odpowiedzialność nieletnich:
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich Art. 1. § 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie: 1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18, 2) postępowania w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17, 3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21. § 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) "nieletnich" - rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1, 2) "czynie karalnym" - rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako: a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo b) wykroczenie określone w art. 51, 62 , 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 lub 143 kodeksu wykroczeń.

11 2. niepoczytalność Niepoczytalność Niepoczytalność (art. 17 § 1 k.w.) zachodzi, gdy sprawca nie mógł w chwili czynu rozpoznać jego znaczenia lub nie mógł pokierować swoim postępowaniem (przesłanki psychologiczne). Kodeks określa też trzy przyczyny takiego stanu (przesłanki psychiatryczne): a) chorobę psychiczną, b) upośledzenie umysłowe, c) inne zakłócenie czynności psychicznych.

12 Do najczęściej spotykanych chorób psychicznych należą: schizofrenia (rozpad osobowości), paranoja (obłęd), cyklofrenia (psychoza maniakalno-depresyjna), psychozy (w tym psychozy alkoholowe) Do chorób psychicznych nie zalicza się psychopatii (zaburzenia osobowości), które dotyczą zakłóceń w sferze popędów i woli. Psychopaci zachowują na ogół możność rozpoznania czynu, ale mają ograniczoną zdolność pokierowania swym postępowaniem

13 Upośledzenie umysłowe może być wrodzone lub nabyte. W 1968 r
Upośledzenie umysłowe może być wrodzone lub nabyte. W 1968 r. Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła podział upośledzenia umysłowego na cztery stopnie: lekkie, umiarkowane, ciężkie i głębokie Inne zakłócenie czynności psychicznych to zaburzenia związane m.in. z silnym zatruciem, stany pośpiączkowe, stany hipnotyczne, stany towarzyszące zapaleniu opon mózgowych czy upojenie patologiczne 

14 Niepoczytalność sprawcy wymaga ustalenia, że co najmniej jedna z przesłanek psychiatrycznych (leżących u podstaw tego stanu), wywołała u sprawcy co najmniej jedną przesłankę psychologiczną (przemijającą wadę psychiki). Istotne jest, by stan ten istniał w chwili popełnienia czynu Niepoczytalność wyklucza popełnienie wykroczenia. Jednakże z uwagi na wyczerpanie przez sprawcę ustawowych znamion konkretnego przestępstwa (wykroczenia) skarbowego, przypisuje mu się popełnienie czynu zabronionego (art. 47 § 1 k.w.) 

15 Poczytalność ograniczona
Poczytalność ograniczona (art. 17 § 2 k.w.) polega na tym, że w chwili popełnienia czynu zdolność sprawcy do rozpoznania jego znaczenia lub pokierowania swoim postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona Stan ten nie wyłącza winy, toteż sprawca popełnia wykroczenie. Jeżeli sprawca popełnił w tym stanie wykroczenie , można odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego

16 Wyłączenie przepisów o niepoczytalności i poczytalności ograniczonej w znacznym stopniu
W myśl art. 17 § 3 k.w., jeżeli niepoczytalność lub poczytalność ograniczona wywołana została wprawieniem się sprawcy (samodzielnym i dobrowolnym) w stan nietrzeźwości lub odurzenia, to takiemu sprawcy przypisywana jest pełna poczytalność (opierając odpowiedzialność na zasadzie ochrony społecznej, a nie na zasadzie winy), jeżeli tylko sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć wyłączenie lub ograniczenie poczytalności.

17 W praktyce przyjmuje się, że dorosły i w pełni poczytalny człowiek, spożywając alkohol albo używając innego środka odurzającego, ma możność i powinność przewidywania następstw, nie musi tu bowiem zachodzić relacja psychiczna do samego czynu zabronionego, lecz wystarcza relacja między użyciem środka a stanem spowodowanym przez to nadużycie (zob. wyrok SN z 20 maja 1976 r., III KR 75/76, OSNKW 1976, nr 12, poz. 144)

18 3. błąd BŁĄD to rozbieżność między świadomością sprawcy o rzeczywistości a rzeczywistością. Może polegać na mylnym wyobrażeniu (urojeniu) lub nieświadomości (tzw. koncepcja o dwupostaciowości błędu). Rodzaje błędu: co do kontratypu co do okoliczności wyłączającej winę co do karalności (error iuris) co do ustawowych znamion (error facti)

19 Błąd co do kontratypu i błąd co do okoliczności wyłączającej winę:
Art. 29 k.k. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Nie popełnia przestępstwa sprawca realizujący znamiona czynu zabronionego w błędnym usprawiedliwionym przekonaniu, że zachodzi kontratyp albo okoliczność ekskulpacyjna Błąd jest usprawiedliwiony gdy sprawca nie był w stanie go uniknąć nawet przy dochowaniu należytej staranności.

20 Błąd co do karalności Art. 7 § 1 k.w. Nie popełnia wykroczenia, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości tego, że jego czyn jest zagrożony karą; Sprawca nie ma świadomości, iż jego zachowanie jest zabronione przez normę prawa wykroczeń (poza zakresem zainteresowania pozostaje delictum putativum). Istotą tego błędu jest więc to, że sprawca wie co czyni, lecz nie zna jedynie oceny prawnej tego co czyni. Odwrotnie jest przy wtórnej nieświadomości, kiedy to sprawca na skutek błędu co do ustawowych znamion nie uświadamia sobie, że w konkretnym przypadku realizuje te znamiona, a w konsekwencji nie jest również świadom tego, że całe jego zachowanie jest bezprawne karnie. Nieświadomość bezprawności musi być oczywiście usprawiedliwiona, aby wyłączyć winę. Do kryteriów branych pod uwagę przy ocenie, czy błąd sprawcy był usprawiedliwiony należą: - kryterium obiektywne, polegające na ustaleniu czy sprawca był zobowiązany do posiadania informacji o obowiązującym stanie prawnym, - kryterium subiektywne, sprowadzające się do ustalenia, czy sprawca miał możliwość uniknięcia błędu w postaci nieświadomości bezprawności karnej.

21 Błąd co do ustawowych znamion:
Art. 7 § 1 k.w. Nie popełnia wykroczenia umyślnie, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię. błąd co do ustawowych znamion polega na tym, że sprawca popełniając czyn opisany w ustawie jako wykroczenie myli się chociażby co do jednego z ustawowych jego znamion, co w konsekwencji wyłącza umyślność realizacji ustawowych znamion. Źródło błędu: sprawca nie wie o istnieniu takiej normy sprawca wiedząc o istnieniu takiej normy, nie wie, iż obowiązuje ona także jego sprawca wie o istnieniu i obowiązywaniu normy, ale nie zna jej treści sprawca wie o istnieniu, obowiązywaniu i treści normy, ale nie wie, iż wyznacza ona znamiona czynu zabronionego. Błąd ten musi być istotny (error in personam oraz error in obiecto) i popełniony w dobrej wierze. Nie ma natomiast znaczenia czy był usprawiedliwiony.

22 4. stan wyższej konieczności wyłączający winę
Art. 16 § 1 k.w.  Nie popełnia wykroczenia, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego. W rachubę wchodzą przy stanie wyższej konieczności eskulpującej tylko dwie relacje odnośnie do proporcji dóbr pozostających w kolizji: dobro poświęcane jest równej wartości względem dobra ratowanego, dobro poświęcane jest wartości wyższej lecz nie oczywiście wyższej od ratowanego.

23 Zagrożenie dobra ratowanego musi być bezpośrednie i rzeczywiste, a jego uchylenie poprzez poświęcenie innego dobra – bezalternatywne. Poświęcenie określonego dobra musi być zatem jedynym sposobem na odwrócenie niebezpieczeństwa. Gdyby istniała możliwość uniknięcia niebezpieczeństwa w inny sposób, to powyższe działanie stanowiło by przekroczenie stanu wyższej konieczności (zasada subsydiarności). Zasada proporcjonalności mówi z kolei o tym, że dobro poświęcone nie powinno przedstawiać wartości oczywiście większej niż dobro ratowane.