Betty Friedan i dylematy feminizmu liberalnego Renata Ziemińska

Feminizm liberalny opresję kobiet wywodzi z nierównych szans prawnych, ekonomicznych czy edukacyjnych oraz ze złych społecznych instytucji i obyczajów; walczy o dopuszczenie kobiet do pełnego uczestnictwa w sferze publicznej. jest związany z liberalizmem jako ideologią wolności dla obywateli.

Historia feminizmu liberalnego Mary Wollstonecraft, John Stuart Mill i Harriet Taylor Mill byli teoretykami reform społecznych, które miały rozwiązać problem kobiet poprzez uzyskanie prawa do równej edukacji, samodzielności ekonomicznej i praw wyborczych.

Feminizm liberalny drugiej fali Na początku XX wieku w większości krajów kobiety uzyskały prawo głosu (USA 1920; Polska 1918). Wkrótce zauważono, że do równości prawo głosu nie wystarczy (feminizm drugiej fali). W latach 60-tych w USA zaczyna się walka z dyskryminacją (obciążenie opieką nad dziećmi, brak równych szans w zatrudnieniu i zarobkach).

Betty Friedan 1921-2006

„Mistyka kobiecości” 1963 Betty Friedan pisze o problemach białych wykształconych kobiet klasy średniej pełniących tradycyjne role żony i matki. Kobiety uzyskały prawo głosu, ale przed korzystaniem z prawa do równości powstrzymywały je stereotypy obyczajowe, które Friedan nazywa mistyką kobiecości. W efekcie całe rzesze dobrze wykształconych kobiet pełniły rolę gospodyń domowych nie mając odwagi na karierę zawodową.

Mit kobiecości Mistyka kobiecości zakłada, że małżeństwo i macierzyństwo, faktycznie wysoko cenione przez większość kobiet, jest spełnieniem wszystkich kobiecych potrzeb. „Źródłem kobiecych kłopotów w przeszłości było to, że zazdrościły mężczyznom, chciały być takie, jak oni, zamiast zaakceptować własną naturę, która może znaleźć spełnienie jedynie w seksualnej bierności, męskiej dominacji i pielęgnowaniu miłości macierzyńskiej” (2001, 92).

Konsekwencje tego mitu Marzenie o karierze i niezależności jest diabelską pokusą, która prowadzi na manowce. Macierzyństwo jest powołaniem każdej kobiety i jedynym źródłem jej szczęścia. Kobiety, które rozwijają własną karierę mają poczucie winy i przestają być kobietami (tracą kobiecość). Kobiece gazety kreowały obraz kobiety, która nie interesuje się niczym poza domem, zadowalaniem męża i rodzeniem dzieci.

Negatywna rola Z. Freuda Freud przyczynił się do utrwalenia mitu kobiecości, pisząc, że kobieta jest biologicznie upośledzona, ma słabe ego, nie panuje nad emocjami i brakuje jej poczucia sprawiedliwości. Jedynym przeznaczeniem tej niedojrzałej istoty jest podporządkować się mężczyźnie. Freud był ogromnym autorytetem w USA i uwierzyły mu dwa pokolenia powojennych wykształconych Amerykanek.

Problem, który nie ma nazwy Wykształcone kobiety, które zostały gospodyniami domowymi i poświęciły się rodzinie miały poczucie niespełnienia. Edukacja nie została wykorzystana, chciały czegoś więcej, przeżywały frustracje i popadały w neurozy, czuły się jak w pułapce, ich energia została zahamowana, przeżywały kryzys tożsamości (poza rolą matki i żony nie miały własnego życia).

NOW W 1966 powstała w USA Narodowa Organizacja Kobiet NOW, która domagała się równych szans w zatrudnieniu i zarobkach. Założycielką i pierwszą przewodnicząca została Betty Friedan. Friedan wezwała kobiety do kariery poza domem, aby nie zaprzepaściły tego, co wywalczyły poprzednie pokolenia kobiet.

Walka o równość ekonomiczną

„Druga faza” 1981 18 lat później przedstawia sytuację kobiet z pokolenia jej dzieci, które wzięły sobie do serca doświadczenia matek i miotają się między karierą zawodową a obowiązkami domowymi. Kobiety obciążone macierzyństwem nie są w stanie rywalizować z mężczyznami na ich prawach, które do kobiet nie pasują.

„Druga faza” 1981

Dwa standardy doskonałości W miejscu pracy obowiązują standardy ustanowione przez tradycyjnych mężczyzn nie obciążonych domowymi obowiązkami, w domu standardy ustanowione przez tradycyjne kobiety, które całe swoje poczucie wartości i władzy czerpały z idealnego wzorca matki i żony.

Kobieca psychika Wybranie tylko pracy lub tylko rodziny nie jest dobrym rozwiązaniem. Kobiety które wybrały karierę a są samotne – nie są szczęśliwe. Te które mają tylko rodziny, nie mają poczucia wartości (są zależne). Feminizm liberalny musi zaproponować trzecią drogę, ponieważ tego wymaga sytuacja większości kobiet.

Współpraca a nie rywalizacja Zamiast rywalizacji kobiety winny podjąć strategię współpracy. Odpowiedzialność za rodziny nie może obciążać tylko kobiet. Towarzyszyć temu powinno docenienie wartości typowo kobiecych. Niegdyś Friedan uważała, że kobieta będzie równa mężczyźnie, kiedy stanie się taka sama jak on. Teraz widzi, że naśladownictwo nie ma sensu.

„Krynica wieku” 1993 Friedan zachęca starszych mężczyzn, aby rozwijali bierne, opiekuńcze cechy kobiece, zaś starsze kobiety, aby rozwijały śmiałość, asertywność, zdolności kierowania ludźmi. Po pięćdziesiątce najlepiej eksplorować cechy drugiej płci. Kobietom dobrze służy praca i działalność publiczna, zaś mężczyźni są bardziej skłonni zająć się życiem wewnętrznym.

„Krynica wieku” 1993

Androginia Najszczęśliwsze i najbardziej witalne są osoby androginiczne czyli łączące pozytywne cechy obu płci np. zarazem odważne i wrażliwe. Androginia zbliża feminizm Betty Friedan do humanizmu: kobiety winny wyjść poza problemy kobiece i razem z mężczyznami jako równe osoby, pracować nad problemami człowieka w ogóle.

Główny nurt Friedan reprezentowała feminizm umiarkowany, rozumiała, że tradycyjne kobiety cenią małżeństwo i macierzyństwo (jako przewodnicząca NOW nie pozwoliła utożsamić feminizmu z lesbizmem ani z nienawiścią do mężczyzn), a zarazem rozumiała głosy feministek radykalnych, że poprawa sytuacji kobiet wymaga zmiany mentalności społecznej, docenienia wartości kobiecych.

Zarzut ze strony konserwatyzmu Niektóre różnice płciowe są określone biologicznie i nie ma na to rady. Radykalna zmiana mentalności społecznej wymagałaby totalitarnego państwa, które wdraża intensywną socjalizację. Kobiety zamiast naśladować mężczyzn w wyścigu szczurów, powinny pozostać sobą i pracować nad społeczeństwem, w którym liczy się nie tylko kariera ale i więzi rodzinne.

Zarzut ze strony feminizmu kulturowego Liberalizm preferuje jednostki racjonalne, autonomiczne, samodzielne, które żyją niezależnie (polityczny solipsyzm). Tymczasem dziecko nie może istnieć jako samotny atom i wymaga troski przez wiele lat. Biologia ludzka wymaga współzależności, życia w grupach, współpracy w wychowaniu. Samowystarczalność jest mitem. Liberalne wartości nie są dobre dla kobiet.

Zarzut ze strony feminizmu socjalistycznego Ubogie kobiety zmuszone do pracy, chętnie zostałyby w domu i poświęciły swój czas rodzinie. Idea kobiety wyzwolonej to jeszcze jedna fantazja bogatych kobiet, która kobiety ubogie może zaprowadzić na manowce. Feminizm liberalny jest konserwatywny. Mamy zatem zarzuty ze strony konserwatyzmu i zarzuty o konserwatyzm.

Ograniczenia Feminizm liberalny powstał w kręgu białych, wykształconych, bogatych i heteroseksualnych kobiet. Uzyskanie równości wobec prawa ujawniło, że opresja kobiet ma głębszą przyczynę, której nie zaradzą zwykłe społeczne reformy (trzeba zmienić patriarchalną mentalność).

Zalety Inne rodzaje feminizmu: radykalny, kulturowy, psychoanalityczny, egzystencjalny, postmodernistyczny, globalny czy ekologiczny popadają w skrajności, bywają przeintelektualizowane lub adresowane do mniejszości. Feminizm liberalny jest adresowany do typowych kobiet, które cenią małżeństwo i macierzyństwo, ale chcą jeszcze samorealizacji.

Podstawowy problem Podstawowym problemem dla każdego feminizmu jest postawa wobec macierzyństwa. Czy jest ono źródłem kobiecych wartości (feministki kulturowe), z których nie powinny rezygnować, czy też macierzyństwo to przekleństwo kobiet (feministki radykalne), które stanowi przeszkodę w niezależności i karierze?

Główny dylemat Czy walczyć o własną niezależność i karierę, kosztem macierzyństwa lub podwójnych obowiązków czy lekceważyć niezależność i karierę jako męskie wartości (nie rywalizować lecz tworzyć więzi, nawet jeśli nikt tego nie doceni)?