(terapia czytelnicza) BIBLIOTERAPIA (terapia czytelnicza) Opracowała: Ilona Opłatek

Definicja Biblioterapia jest dyscypliną naukową coraz bardziej rozpowszechnioną i coraz szerzej stosowaną. Zbliżona jest do psychoterapii, ale obejmuje także procesy czytelnicze. Biblioterapia opiera się przede wszystkim na wykorzystaniu terapeutycznych wartości literatury. Może stać się czynnikiem redukującym stresy powstałe w wyniku choroby, pobytu w szpitalu czy też niepełnosprawności.

Biblioterapia ma najczęściej zastosowanie w terapii: dzieci o zaburzonym zachowaniu, dzieci o zaburzonych emocjach, chorych, niepełnosprawnych, osób, które nie radzą sobie z trudną sytuacją życiową.

BIBLIOTERAPIA Obejmuje swoimi badaniami funkcjonowanie człowieka chorego, niepełnosprawnego jako czytelnika oraz badaniem jego związków z różnego rodzaju tekstami pisanymi lub mówionymi.

Działania biblioterapeutyczne w coraz większym stopniu obejmują: szkoły, placówki wychowawcze. Są one ważnym elementem terapii pedagogicznej.

Terapię czytelniczą może realizować: nauczyciel prowadzący zajęcia korekcyjno-kompensacyjne i wyrównawcze; wychowawca klasy; pedagog szkolny; bibliotekarz szkolny z przygotowaniem do działań biblioterapeutycznych.

Każde zajęcie terapeutyczne powinno realizować odpowiedni cel i nie może być przedłużeniem procesu dydaktycznego. Określone cele biblioterapeutyczne można osiągnąć dzięki precyzyjnie dobranym metodom, formą i materiałom czytelniczym.

Rodzaje i cele biblioterapii wg R. J. Rubina: instytucjonalny, zastosowanie literatury dydaktycznej do potrzeb indywidualnego pacjenta, której celem jest przede wszystkim informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej reakcji. kliniczny, zastosowanie literatury wyobrażeniowej u pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi, której celem jest uzyskanie przez chorego „wglądu” w siebie, co ma wpłynąć na jego poprawę psychologiczną.

wychowawczy (rozwojowy), zastosowanie literatury wyobrażeniowej i dydaktycznej dostosowanej do potrzeb osób zdrowych, w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających do rozwiązania jakieś istotne dla nich problemy. W ramach tej biblioterapii mówi się o biblioterapii reminiscencyjnej, odwołującej się do wspomnień uczestników oraz o biblioterapii behawioralnej, mającej na celu głównie zmianę zachowań.

Biblioterapia wychowawcza (obejmująca szkoły i placówki wychowawcze) CEL: korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja. UCZESTNICY PROCESU: uczniowie, studenci, ludzie niedostosowani, uczestnicy zajęć kulturalno- oświatowych. ROLA BIBLIOTERAPEUTY: prowadzenie dyskusji zmierzającej do zmiany postaw, przekonań i zachowań.

Stosując biblioterapię, można wpływać na różne sfery życia człowieka: psychiczną; intelektualną; społeczną; emocjonalną. W pewnym stopniu można ingerować także w zachowania i postawy człowieka.

Zajęcia biblioterapeutyczne muszą zakładać wykorzystanie książek i alternatywnych materiałów czytelniczych do regulacji systemu nerwowego i psychiki dziecka chorego lub w trudnej sytuacji życiowej, nie radzącego sobie z jakimś problemem.

z poszczególnych przedmiotów nauczania); Biblioterapia w swoich głównych założeniach i sposobie realizacji celów terapeutycznych zbliża się do psychoterapii. W obu przypadkach terapia realizuje się przez: pomoc w odnalezieniu się w nowej, trudnej sytuacji (np. pierwsze spotkanie z nową klasą, trudności adaptacyjne, niemożność osiągania zadawalających wyników z poszczególnych przedmiotów nauczania); informowanie uczestników sesji biblioterapeutycznych, w sposób zrozumiały, o rodzaju problemu, z którym borykają się w danym momencie życia (np. strata rodzica); uaktywnienie osób potrzebujących tej terapii, poprzez: stworzenie odpowiedniej atmosfery terapeutycznej; pozytywne wpływanie na stany emocjonalne uczestników; uzyskanie pozytywnego wpływu do samych siebie i środowiska, w którym żyją; stymulowanie pozytywnych zmian w zachowaniu i postępowaniu uczestników terapii.

Model postępowania biblioterapeutycznego: Diagnoza. Dobór literatury uzależniony od wieku, płci i życiowych oraz czytelniczych doświadczeń uczestnika biblioterapii. Postępowanie terapeutyczno-wychowawcze. Etap wstępny – rozmowa z wychowankiem. Etap pierwszy to czytanie indywidualne lub grupowe, zmierzające do uświadomienia pacjentowi źródeł jego niskiej samooceny, reakcji innych osób na podobną sytuację, unaocznianie przyczyn agresywnego zachowania i możliwości łagodzenia negatywnych stanów emocjonalnych. W tym etapie wychowanek przeżywa katharsis – uczucie ulgi, doznawanej pod wpływem czytanej lub omawianej lektury. Etap drugi - wprowadzenie programu, pogłębienie stanu katharsis i dokonanie głębszego wejścia w siebie. Przyczynia się do pozytywnych zmian w postawach i zachowaniach uczestników. Etap trzeci – podsumowanie osiągniętych celów. Ewaluacja, która umożliwia zweryfikowanie następnych zajęć oraz właściwe zalecenia terapeutyczne.

Scenariusz biblioterapeutyczny Konstrukcja scenariusza terapii czytelniczej nie różni się niczym od scenariusza lekcji. Różnice polegają tylko na ich realizacji.

W scenariuszu biblioterapeutycznym musi znaleźć się: cel zajęć; adresat; wykaz planowanych pomocy; wykaz środków biblioterapeutycznych; szczegółowy przebieg zajęć; ewaluacja.

Cykl zajęć terapeutycznych, powinien być tak pomyślany, aby w każdym spotkaniu uwzględnić następujący schemat organizacyjny: Wprowadzenie do zajęć – zawarcie z uczestnikami umowy dotyczącej przebiegu zajęć, praw i obowiązków uczestników. Zajęcia integrujące, którego celem jest stworzenie właściwych relacji między uczestnikami. Zajęcia terapeutyczne -główna część każdego spotkania. Zakończenie zajęć – próba podsumowania, wyciągnięcia wniosków. Ewaluacja – opinia uczniów o zajęciach i wyniesionej z nich korzyści.

Owa prezentacja powstała na podstawie: Borecka I., Biblioterapia. Teksty terapeutyczne, konspekty i scenariusze zajęć, Gorzów Wielkopolski 2002. Borecka I., Z motylem w tle. O baśni w biblioterapii i terapii pedagogicznej, Wałbrzych 2004.