Ewa Adaszyńska Nowa przestrzeń - nowe możliwości Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego

Zainteresowanie biblioteką jako miejscem, jej fizyczną przestrzenią stało się wyraźnie widoczne w latach 80. XX wieku. Projektowaniem bibliotek i organizacją przestrzeni zajęły się międzynarodowe stowarzyszenia i organizacje: W ramach Ligi Europejskich Bibliotek Naukowych LIBER działa sekcja LIBER Architecture Group. W ramach Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich IFLA działa Section on Library Buildings and Equipment. Obie zajmują się problemami budownictwa i architektury bibliotek. Ich znaczenie warto podkreślić ze względu na międzynarodową rangę organizacji i zasięg działania.

Nie ma jednego uniwersalnego rozwiązania. Wszystkie zasady i wskazówki stanowią punkt wyjścia do własnych rozwiązań, związanych z misją, kulturą organizacyjną i zadaniami, jakie realizuje biblioteka. Zależą od priorytetów organizatora biblioteki ale zawsze kształtują relacje z otoczeniem. 

Biblioteka jest częścią przestrzeni miasta i jej architektury. W przestrzeni uniwersyteckiego kampusu jest integralną częścią akademickiej infrastruktury. Tworzy własną przestrzeń nakierowaną na użytkownika, odbiorcę nowoczesnego, wymagającego o różnorodnych potrzebach. To przestrzeń wielofunkcyjna i różnorodna ale spójna - dostosowana do potrzeb obsługiwanego środowiska.

Biblioteka jest częścią przestrzeni publicznej Przestrzeń publiczna stanowi istotny składnik struktury miasta, tworzy jej swoisty „genetyczny kod”. Przestrzeń publiczna to obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia, nawiązywania kontaktów społecznych. Przestrzeń publiczna stanowi jeden z najważniejszych wyznaczników kulturowych.

Przestrzeń publiczna jest fragmentem przestrzeni miejskiej. Biblioteka wpisana jest w rytm miasta, zakres proponowanych usług i funkcjonalność oferowanej przestrzeni. Łamie stereotypowy wizerunek biblioteki dostępnej tylko dla studentów i pracowników naukowych.

Biblioteka oferuje demokratyczny dostęp do Biblioteka oferuje demokratyczny dostęp do informacji, ale też miejsce do niezależnej krytycznej debaty. Tworzy publiczną przestrzeń do spotkań, dyskusji, poszukiwań, wymiany doświadczeń, ale też miejscem wypoczynku i relaksu, odskocznią od rzeczywistości. Nowe społeczne zadania bibliotek odnoszą się do naturalnych ludzkich potrzeb i są reakcją na dominację technologii w życiu człowieka.

Biblioteka jako trzecie miejsce Życie społeczne koncentruje się wokół trzech ważnych przestrzeni: domu, który zajmuje pierwsze miejsce w życiu, pracy lub szkoły na drugim miejscu i tzw. trzeciego miejsca, przestrzeni publicznej rozumianej jako miejsca społecznych kontaktów z innymi ludźmi - spotkań towarzyskich, relaksu, czy aktywności kulturalnej. Trzecie miejsce to neutralna przestrzeń, w której można spędzić wolny czas, odpocząć po pracy, spotkać przyjaciół, czuć się swobodnie i być sobą.

Biblioteka akademicka jako trzecie miejsce Wzmacnia poczucie przynależności do otoczenia, utrwala ważne w danym środowisku wartości. Jest: centrum lokalnej społeczności, przyjaznym miejscem spotkań, atrakcyjną przestrzenią dla realizacji zainteresowań i pasji, miejscem otwartym dla twórczych działań, miejscem do odpoczynku.

Biblioteka posadowiona w Biblioteka posadowiona w kampusie akademickim ma silne „poczucie miejsca”, w które wpisane jest wsparcie dla edukacyjne misji uczelni. To bogate interaktywne środowisko naukowe z efektywną integracją usług bibliotecznych. To biblioteka hybrydowa, która łączy dwie przestrzenie swojej działalności, tę fizyczną z przestrzenią cyfrową.

Sposób ukształtowania przestrzeni. oraz organizacja zbiorów i usług Sposób ukształtowania przestrzeni oraz organizacja zbiorów i usług służą realizacji popularnej w świecie idei biblioteki otwartej bez barier przestrzennych i organizacyjnych. Czytelnicy mają bezpośredni dostęp do zbiorów i usług rozplanowanych w wydzielonych obszarach wiedzy. Wolny dostęp spełnia postulaty współczesnego budownictwa bibliotecznego i jest jedną z głównych zasad organizacji przestrzeni bibliotecznej, podstawą programu użytkowego biblioteki. Umożliwia organizowanie przestrzeni odpowiednio do potrzeb użytkowników, adaptowanie nowych rozwiązań funkcjonalnych i usługowych.

Biblioteka to ośrodek intelektualnego. życia akademickiego, forum Biblioteka to ośrodek intelektualnego życia akademickiego, forum wymiany myśli, twórczej integracji środowisk, miejsce do działań i spotkań. Nawiązuje do tradycji legendarnej Biblioteki Aleksandryjskiej – miejsca, w którym gromadzone były zbiory, ale też miejsca do twórczej pracy, spotkań i dyskusji uczonych. Aranżuje przestrzeń sprzyjającą organizacji debat, dyskusji, sporów, wymianie poglądów, naukowemu fermentowi, artystycznemu i kulturotwórczemu działaniu. Tworzy sprzyjający klimat do kontaktów.

Klimat tworzy jednolita, spójna, ale różnorodna przestrzeń podzielna na obszary funkcjonalne, przeznaczone do pracy, wypoczynku, zacieśniania więzi społecznych (strefa nauki - różnorodna strefa biblioteczna z segmentami, strefa użytkowa, strefa działań społeczno-kulturalnych i rekreacyjno-relaksowa).

Wielofunkcyjność budynku uzyskano poprzez realizację założeń brytyjskiego architekta Harrego Faulkner-Browna dotyczących konstrukcji, technologii i architektury wnętrz – 10 zasad które stanowią o prawidłowym projektowaniu i funkcjonalnym wykorzystaniu gmachów bibliotek.

Zgodnie z założeniami Faulknera-Browna budynek biblioteki jest: elastyczny - oparty na jednym module konstrukcyjnym, zapewniającym jednakową wytrzymałość stropów, ma pełną zdolność przystosowywania się do zmian przestrzennych i organizacyjnych, zwarty z dogodnymi drogami komunikacyjnymi, do łatwego i szybkiego przemieszczania się czytelników, personelu i książek, dostępny zarówno z zewnątrz do wewnątrz, jak i z głównego wejścia budynku do wszystkich ważnych dla czytelnika obszarów - przestrzeń sama prowadzi czytelnika, rozszerzalny - zdolny do rozwoju przestrzennego, uwzględniający rozbudowę bez niszczenia istniejącej całości, zróżnicowany pod względem warunków pracy i wieloaspektowego dostępu do informacji, zorganizowany – ułatwiający szybki kontakt czytelnika z książką i proponowanymi usługami bibliotecznymi i informacyjnymi, wygodny - ponieważ praca w dobrych warunkach jest bardziej efektywna, zapewniający stałe warunki środowiskowe i mikroklimatyczne konieczne dla ochrony i zachowania stanu fizycznego zbiorów bibliotecznych, bezpieczny dla czytelników, personelu i zbiorów, ekonomiczny w eksploatacji.

W planowaniu wykorzystane zostały także sformułowane przez McDonalda cechy funkcjonalnej przestrzeni bibliotecznej, która powinna być: Funkcjonalna czyli łatwa i ekonomiczna w obsłudze, ale również estetyczna, w której dobrze się pracuje, która świadczy usługi najwyższej wartości i która dobrze wygląda. Elastyczna – łatwa do wprowadzenia zmian związanych z rozwojem technologii, struktury organizacyjną oraz zachowań użytkowników. Dostępna – która zaprasza, jest łatwa i prosta w użytkowaniu, pozostawia czytelnikowi samodzielność. Promuje niezależność, uwzględnia interakcje pomiędzy ludźmi, zbiorami i technologią informacyjną. Zróżnicowana) – oferująca różnorodne miejsca oraz media do nauki i badań, co wynika ze zróżnicowania użytkowników, ich potrzeb i różnych stylów uczenia się. Interaktywna – zachęcająca do pracy i korzystania z usług, promująca współpracę, zachowująca równowagę pomiędzy przestrzenią dla zbiorów, usług, czytelników, informacji i technologii. Sprzyjająca pracy naukowej, a także inspirująca; pobudzająca wyobraźnię i motywująca do działań. To jakość i wartość miejsca. Komfort miejsca zapewniony jest poprzez standard i jakość wyposażenia i wykończenia. Przyjazna dla środowiska czyli stwarzająca optymalne warunki dla czytelników, zbiorów i komputerów. Bezpieczna dla ludzi, zbiorów i sprzętów. Całość musi być ergonomiczna, zgodna z przepisami, normami i standardami, nie tylko bibliotecznymi. Efektywna – funkcjonująca przy minimalnych kosztach zatrudnienia i eksploatacji. Zaprojektowana na miarę nowych technologii oraz najwyższych generacji oprogramowania i rozwiązań technicznych, nowoczesnych systemów zabezpieczenia. Posiadająca to coś, co stanowi jej ducha – stanowi o równowadze wszystkich cech i dodatkowo eksponuje „istotę miejsca.

Projekt_ NOW Biuro Architektoniczne Łódź Architekt prowadzący_ Andrzej Owczarek Architektura wnętrz_ NOW Architektura krajobrazu_ NOW Data realizacji_ 2011/2012 Lokalizacja: Zielona Góra, al. Wojska Polskiego 71, kampus B Powierzchnia terenu_ 13 700m2 Kubatura obiektu_ 34 848 m3 Powierzchnia całkowita_ 8 016 m2 Powierzchnia użytkowa_ 7 293 m2 Powierzchnia zabudowy_ 1 499 m2 Generalny wykonawca_ Skanska SA Oddział Poznań Koszt_ 30 012 028 Środki_ LRPO (85%), MNiSW, UZ

Biblioteka to centrum edukacyjne dla uczelni i ośrodek twórczej integracji regionu. Łączy przestrzeń między istniejącymi budynkami dydaktycznymi w kampusie uniwersyteckim nauk humanistycznych i społecznych. Ma nowoczesne rozwiązania przestrzenne i komunikacyjne. Tworzy charakterystyczne miejsce integrujące społeczność akademicką. Jest też miejscem dla twórczej integracji regionu. fot. Wojciech Kryński

Architektura obiektu jest minimalistyczna, tworzona najprostszymi środkami. Budynek to prosta bryła o grafitowej elewacji, doskonale wkomponowana w istniejące otoczenie. Definiuje ją kolor, rodzaj i kompozycja materiałów, proporcje oraz układ przestrzenny. Otwartość przestrzeni uzyskano dzięki geometrii, proporcjom i przenikaniu.

Biblioteka ma kształt trapezu, zwęża się od szerokiego frontu strony południowej w stronę strefy wolnego dostępu w części północnej. Po stronie zachodniej znajduje się zaplecze techniczne, kodowane wejście dla pracowników i podjazd dla samochodów. Obok bocznych schodów winda zewnętrzna dla osób niepełnosprawnych. fot. W. Kryński

Fot. Wojciech Kryński

Charakterystyczną część stanowi szklane atrium, sięgające pięciu pięter, przykryte szklanym świetlikiem. Świetlik łączy się bezpośrednio z fasadą, rozdziela budynek na dwie bryły. Atrium akcentuje strefę głównego wejścia, koresponduje z elewacją budynku i układem wysokich pionowych okien z ciemnego szkła. Łączy się także z szarością wnętrza i brzozową okleiną antresoli Fot. W. Kryński

Budynek składa się z jednej kondygnacji podziemnej i pięciu kondygnacji nadziemnych Przekrój biblioteki

W piwnicach zlokalizowane są pomieszczenia techniczne, magazyn zamknięty z modularnymi, przesuwnymi regałami, monitoring biblioteki, zaplecze socjalne, sanitarne i gospodarcze. Na parterze w strefie holu wejściowego mieści się galeria, sala konferencyjna, kawiarenka oraz szatnia z kompleksem szafek. Hol spełnia funkcje informacyjne i rekreacyjne, prowadzi do strefy z wejściem kontrolowanym. Ta część parteru zaopatrzona w nowoczesne systemy zabezpieczenia książek z wypożyczalnią i salą katalogową wprowadza do strefy wolnego dostępu. Na piętrach mieści się strefa administracyjno-pracownicza. Od strony pustki holu na poszczególnych kondygnacjach znajdują się strefy wolnego dostępu z otwartymi czytelniami, kabinami do pracy indywidualnej i zbiorowej, salami dydaktycznymi, audiowizualnymi, szkoleniowymi, specjalistycznymi pracowniami, wychodzącymi w kierunku przeszklonej części fasady. Część północną zajmują dwie kondygnacje z antresolami – w sumie cztery kondygnacje zbiorów wolnego dostępu z różnorodnymi miejscami pracy.

Przestronny plac wejściowy wyniesiony jest ponad otaczający go teren i ukształtowany tarasowo. Leży na nasłonecznionym południowym stoku. Stanowi atrakcyjne i czytelne miejsce spotkań i kontaktów. Wyposażony jest w ławki i rzeźbiarskie siedziska, które wprowadzają dość swobodną atmosferę. Z multikoptera Oskara Kozakiewicza

Od północy działka sąsiaduje z lasem, a od południa z głównym ciągiem pieszym kampusu i zewnętrzną drogą miejską. Rozwiązania urbanistyczne i architektoniczne oddzielają strefę cichą skierowaną w stronę zieleni od strefy publicznej powiązanej z głównym dojściem . Projekt zagospodarowania terenu

Atrakcyjną przestrzeń stanowi zielone otoczenie biblioteki, głównie wyniesiony na 3 metry zielony taras od strony południowej, z małą architekturą, ławkami i oryginalnymi rzeźbiarskimi siedziskami do odpoczynku oraz podjazdem dla osób niepełnosprawnych. Taras sąsiaduje z głównym ciągiem pieszym kampusu. Stanowi sprzyjający integracji rodzaj uczelnianego forum. Jest ulubionym miejscem spotkań i kontaktów, jedynym tak czytelnym i przyjaznym miejscem w tej części uniwersytetu. Winorośl - symbol i znak rozpoznawczy Zielonej Góry - nasadzona jest na całym tarasowym wzniesieniu, zdobi też elewację budynku.

Fot. W. Kryński

Całość atrakcyjnie oświetlona różnymi rodzajami światła Całość atrakcyjnie oświetlona różnymi rodzajami światła. Klimat tworzy oświetlenie podłużnymi lampami zatopionymi w trawie i częściach utwardzonych. Schody, podjazdy i mała architektura wykonane są z betonu. fot. Wojciech Kryński

Fot. Wojciech Kryński Zewnętrzna część otoczenia wnika w budynek, widać las i panoramiczny pejzaż miasta. Obiekt usytuowany został w północnej części działki, tak aby całkowicie przeszkloną elewację tej części oprzeć o ścianę lasu.

Miejsca pracy w strefie wolnego dostępu zaprojektowane zostały w skrzydle północnym, mniej słonecznym, na czterech kondygnacjach. Panoramiczne przeszklenie tej części budynku na całej jego długości, od parteru do czwartego piętra, zapewnia czytelnikom naturalne światło oraz zmieniający się krajobraz o niepowtarzalnym uroku. Sprzyja to pracy i nadaje miejscu specyficzny urok. Fot. W. Kryński

Architekt w pełni wykorzystał walory miejsca. Zieleń, tak charakterystyczna dla miasta i regionu, stanowi tutaj istotny element.

Widok z antresoli na otwartą czytelnię I poziomu K. Filmanowicz

Zastosowanie szklanych ścian i licznych przeszkleń powiększa optycznie przestrzeń budynku, doświetla bibliotekę, daje przestronne widoki na pejzaż miasta i zmieniający się krajobraz widoczny z każdej strony budynku.

Biblioteka ma prosty powtarzalny układ przestrzeni z jednolitą wysoką na dwie kondygnacje powierzchnią I i III piętra oraz antresolą na II i IV poziomie. Fot. Wojciech Kryński

Wystrój biblioteki utrzymany jest w szarościach, naturalnych kolorach drewna i szkła. Dominuje brzoza, która połączona z popielatym wystrojem nadaje budynkowi jednolity charakter wnętrza. Brzozowymi panelami wyłożone są balustrady, antresole i zewnętrzna część regałów, z giętej sklejki brzozowej wykonane są krzesła, w tej samej okleinie również blaty stołów. Architekt wykorzystał drewno, które podkreśla elegancję miejsca i efektownie eksponuje książki. Stworzył minimalistyczne kompozycje, aby uzyskać we wnętrzach niekomercyjny klimat

Atrialny hol budynku rozcina jego bryłę na całej wysokości w najszerszej części podstawy trapezu Fot. Wojciech Kryński

W części rekreacyjno-użytkowej mieszczą się: Fot. W W części rekreacyjno-użytkowej mieszczą się: Fot. W. Kryński - galeria sztuki z zapleczem - wielofunkcyjna sala konferencyjna - kawiarenka, miejsca do odpoczynku i rekreacji szatnia z kompleksem samoobsługowych szafek i pomieszczenia socjalne

Fot. Wojciech Kryński

Fot. Wojciech Kryński

W bibliotece otwartej zainstalowana jest tylko jedna bramka przy wejściu do strefy bibliotecznej na parterze. Czytelnicy mogą się swobodnie poruszać na całej przestrzeni bibliotecznej od parteru do czwartego piętra, mogą swobodnie dokonywać wyboru miejsc pracy, pomieszczeń, korzystać ze zbiorów i bogatej oferty usług fot. K. Filmanowicz

kabiny do pracy indywidualnej pokoje pracy zespołowej W strefie bibliotecznej znajdują się otwarte kolekcje dziedzinowe z wolnym dostępem do zbiorów, a także: kabiny do pracy indywidualnej pokoje pracy zespołowej sala konferencyjna z zapleczem socjalnym sale szkoleniowe i dydaktyczne pracownia komputerowa pracownia multimedialna specjalistyczne czytelnie i agendy: Czytelnia Multimediów i Zbiorów Muzycznych Czytelnia Czasopism Bieżących Dział Informacji Naukowej System Komputerowej Ewidencji Publikacji Pracowników Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa Regionalny Ośrodek Informacji Normalizacyjnej i Patentowej Artoteka i Pracownia Zbiorów Specjalnych

Czytelnicy mają bezpośredni dostęp do zbiorów rozplanowanych w wydzielonych obszarach wiedzy na czterech poziomach biblioteki otwartej. Strefa wolnego dostępu pomieści docelowo ponad 450 tys. zbiorów i może być rozszerzona o część parteru.

Strefa wolnego dostępu obejmuje kolekcje dziedzinowe oparte na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej - zbiory najnowsze, podstawowe i najważniejsze dla danej dziedziny, rozmieszczone na 1.200 regałach. Fot. Małgorzata Kuncewicz

Zbiory zakodowane są w elektronicznym systemie wolnego dostępu SWD ułatwiającym identyfikację oraz chronione systemem radiowym RFiD – modułami spójnymi z programem komputerowym Prolib Fot. B. Hyla-Dąbek

Strefa wolnego dostępu – antresola na II poziomie fot. Andrzej Kozak

Strefa wolnego dostępu na poziomie III. widok na antresolę fot. W Strefa wolnego dostępu na poziomie III widok na antresolę fot. W. Kryński

Biblioteka ma 600 miejsc do pracy indywidualnej i grupowej w wydzielonych strefach cichych i głośnych: do pracy własnej, szkoleń, seminariów, pracy dydaktycznej, spotkań naukowych, działań kulturalnych i artystycznych, a także odpoczynku i rekreacji. Czytelnicy mają do dyspozycji stanowiska komputerowe, skanery, sprzęt audiowizualny oraz urządzenia do samodzielnych wypożyczeń rozmieszczone na całej przestrzeni bibliotecznej.

Strefa wolnego dostępu na poziomie III z widokiem na czytelnię czasopism bieżących fot. M.Kuncewicz

Fot. Teresa Brandyk Miejsca pracy odpowiadają rożnym potrzebom i stylom i uczenia się

Fot. Andrzej Kozak

Fot. Iwo Adaszyński Miejsca do rozmów i odpoczynku w holu

Fot. Maria Grecka

System umożliwia samodzielne wypożyczanie i zwrot książek System umożliwia samodzielne wypożyczanie i zwrot książek. Selfchecki rozmieszczone są na poziomach strefy wolnego dostępu Fot. B. Hyla-Dąbek

Biblioteka jest przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych: Ma standardowe podjazdy pozwalające na korzystanie z tarasu i wjazd od strony głównej windę zewnętrzną, która dowozi wprost do holu budynku windę wewnętrzną z sygnalizacją dźwiękową swobodę poruszania się po całym budynku i pomiędzy zbiorami przystosowane miejsca pracy, stanowiska do obsługi osób z dysfunkcją wzroku (oprogramowanie głośnomówiące i powiększające) bibliotekę cyfrową dla niewidomych opiekę przeszkolonych bibliotekarzy.

Od strony frontu na każdej kondygnacji znajduje się część pracownicza z kładkami łączącymi rozdzielone świetlikiem części budynku Fot. Beata Wołyniec

Cztery postawy wobec sztuki – Berdyszak, Sałaj, Kurak, Glinkowski

Wystawa partytur i muzycznych notacji Krzysztofa Pendereckiego

Uniwersytet Trzeciego Wieku

Obrona pracy dyplomowej z Instytutu Sztuk Wizualnych

Fot. Małgorzata Kuncewicz

Fot. Małgorzata Kuncewicz

Wizyta Państwa Elżbiety i Krzysztofa Pendereckich fot. M.Kuncewicz

Budynek ma szereg nowoczesnych systemów zabezpieczeń, zarówno ochrony obiektu, zbiorów, jak i przebywających w nim ludzi, m.in. szczególny poziom zabezpieczeń przeciwpożarowych, system kontroli i dozoru, antywłamaniowy, monitorujący. Systemy te są spójne i natychmiast informują o zagrożeniu i jego przyczynach, a także o wszelkich usterkach i awariach. Budynek jest podzielony na strefy bezpieczeństwa. Z poszczególnych stref dzięki kontroli dostępu mogą korzystać wyłącznie osoby uprawnione. Obiekt jest chroniony i monitorowany.

parter

I poziom

II poziom

IV poziom

Biblioteki wraz z ich architekturą i nowym designem można traktować jako wyznacznik aspiracji, potrzeb i wartości społecznych oraz zmian, jakie zaszły w bibliotekach. Widoczne są wyraźnie zależności między strukturą architektoniczną a zmieniającą się misją i funkcją bibliotek, kontekstem intelektualnego, społecznego i politycznego klimatu. Interesująca jest transformacja biblioteki od obiektu miejskiego, fizycznego do ery uniwersalnej biblioteki cyfrowej, zakładającej koegzystencję przestrzeni wirtualnej i fizycznej.