Zarys cybernetycznej teorii trwałego rozwoju (sustainable development) Wizyjne programowanie strategiczne/backcasting w zwiększaniu trwałości światowej społeczności Wykład III 19 lutego 2014

Lesław Michnowski Wieloletni ( ) członek Komitetu Prognoz “Polska 2000 Plus” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk

Review of the EU Sustainable Development Strategy (EU SDS) - Renewed Strategy (2006) Research and development 18. Research into sustainable development must include short-term decision support projects and LONG-TERM VISIONARY CONCEPTS and has to tackle problems of a global and regional nature. It has to promote inter- and transdisciplinary approaches involving social and natural sciences and bridge the gap between science, policy-making and implementation. The positive role of technology for smart growth has to be further developed. There is still a strong need for further research in the INTERPLAY BETWEEN SOCIAL, ECONOMIC AND ECOLOGICAL SYSTEMS, and in methodologies and instruments for RISK ANALYSIS, BACK- and FORECASTING and PREVENTION SYSTEMS.

Powtórzenie

Wybrane podstawowe pojęcia: 1. moralna destrukcja/degradacja 2. monitoring dynamiczny 3. neo-darwinizm społeczny

Moralna destrukcja/degradacja formy życia: utrata przez dotąd zdolną do podtrzymywania życia jego formę (aksjologię, ekonomikę, technikę, itp.) zdolności podtrzymywania, z jej pomocą, życia stosującego ją podmiotu, na skutek zmiany uwarunkowań jego życia. (czym wyższe tempo zmian w wewnętrznych lub zewnętrznych uwarunkowaniach życia, tym większe natężenie tej moralnej destrukcji).

Monitoring dynamiczny: przetwarzanie metodą symulacji komputerowej wiedzy i danych statystycznych odwzorowujących proces życia danej społeczności w prognozę dalszego przebiegu tego procesu, w tym potencjalnych dla niej zagrożeń – pod warunkiem, iż nie będzie interwencji w ten przebieg.

Neo-socjaldarwinizm Fizyczne eliminowanie konkurentów do deficytowych zasobów życia - naturalnych i przyrodniczych (patologiczna (?) metoda przeciwdziałania narastaniu deficytu zasobów naturalnych i bezwzględnej degradacji środowiska przyrodniczego)

Główne tezy poprzedniego wykładu : 1. Aktywność orgware – poprawnie ukształtowany stymuluje rozwój, niepoprawnie (lub wrogo) ukształtowany albo moralnie zdegradowany wstrzymuje aktywność prorozwojową lub stymuluje zachowania patologiczne 2. Monitoring dynamiczny jako istotne uzupełnienie inwigilacji czystej i interwencyjnej. 3. Narastanie kryzysu globalnego jako skutek błędnej jego diagnozy i metody przezwyciężania 4. Neo-darwinizm społeczny (przeciwstawny SNK) jako główne współcześnie globalne zagrożenie

Wykład III

Która z poniższych ocen i metod przezwyciężania globalnego kryzysu jest metodą poprawną: 1. zasoby są skończone, konieczność - dla SUSTAINABILITY - neo-darwinizmu społecznego i zerowego wzrostu; 2. zasoby ziemskie i kosmiczne są praktycznie nieskończone, konieczność SUSTAINABLE DEVELOPMENT ŚS, oraz - warunkującej dostęp do zasobów drogą DOINFORMOWYWANEJ PRACY (EncLE) i KOOPERACJI – EKOHUMANISTYCZNEJ/CŻM (Fr. – service for all creation) PRZEMIANY CYWILIZACYJNEJ (EPC)?

EKOHUMANIZM: partnerskie współdziałanie dla dobra wspólnego/win-win – wszystkich ludzi (bogatych i biednych, społeczności wysokorozwiniętych i w rozwoju opóźnionych), ich następców oraz środowiska przyrodniczego – POWSZECHNIE WSPOMAGANE nauką i wysoką techniką oraz KULTURĄ INFORMACYJNĄ. ================================== Apel Warszawski - O ekorozwój

Jak - wraz z ukształtowaniem ULTRASTABILNOŚCI ŚS – rozwojowo przekształcać jej strukturę, aby wyzwalała ona powszechną ekospołecznie użyteczną aktywność twórczą – warunek eliminowania deficytu zasobów i degradacji środowiska przyrodniczego?

Struktura SCT: 1. mikrostruktura (struktura elementów materialnych - ludzi i środków technicznych - oraz wiedzy), jak i makrostruktura (łącząca elementy SCT w systemową całość), lub 2. hardware, software, orgware i homeostat.

Przydatność badań systemowych w poszukiwaniu odpowiedzi na powyższe strategiczne pytania

Prakseologia jako element badań systemowych

Z prakseologii wynika (spójna z cybernetyką ogólną - N. Wiener) koncepcja sterowania pośredniego - poprzez odpowiednie kształtowanie (aktywnego) orgware’u oraz - wspomaganą potencjalizacją (W. Kieżun)– inwigilację czystą. Lecz z cybernetyki ogólnej wynika także, iż można (pod pewnymi warunkami) tak ukształtować środowisko SCT, iż stanowiące go podmioty będą – nawet bez świadomości, iż są inwigilacyjnie obserwowane – co najmniej chwilowo zachowywały się zgodnie z wolą, nawet zdalnie, a szkodliwie, sterującego taką społecznością.

A zatem istnieje możliwość wywołania z zewnętrz – w ramach neo-darwinizmu społecznego - buntu społecznego, szkodzącego w istocie tak destrukcyjnie podburzonej społeczności, nieświadomej tej formy walki o wyłączne przetrwanie faktycznego inicjatora takiego buntu. Skuteczność tej formy walki zwiększy postawienie na czele tak wywołanego buntu/rewolucji odpowiednio przygotowanego (podporządkowanego inicjatorowi) ośrodka „rewolucyjnej” władzy

Rewolucja jako działanie wielce kryzysogenne – erupcja destrukcji fizycznej, w tym niszczenie niezbędnej dla SD wiedzy. (Teologia wyzwolenia – a rewolucja).

Cybernetyka rozwoju a będąca skutkiem ultrastabilności ŚS ekohumanistyczna przemiana cywilizacyjna (EPC)

N. Wiener: wzrost szybkości wrażego samolotu jako powód moralnego zdegradowania się tradycyjnej – na metodzie FEEDBACK opartej - obrony przeciwlotniczej (OPL), nakierowującej ogień bezpośrednio na dany samolot oraz – w przypadku niepowodzenia - „post factum” korygującej nastawy celownika. W sytuacji takiego radykalnego wzrostu tempa zmian w uwarunkowaniach działania OPL konieczność rozbudowania OPL o FEEDFORWARD.

FEEDBACK sprzężenie zwrotne nadążające (węższe, „sterownicze”, ujęcie) Korygowanie przebiegu procesu metodą „post factum”, czyli ocena ew. odchylenia od - i przybliżanie do - stanu pożądanego. A więc także podejmowanie – dotyczących orgware’u - działań dostosowawczych dopiero na podstawie stwierdzenia w praktyce dokonanych zmian w wewnętrznych lub zewnętrznych uwarunkowaniach życia (także inne ujęcie pojęcia feedback – w teorii dynamiki systemów)

FEEDFORWARD sprzężenie zwrotne wyprzedzające Przewidywanie zmian w uwarunkowaniach życia i z wyprzedzeniem podejmowanie działań dostosowawczych. A także korygowanie przebiegu sterowanego tak procesu z wykorzystaniem sukcesywnie prowadzonego monitoringu dynamicznego – czyli także w sposób wyprzedzający.

Aby trafić w szybko lecący samolot m.in.. należy: 1. określić po jakim czasie dotrze do niego obronny pocisk OPL, czyli jaka jest aktualna inercja OPL; 2. określić, w którym miejscu będzie prawdopodobnie znajdował się w tym czasie wraży samolot, a więc i jaka będzie trajektoria dalszego jego lotu; 3. obronny pocisk kierować w miejsce najbardziej prawdopodobnej – w momencie osiągnięcia - lokalizacji samolotu; 4. mieć rezerwę pocisków i zdolność szybkiego określenia nowej jego lokalizacji i ponownego wycelowania w przypadku nietrafienia; 5. mieć alternatywne środki obrony w przypadku niepowodzenia OPL.

A ponadto; 1. dysponować teorią sterowania układami dynamicznym w sytuacji wysokiej zmienności uwarunkowań ich funkcjonowania; 2 znać statyczne i dynamiczne właściwości podlegających sterowaniu układów (np. samolot-OPL); 3. posiadać umiejętność zwiększania stopnia elastyczności adaptacji do nowych uwarunkowań funkcjonowania m.in. takiego j.w. systemu obrony życia.

Na konieczność dostosowania form życia ŚS do jakościowo nowych, w wyniku rozwoju nauki i techniki, szybko ulegającym zmianom warunków ludzkiego życia, szczególną ostrzegawczą uwagę zwrócił w „Szoku przyszłości” A. Toffler.

Aby Człowiek mógł nadal kontynuować swe życia i rozwój musi – zdaniem Tofflera – opanować umiejętność funkcjonowania w tej jakościowo nowej sytuacji, którą cechuje utrata skuteczności dotąd sprawnie funkcjonujących - doświadczeniem przeszłości popartych – procedur lub stereotypowych obronnych reakcji. Konieczność praktopijnej wizji przyszłości.

Z prac i przemyśleń N. Wienera oraz A. Tofflera, jak również omówionych poprzednio wniosków z monitoringu dynamicznego (procesu życia ŚS - Granice wzrostu 1072, 2004, Raport Randersa), wynika, iż ŚS znalazła się w jakościowo nowym stanie uwarunkowań jej życia w Stanie Zmian i Ryzyka (SZiR).

Dwa rodzaje zmian: 1. Zmiany w czasie W SENSIE KRÓTKIM: zmiany cyklicznie się powtarzające (dzień-noc, lato-zima, itp.). 2. SZiR dotyczy zmian w czasie W SENSIE DŁUGIM, czyli zmian o charakterze jakościowym, będących skutkiem procesu ewolucji, m.in.. od BinBang’u do pojawienia się ludzkiego intelektu.

Stan Zmian i Ryzyka (SZiR) (1): 1. Tak szybko wraz rozwojem n-t postępująca moralna destrukcja (dotąd poprawnych form życia, lecz już niezgodnych z nowymi jego uwarunkowaniami), iż jedynie - dotąd sprawną - metodą feedback nie można nadal utrzymywać ultrastabilności ŚS.

Stan Zmian i Ryzyka (SZiR) (2): 2. W SZiR konieczność dodania do feedback, jakościowo nowego podukładu sterowania procesem życia ŚS: FEEDFORWARD – o wzrastającym wraz z rozwojem, prognostycznym zasięgu – niezbędnego, w tej nowej sytuacji. do adaptacyjnych działań wyprzedzających zmiany w uwarunkowaniach życia (duża inercja); 3. Ponadto, ze względu na brak możliwości w pełni skutecznego prognozowania i na tej podstawie w pełni poprawnej wyprzedzającej adaptacji, konieczność gromadzenia rezerw zasobów życia „na wszelki wypadek”.

Kryzys globalny skutkiem niedostosowania ŚS do życia w SZiR?

Jay. W. Forrester 1971/95, kryzys globalny, bo brak: - umiejętności analizy systemowej; - INFORMACYJNYCH NARZĘDZI WSPOMAGANIA POLITYKI, oraz - wiedzy o właściwościach i współzależnościach elementów systemów społecznych, a szczególnie brak: - KULTURY INFORMACYJNEJ POLITYKÓW. (Boston jak medycyna sto lat temu)

W SZiR konieczność stosowania zasady OGRANICZONEGO ZAUFANIA do społeczno-gospodarczych, w tym technicznych (m.in.. medycyna!), rozwiązań sprawdzonych poprzednio, lecz w jakościowo odmiennych, aniżeli aktualne, warunkach.

Radykalnie odmienne skutki restauracji kapitalizmu w warunkach; 1. nadmiaru dostępnych zasobów naturalnych i przyrodniczych, albo 2. narastającego deficytu zasobów naturalnych i bezwzględnej degradacji środowiska przyrodniczego.

Wiedza o sposobie poprawnej – w danej sytuacji – MODERNIZACJI (a nie restrukturyzacji) struktury SCT, w tym zwłaszcza jego orgware’u, jako warunek podstawowy zapewniania ultrastabilności SCT – w tym rozpoznawania i rozwojowego przekraczania granic jego wzrostu – a wraz z tym: SD ŚS.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (1): 1. Ze względu na zmienność uwarunkowań, aktualna struktura każdej organizacji nieuchronnie ulega sukcesywnie postępującej moralnej degradacji. 2. Zatem zespół zamierzający ją zmodernizować powinien odmiennie, aniżeli tradycyjnie, przystępować do projektowania jej rozwojowej/doskonalącej przebudowy lub przezwyciężenie kryzysu, w której się ona znalazła. 3. Należy odejść od tradycyjnej – jako działania wstępnego - oceny stanu istniejącego, w tym krytyki: - istniejących aktualnie mankamentów, oraz - dotychczasowych twórców, danej organizacji.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (2): 4. Uznać, iż aktualny jej stan z natury rzeczy podlega – wraz ze zmianami w uwarunkowaniach funkcjonowania – moralnej degradacji, zatem musi ulec przebudowie. 5. Rozpoznać misję jaką na rzecz środowiska społeczno-przyrodniczego może optymalnie spełniać dana organizacja. 6. Zaprojektować – zgodną z nowymi uwarunkowaniami – „idealną” formę jej struktury, w tym orgware’u, umożliwiającą minimalnym kosztem pełnienie tej misji.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (3): 7. Określić wszelkie ograniczenia uniemożliwiające ukształtowanie tej „idealnej” formy organizacyjnej. 8. Opracować program sukcesywnego eliminowania tych ograniczeń, które mogą – i jak - zostać stopniowo wyeliminowane. 9. Opracować możliwą do zrealizowania (praktopia) WIZJĘ przyszłościowej formy organizacji i na tej podstawie strategię („mapę drogową”) jej osiągania, czyli sposób realizacji takiej wizji metodą wizyjnego programowania strategicznego/backcasting (Odnowiona [2006] EU SDS).

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (4): 10. Każdy etap realizacyjny powinien być poprzedzony eliminowaniem ograniczeń realizacyjnych jego dotyczących, a także systemem wartościowania jego skutków, celem: - stwierdzania czy faktycznie postępuje zbliżanie do strategicznego celu (tak stopniowo realizowanej modernizacji danej organizacji), lub - korygowania danej strategii.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (5): 11. W prace modernizacji należy włączyć dotychczasowych budowniczych modernizowanej organizacji celem wykorzystania ich doświadczeń realizacyjnych. Nadler G. 1967, Work Systems Design: the IDEALS concept, Illinois. nef 2010, Michnowski L. 2003c, Analiza zmienności w kształtowaniu strategii trwałego rozwoju (sustainable development) (Changes analysis in shaping sustainable stra­tegy), [w:] Filozoficzne i społeczne uwarunkowania zrównoważonego rozwoju, (red. Artur Pawłowski), Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk, vol. 16, Lublin 2003:

A zatem czy i jak kształtować w ramach wizyjnego programowania strategicznego/backcasting (EU SDS 2006) wieloetapową strategię SD ŚS?

Wniosek cybernetyki rozwoju: wizja zmodernizowanej organizacji i na jej podstawie realizująca ją strategia winny być wypracowane z wykorzystaniem cybernetycznej teorii trwałego rozwoju (SD) SCT oraz symulacyjnych metod dynamiki systemów J.W. Forrestera. W przeciwnym razie, zamiast spełniać rolę praktopii (A. Toffler) może być jedynie utopią nierealizowalną – „pobożnym życzeniem”.

Analiza systemowa J.W.Forrestera jako pomoc w kształtowaniu, metodą backcasting, strategii trwałego rozwoju ŚS

Analiza systemowa - z zastosowaniem aparatury cybernetyki rozwoju - celem poznania istoty obecnego kryzysu oraz możliwości i uwarunkowań ukształtowania zdolności trwałego rozwoju światowej społeczności.

Rola modelowania w analizie systemów

Modelowanie jako podstawa analizy systemowej celem poznawania właściwości i przyszłego (w zależności od zmian w oddziaływaniach/środowisku) zachowania się badanego obiektu/sż

Modele: (1) konceptualne; (2) operacyjne.

Izomorfizm homomorfizm ułatwienie w poszukiwaniu społeczno- gospodarczych poprawnych modernizacyjnych rozwiązań

Model konceptualny rzeczywistości jako: - przedstawienie, przydatnej w sterowaniu rozwojem społeczności, wiedzy systemowo- filozoficznej, w tym dotyczącej właściwości dynamicznych rzeczywistości, oraz - narzędzie konceptualnej analizy systemowej

Model operacyjny/symulacji komputerowej

Modelowanie dynamiczne J. W. Forrestera dla komputerowo-symulacyjnej analizy systemowej

Dla doskonalenia organizacji konieczność wiedzy o konstytuujących jej orgware sprzężeniach zwrotnych, zarówno ujemnych jak i dodatnich.

W ujęciu dynamiki systemów: sprzężenie zwrotne dodatnie; sprzężenie zwrotne ujemne;

Spójne z powyższym zalecenia A.P. Sage’a dotyczące informacyjnych uwarunkowań poprawnie prowadzonej polityki.

Sage’a koncepcja kształtowania polityki - zgodna z postulatem Forrestera Sage A. P. 1977, Methodology for Large- Scale Systems, MCGrew-Hill Book Company, New York. Haliniak M. 2008, Filozofia polityki ekologicznej (Philosophy of Sustainable Development Policy), EPISTEME 80(2008), Wszechnica Mazurska – UKSW, Olecko-Warszawa.

Polityka jako - zgodne z celami jej kreatorów - sterowanie przebiegiem procesu życia społeczności, będącej obiektem polityki, oraz jej środowiska

Dla trwałego przezwyciężenia globalnego kryzysu i ukształtowania zdolności trwałego rozwoju (TR) konieczność: - modelu konceptualnego rzeczywistości; - adekwatnego do aktualnego stanu rzeczywistości systemu wartościowania zmian w układzie: dana społeczność – środowisko; - dostępności adekwatnych do zmieniającej się rzeczywistości baz danych i wiedzy, ją odwzorowujących; - metod symulacji komputerowej, w tym monitoringu dynamicznego/MD; - analizy systemowej konceptualnej i komputerowo- symulacyjnej.

Poprawny system wartości, w tym wartościowania rozwojowych przedsięwzięć, jako istotny element polityki rozwoju.

Adekwatny do rzeczywistości system wartościowania zmian będących skutkiem polityki jest zależny od aktualnego stanu, w tym kondycji układu: społeczność–środowisko.

Dla przykładu, w warunkach nadmiaru dostępnych w środowisku zasobów nie występuje konieczność uwzględniania kosztów ich zużywania

Egoizm albo egoaltruizm, współcześnie ekohumanizm (SNK)

Wybrane modele konceptualne przydatne (lecz niewystarczające) w kształtowaniu polityki SD: - systemy otwarty i ogólny L. von Bertalanffy’ego; - system naturalny E. Laszlo - regulon K. Bogdańskiego; - system cybernetyczny N. Wienera; - system autonomiczny M. Mazura

Systemy otwarte L.von Bertalanffy’ego

System otwarty (so), ze zdolnością homeostazy/utrzymywania się w stanie stabilnym (steady state), czyli gdy dotycząca go destrukcja jest przezwyciężana konstrukcją. Pozyskuje ze środowiska energię (w postaci falowej lub substancjalnej) i wykorzystuje ją w warunkującej jego stabilność pracy, w tym zapewnianiu jego ultrastabilności

Import negentropii jako warunek utrzymywania się so w stanie stabilnym (równowagi dynamicznej) Eksport przez so przetworzonej w negentropię entropii jako warunek trwałego rozwoju so. Prigogine I., Stengers I. 1984, Order Out of Chaos, A Bantan Book.

System ogólny L.von Bertalanffy’ego

Podstawowa właściwość systemu ogólnego LvB: Wszystkie elementy układu system–środowisko są współzależne, powiązane wzajemnie sprzężeniami zwrotnymi

System naturalny E. Laslo Cybernetic I Cybernetic II Struktura hierarchiczna

Cybernetic I Podukład progresywny: sterowania zmianami zwiększającymi sprawność jego działania oraz dostosowującymi system do zmian w uwarunkowaniach jego funkcjonowania.

Cybernetic II Podukład konserwatywny: zapobiegający błędom w polityce progresywnej

Regulony K. Bogdańskiego Pod pojęciem "Regulon" rozumiemy układ istniejący dzięki samoregulacji, której natura jest rodzaju adekwatnego do jego budowy i która oparta jest o - co najmniej - jedno ujemne sprzężenie zwrotne /u.s.z./. -regulony falowe -regulony substancjalne -biopole. -W procesie ewolucji po Big Bangu, część regulonów falowych przekształciła się w regulony substancjalne, a następnie integracja regulonów falowych i substancjalnych spowodowała powstanie regulonów falowo–substacjalnych, w tym organizmów żywych. (Por. CERN, bozon Higgsa)

N. Wiener Informacja – entropia i/s Loty międzyplanetarne Wzrost entropii nieuchronnym skutkiem każdego działania Informacja jako cel i podstawa skuteczności sterowania

System autonomiczny (M. Mazura): pozyskuje ze środowiska informację i energię, i z pomocą homeostatu przekształca je w działania podtrzymujące jego stabilność Czym wyższa jego informacyjna sprawność, tym mniejszym kosztem/przyrostem entropii realizuje jego stabilizujące cele. Wpływ jakości informacyjnych kanałów na jego sprawność informacyjną.

Wszystkie te modele są niewystarczające dla określenia istoty kryzysu globalnego oraz polityki kształtowania zdolności trwałego rozwoju światowej społeczności