Międzynarodowe przepływy kapitału Międzynarodowe stosunki gospodarcze I Międzynarodowe przepływy kapitału

Międzynarodowe przepływy czynników produkcji międzynarodowy przepływ kapitału międzynarodowy przepływ zasobów pracy międzynarodowy przepływ wiedzy technicznej (technologii)

Przyczyny międzynarodowego przepływu czynników produkcji {dochód z czynnika produkcji za granicą – koszty ryzyka, trudności przepływu} > {dochód z czynnika produkcji w kraju} nadpodaż czynnika produkcji na rynku krajowym (niemożność wykorzystania czynnika) nadpodaż krótkoterminowa nadpodaż długoterminowa przyczyny pozaekonomiczne

Ruch czynnika produkcji a dobrobyt (1) Krańcowa wydajność czynnika w kraju 2 Krańcowa wydajność czynnika w kraju 1 zasób czynnika w kraju 1 zasób czynnika w kraju 2

Ruch czynnika produkcji a dobrobyt (2) Krańcowa wydajność czynnika w kraju 2 Krańcowa wydajność czynnika w kraju 1 zasób czynnika w kraju 1 zasób czynnika w kraju 2

Rachunek korzyści i strat (1) Sytuacja przed wywozem czynnika Krańcowa wydajność czynnika w kraju 2 Krańcowa wydajność czynnika w kraju 1 I J L Wartość produkcji w kraju 1 D Wartość produkcji w kraju 2 E F G K C A H O B zasób czynnika w kraju 1 zasób czynnika w kraju 2

Rachunek korzyści i strat (2) Sytuacja po wywozie czynnika Krańcowa wydajność czynnika w kraju 2 Krańcowa wydajność czynnika w kraju 1 I J L Wartość produkcji w kraju 1 D Wartość produkcji w kraju 2 E F G K C A H O B zasób czynnika w kraju 1 zasób czynnika w kraju 2

Rachunek korzyści i strat (3) Sytuacja po wywozie czynnika Krańcowa wydajność czynnika w kraju 2 Krańcowa wydajność czynnika w kraju 1 I J L D E +D F G K C A H O B zasób czynnika w kraju 1 zasób czynnika w kraju 2

Międzynarodowy przepływ kapitału – definicja (1) ujęcie szerokie: „wszelki odnotowywany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę” ujęcie wąskie: „wywóz i przywóz kapitału przez podmioty inne niż bank centralny”

Międzynarodowy przepływ kapitału – definicja (2) „transakcje kapitałowe dokonywane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, które powodują zmianę struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki narodowej” Rodzaje transakcji (transferów) kapitałowych: nieodpłatne i bezzwrotne – transfery jednostronne (NIE, ponieważ nie powstaje stosunek typu należność – zobowiązanie między stronami, przepływ nie przynosi dochodu) – np.: reparacje, odszkodowania wojenne nieodpłatne i zwrotne (TAK) – np.: nieoprocentowane pożyczki finansowe na cele rekonstrukcji gospodarczej oraz rozwoju dla krajów słabo rozwiniętych odpłatne i bezzwrotne (TAK) – np.: wieczny kredyt (angielskie konsole) odpłatne i zwrotne (TAK) – najpowszechniejsze w obrocie międzynarodowym, np.: oprocentowane kredyty, lokaty majtkowe za granicą.

Klasyfikacja międzynarodowych przepływów kapitału Kryterium klasyfikacji Rodzaje międzynarodowych przepływów kapitału motywy przepływu ekonomiczne pozaekonomiczne okres przepływu krótkoterminowe długoterminowe uczestnicy przepływu publiczne prywatne mieszane (podmiot prywatny – podmiot publiczny) charakter przepływu autonomiczne indukowane (bank centralny) normalność przepływu normalne anormalne wpływ na równowagę bilansu płatniczego stabilizujące destabilizujące kierunek przepływu eksport import

Wpływ MPK na bilans płatniczy Okres Eksporter Importer Krótki - + Długi

Kredyty handlowe (kupieckie) forma przepływu kapitału między krajowymi i zagranicznymi przedsiębiorstwami nierozerwalnie związane z wymianą towarowo – usługową zwiększanie konkurencyjności towaru lub usługi kredytowanie importera przez eksportera odroczenie w czasie momentu pobierania zapłaty do momentu wysyłki towaru przez eksportera kredyt w rachunku otwartym kredyt wekslowy kredytowanie eksportera przez importera zapłata należności z góry zaliczka

Kredyty finansowe forma przepływu kapitału między: krajowymi i zagranicznymi bankami komercyjnymi instytucjami rządowymi podmiotami krajowymi (publicznymi lub prywatnymi) a międzynarodowymi instytucjami finansowymi postawienie do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego sposobu ich spożytkowania (czasami postawienie to wiąże się ze spełnieniem warunków)

Lokaty na rynku walutowym krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym wykorzystanie różnic w stopach procentowych oraz różnic kursowych

Inwestycje portfelowe a zagraniczne inwestycje bezpośrednie (ZIB) zakup papierów wartościowych przedsiębiorstw zagranicznych w celu uzyskiwania określonych dochodów dokonywanie nakładów kapitałów w przedsiębiorstwach zagranicznych w celu ich uruchomienia od podstaw albo ich zakupu w części lub całości długoterminowe ruchy kapitału celem kupującego jest skonstruowanie jak najbardziej efektywnego portfela aktywów tzn. optymalny dochód + optymalne ryzyko celem kupującego jest zdobycie efektywnej kontroli (umownie więcej niż 10% udziałów) nad przedsiębiorstwem zagranicznym kupujący otrzymuje dochód w postaci odsetek lub dywidend kupujący otrzymuje dochód w postaci zysku lub części zysku zagranicznego przedsiębiorstwa pośrednia inwestycja w kapitał produkcyjny bezpośrednia inwestycja w kapitał produkcyjny

Definicje ZIB J. Hirshleifer - przedsięwzięcia, których istotą jest „teraźniejsze wyrzeczenie dla przyszłej korzyści. Teraźniejszość jest względnie pewna, podczas gdy przyszłość jest niewiadomą. Z tego powodu inwestycje są poświęceniem pewnego dla niepewnej korzyści”

Definicje ZIB P.Krugman i M.Obstfeld- bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako międzynarodowy transfer kapitału w celu utworzenia w innym kraju filii i sprawowania nad nią kontroli.

Definicje ZIB A. Budnikowski i E. Kawecka–Wyrzykowska - inwestycje zagraniczne można zdefiniować jako podejmowanie samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa

Definicje ZIB J. H. Dunning i J. Cantwell inwestycje bezpośrednie definiują jako lokaty kapitału, podejmowane z zamiarem uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, w którym się inwestuje, albo jako dostarczanie nowych środków przedsiębiorstwu, w którym inwestor ma znaczny udział.

Definicje ZIB Ch.P.Kindleberger utożsamia bezpośrednie inwestycje zagraniczne z pionowym lub poziomym rozszerzeniem przedsiębiorstwa poza granice kraju macierzystego.

Definicje ZIB Zgodnie z definicją Międzynarodowego Funduszu Walutowego inwestycje bezpośrednie są inwestycjami podejmowanymi w celu uzyskania trwałego wpływu na działalność przedsiębiorstwa w innym kraju. Zagraniczna osoba prywatna lub grupa przedsiębiorstw, która realizuje taką inwestycję, nazywana jest inwestorem bezpośrednim

Definicje ZIB OECD – „definicja wzorcowa”- benchmark definition of foreign direct investment Definicja wzorcowa - definiuje inwestycje bezpośrednie jako uzyskanie przez rezydenta – osobę prawną w danym kraju (zwanego inwestorem bezpośrednim) długotrwałego wpływu na podmiot gospodarczy, który jest rezydentem w innym kraju niż inwestor.

Inwestor bezpośredni – definicja wzorcowa Inwestorem bezpośrednim w myśl definicji wzorcowej jest osoba indywidualna, inkorporowane lub nieinkorporowane przedsiębiorstwo, rząd, grupa osób indywidualnych lub grupa firm, które posiadają inwestycje bezpośrednie, czyli przedsiębiorstwo działające w kraju innym niż kraj rezydencji inwestora lub inwestorów. Musi skutecznie wpływać na działalność przedsiębiorstwa (10% akcji zwykłych lub głosów)

Czynniki decydujące o ZIB Czynniki produkcji Czynniki określające międzynarodową zdolność konkurencyjną Czynniki społeczne

Rodzaje ZIB ze względu na motywy kierujące inwestorem Inwestycje poszukujące surowców naturalnych  (ang. resource seeking) Redukcja kosztów produkcji Inwestycje poszukujące rynków zbytu (ang. market seeking) Unikanie barier o charakterze celnym Produkcja i sprzedaż na rynku lokalnym Inwestycje zorientowane na polepszenie efektywności (ang. efficiency seeking) Rozszerzenie działalności na zagraniczne rynki w celu zwiększenia efektywności globalnej wszystkich oddziałów Inwestycje poszukujące zasobów strategicznych (ang. strategic - asset seeking) Pozyskanie zasobów: know-how, technologia, kanały dystrybucyjne Źródło: M.A. Weresa, Inwestycje niemieckie w Polsce a handel bilateralny: substytucja czy komplementarność? Prace i materiały, Instytut Gospodarki Światowej, nr 240, SGH, Warszawa 2002, s. 6.

Formy ZIB zakup powyżej 51% akcji przedsiębiorstwa już istniejącego Zalety: - szybkie wejście na rynek, - nabycie marki, konsumenta przywiązanego do firmy, technologii, struktury organizacyjnej, - przejęcie kanałów dystrybucji. Wady: - firma może być zadłużona - przestarzałe technologie - niechętni pracownicy

Formy ZIB greenfield – budowa zakładu od podstaw, „świeży start”. Taka forma jest wybierana przez firmy z myślą o eksporcie (np. Opel). Zalety: - wybór lokalizacji - wybór technologii - samodzielny wybór ludzi Wady: - wejście jest czasochłonne - wysokie koszty z ze względu na budowanie struktur dystrybucji od podstaw - w wielu przypadkach nie ma znanej marki i trzeba ją budować

Formy ZIB fuzje – dobrowolne połączenie się dwóch lub więcej firm. Dobry sposób na znalezienie się na nieopanowanych dotychczas rynkach lub pogłębienie działalności na rynkach już opanowanych (Mercedes - Chrysler). Efekty fuzji: - zwiększenie skali działalności i sprzedaży na rynkach globalnych - ogromne oszczędności na skutek: mniejszych kosztów zakupu (kwestia siły przetargowej), redukcji personelu, rozłożenia badań związanych z nowymi produktami i badań marketingowych na większą sprzedaż (niższe koszty jednostkowe), lepszego zarządzania i lepszego wykorzystania kanałów dystrybucji (likwidacja dublujących się filii, oddziałów) W UE na początku lat 90-tych było 2200 fuzji, w 2000 r. - 9000.

Dziesięć największych fuzji w historii Nabywca Przedmiot mld USD Mobil Exxon 86,355 Travelers Citicorp 72,558 SBC Ameritech 72,357 Bell Atlantic GTE 71,324 AT&T TCI 69,897 Nationsbank BankAmerica 61,633 BP Amoco 55,040 WorldCom MCI 43,352 Daimler-Benz Chrysler 39,513 Norwest Wells Fargo 34,353

Wpływ ZIB na rynek pracy kraju przyjmującego Ważny i pozytywny wpływ mają „greenfileld” – 1 miejsce pracy generuje 4 nowe Największe zatrudnienie w branżach: przemysł, transport, magazynowanie, handel i naprawy Oddziaływanie ZIB na kreację nowych miejsc pracy niejednakowe w poszczególnych sektorach i krajach: Czechy, Słowacja, Estonia – napływ ZIB = wzrost zatrudnienia Węgry – w niektórych branżach (przetwórstwo żywności, metalurgia, produkcja mebli) spadek liczby pracujących w firmach zagranicznych z równoczesnym wzrostem zatrudnienia w firmach lokalnych z tej samej branży Napływ ZIB powoduje wzrost zatrudnienia w firmach lokalnych partnerów, poddostawców, kooperantów Wzrost poziomu wydajności pracy, kwalifikacji siły roboczej

Wpływ ZIB na wymianę handlową Czy napływ ZIB kreuje czy zastępuje handel? Badania empiryczne dowodzą, iż kreacja eksportu towarzyszy inwestycjom niemieckim i japońskim, inwestycje amerykańskie skierowane są głównie na obsługę rynku lokalnego i ograniczają wymianę handlową

Wpływ ZIB na innowacyjność ZIB to najważniejszy i najtańszy sposób na transfer technologii W Polsce największy wpływ ZIB na innowacyjność obserwuje się w przemyśle samochodowym i chemicznym. Brak korelacji pomiędzy ZIB i innowacyjnością w branżach zaawansowanych technologicznie.

Pomiar ZIB strumienie (flows) – wartość bieżących lokat ZIB, zwykle w ciągu 1 roku, liczona na koniec roku strumienie napływu (inflows) strumienie odpływu (outflows) zasoby (stock) – wartość skumulowanych lokat ZIB, w dłuższym okresie, liczona na koniec okresu zasoby napływu (inward stock) zasoby odpływu (outward stock) → World Investment Report (UNCTAD)

Napływ ZIB, 1980-2004, w mld USD Świat Źródło: UNCTAD, FDI/TNC database (www.unctad.org/fdistatistics).

Udział regionów/państw w globalnych ZIB (w %) Zasoby napływu Zasoby odpływu 1980 1990 2000 2005 Triada (kraje rozwinięte) 75,6 79,3 68,5 70,3 87,3 91,7 86,2 86,9 UE 42,5 42,9 37,6 44,4 37,2 45,2 47,1 51,3 USA 14,8 22,1 21,7 16,0 37,7 24,0 20,3 19,2 Japonia 0,6 0,9 1,0 3,4 11,2 4,3 3,6 Kraje rozwijające się 24,4 20,7 30,3 27,2 12,7 8,3 13,5 11,9 Afryka 6,9 3,3 2,6 1,3 1,1 0,7 0,5 Ameryka Łacińska 7,1 6,6 9,3 8,5 3,2 Azja i Oceania 10,4 10,8 18,4 15,4 2,9 3,8 9,5 8,2 Europa Płd-Wsch i WNP 0,01 1,2 2,5 0,3

Struktura branżowa zasobów ZIB

Struktura branżowa zasobów ZIB (porównanie 1990 r. z 2004 r.) zdecydowany wzrost znaczenia sektora usług

Strumienie napływu ZIB do Polski 43% ZIB do UE-10

Napływ ZIB do Polski w 2005 r. Źródło: NBP

ZIB w Polsce w 2006 r.

Rozmieszczenie geograficzne inwestorów zagranicznych wg województw: ZIB w Polsce Rozmieszczenie geograficzne inwestorów zagranicznych wg województw: Mazowieckie Śląskie Wielkopolskie.

ZIB w Polsce Wiodące branże: Usługi finansowe Usługi informatyczne Usługi zarządzania zasobami kadrowymi Motoryzacja Elektronika Sektor chemiczny Handel hurtowy i detaliczny Liczba filii zagranicznych KTN w Polsce 14 469 (2001 r.)

ZIB w Polsce transformacja ustrojowa po 1989 r. wrażliwość ZIB na koniunkturę gospodarczą dominacja państw Triady w pochodzeniu ZIB inwestycje w sektor usług oraz w sektor przemysłu wysokiej technologii rekordowy poziom w 2006 r. przewidywany dalszy wzrost

Dlaczego Polska? Potencjał inwestycyjny Wzrost PKB dwa razy wyższy niż w Europie Zachodniej 2 miejsce w rankingu planowanych inwestycji w Europie 2 miejsce w Europie pod względem zaufania inwestorów 7 miejsce na świecie w rankingu lokalizacji dla inwestycji bezpośrednich

Dlaczego Polska? Zasoby kadrowe 20 milionów młodych, wyedukowanych i znających języki obce osób 24 miliony Polaków w wieku produkcyjnym (ok. 61% społeczeństwa) Około 2 milionów studentów szkół wyższych 448 ośrodków nauczających na poziomie wyższym

Dlaczego Polska? Dogodna lokalizacja W sercu kontynentalnej Europy Dostęp do 250 milionów konsumentów w promieniu 1000 km Część transeuropejskiego korytarza drogowego Konkurencyjne koszty działalności gospodarczej

Dlaczego Polska? Obiecujący rynek zbytu 38 milionów konsumentów Zachęty dla inwestorów - 90 mld euro dostępnych na rozwój, infrastrukturę i zasoby kadrowe (fundusze europejskie) - 14 Specjalnych Stref Ekonomicznych i kilkadziesiąt Parków Technologicznych

Dlaczego Polska? Źródło: PAIiIZ, www.paiz.gov.pl

Umiędzynarodowienie działalności gospodarczej każdy rodzaj lub sposób działalności gospodarczej podejmowanej przez przedsiębiorstwa zagranicą

Przyczyny umiędzynarodowienia działalności gospodarczej postęp naukowo – techniczny konkurencja → hiperkonkurencja na rynku krajowym polityka państw oraz organizacji międzynarodowych procesy globalizacji

Sposoby (formy) umiędzynarodowienia działalności gospodarczej formy handlowe: eksport formy kooperacyjne: podwykonawstwo, montownie, licencje, franczyza, porozumienia (alianse) strategiczne formy inwestycyjne: przejęcia (wykupy), filie, fuzje

Wybór formy umiędzynarodowienia działalności gospodarczej – paradygmat OLI (J. H. Dunning) (1) „O”: przedsiębiorstwo osiąga przewagę konkurencyjną na rynku zagranicznym wynikającą z posiadania (ownership) atutów konkurencyjnych wobec innych firm „L”: zyskowne jest wykorzystanie tych atutów w połączeniu z walorami/przewagami lokalizacyjnymi innego kraju (location) „I”: zostaną osiągnięte większe korzyści z internalizacji (internalization) wymienionych przewag, w rezultacie rozciągnięcia struktury organizacji firmy na dany rynek poprzez utworzenie filii zagranicznej

Wybór formy umiędzynarodowienia działalności gospodarczej – paradygmat OLI (J. H. Dunning) (2) Forma handlowa + - Forma kooperacyjna Forma inwestycyjna

Korporacje transnarodowe – definicja przedsiębiorstwa będące spółką kapitałową (akcyjną lub z o.o.), które składają się z przedsiębiorstw macierzystych (spółek matek) oraz filii (spółek) córek zlokalizowanych zarówno w kraju macierzystym (filie krajowe), jak i zagranicą (filie zagraniczne).

Korporacje transnarodowe – definicja cd. przedsiębiorstwo macierzyste to przedsiębiorstwo, które kontroluje aktywa innych podmiotów (filii) będąc zwykle w posiadaniu pewnego (umownie większego niż 10%) udziału (akcji) w kapitale własnym tych podmiotów.

Korporacje transnarodowe – definicja cd. filia jest spółką kapitałową, w której inwestor (spółka matka) ma udział kapitałowy (umownie większy niż 10%) umożliwiający kontrolę nad nią; filia zagraniczna oznacza, że inwestor jest rezydentem innego kraju.

Korporacje transnarodowe – definicja cd. Przedsiębiorstwo, które posiada własność i kontrolę fabryk, kopalń i biur sprzedaży za granicą – pierwsza definicja przyjęta przez ONZ Lokuje ZIB, tworzy filie zagraniczne, realizuje transakcje, operacje wewnątrz własnej struktury organizacyjnej w wielu krajach – Dunning

Korporacje transnarodowe – definicja cd. Organizuje, integruje rozproszone geograficznie działania tworzące wartość i realizujące je różne jednostki w wielu krajach, z jednego ośrodka podejmującego strategiczne decyzje – Dicken Stanowi „składnicę wiedzy” tworzonej, stosowanej i pomnażanej w jej ponadgranicznym systemie wielu jednostek (filii zagranicznych) oraz dzięki jej powiązaniu z innymi podmiotami – Kogut, Zander

Funkcje KTN Transfer zasobów i zdolności Stymulowanie wzrostu i efektywności Restrukturyzacja makro i mikroekonomiczna Aktywizowanie konkurencji i konkurencyjności Integrowanie globalnej gospodarki

Cechy korporacji transnarodowych suwerenność złożoność rozproszenie geograficzne wiedza specjalizacja integracja elastyczność sieciowość arbitrażowanie

Klasyfikacje KTN wartość przychodów ze sprzedaży wartość rynkowa firmy wartość marki liczba zatrudnionych liczba filii wartość zagranicznych aktywów

Wskaźnik transnarodowości (TNI) średnia trzech wielkości: udział aktywów zagranicznych w całkowitych aktywach udział sprzedaży zagranicznej w całkowitej sprzedaży udział zatrudnienia za granicą w całkowitym zatrudnieniu wysoki wskaźnik transnarodowości = firma globalna od urodzenia (born global)

Wskaźnik umiędzynarodowienia (II) liczba filii zagranicznych/ liczba filii ogółem

Znaczenie KTN w gospodarce światowej 75 tys. KTN 660 tys. filii zagranicznych 27% światowego PKB 80% handlu międzynarodowego (35% w ramach WWK) 80% ZIB 80% międzynarodowej wymiany technologii (65-70% w ramach WWK) 60% nakładów na prace B+R sprzedaż filii zagranicznych = 220% światowego eksportu 100 największych podmiotów ekonomicznych = 71 państw + 29 KTN (2000 r.) Wartość dodana 10 największych KTN = 410 mld USD (2,6× PKB Polski) Wartość dodana 100 największych KTN = 2580 mld USD (16,3 × PKB Polski) PKB USA = 9810 mld USD PKB Niemiec = 1866 mld USD PKB W. Bryt. = 1427 mld USD PKB Polski = 158 mld USD

Przyszłość KTN w gospodarce światowej rozwój wymiany wewnątrznkorporacyjnej i transfer pricing jako fundament ekspansji KTN w gospodarce światowej trendy deglobalizacyjne i ich znaczenie

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (ZIB) a korporacje transnarodowe (KTN) ZIB zostały zdominowane przez suwerenne podmioty funkcjonujące we współczesnej gospodarce światowej, czyli korporacje transnarodowe ZIB są uzupełniane transferem wiedzy technicznej oraz zasobów pracy pakiet ZIB = przepływ kapitału + przepływ wiedzy technicznej + przepływ zasobów pracy