Potrzeby i motywacja

Motywacja Termin stosowany do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za: uruchomienie zachowania ukierunkowanie zachowania podtrzymanie zachowania zakończenie zachowania (Łukaszewski, 2006)

Motywacja w różnych koncepcjach psychologicznych Model homeostatyczny (np. Cannon, 1912) Źródłem motywacji jest zaburzenie homeostazy (równowagi) organizmu Kluczowym pojęciem jest popęd rozumiany jako odczucie braku równowagi Motywacja może być nieuświadomiona Model hedonistyczny (np. Beach, 1956; Young ,1961) Kluczowym pojęciem jest podnieta, bodziec wyzwalający zachowanie ukierunkowane na uzyskanie nagrody Zasada dążenia do przyjemności Model poznawczy (np. Festinger, 1957; Berlyne, 1965) Źródłem motywacji jest przetwarzanie informacji Model humanistyczny (np. Maslow, 1971) Podejście holistyczne; w pewnym sensie łączy poprzednie modele Źródłem motywacji są wewnętrzne procesy nazywane potrzebami Potrzeby niedoboru i potrzeby wzrostu

Teoria Maslowa – najczęściej wykorzystywana do tłumaczenia ludzkich zachowań Nazywana także Humanistyczną Teorią Motywacji Wzrostu lub Hierarchią Potrzeb Maslowa Aby odczuwać potrzeby wyższego rzędu muszą być zaspokojone potrzeby niższego rzędu Potrzeby są wrodzone, ale wartości kulturowe wpływają na sposób ich wzbudzania i ich ekspresję

Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby poznawcze (rozumienia świata, ciekawość) Potrzeby estetyczne (harmonii i porządku) Potrzeby wzrostu Potrzeby niedoboru Potrzeby fizjologiczne (np. wody, pożywienia, powietrza) Potrzeby bezpieczeństwa (schronienia i zabezpieczenia) Potrzeby przynależności (miłości, bycia w grupie) Potrzeby transcendencji (łączności ze wszechświatem, istotą wyższą) Potrzeby samorealizacji (bycia tym wszystkim czym jesteśmy zdolni się stać) Potrzeby szacunku (prestiżu, kompetencji)

Motywacja Proces regulacji, który steruje czynnościami człowieka tak, aby doprowadziły one do określonego efektu: zmiana w fizycznym i społecznym stanie rzeczy zmiana w sobie zmiana własnego położenia fizycznego lub społecznego

Czynności motywowane mają charakter intencjonalny (dążenie do celu) i określają siłę dążeń oraz ich kierunek Przyczyny powstawania motywacji: niezaspokojenie potrzeb pobudzenie wzorców afektywnych (ból, strach) czynniki zakłócające czynności (stres, frustracja) Czynniki poznawcze: sformułowanie zadania zaktywizowanie zainteresowań zaktywizowanie wartości

Procesy afektywne, jako mechanizmy motywacyjne (1) Emocja, jako wskazówka, że dzieje się coś ważnego dzięki emocji pojawia się motyw, czyli gotowość do działania w określonym kierunku Prawa Yerkesa-Dodsona I prawo: wraz ze wzrostem pobudzenia wzrasta sprawność działania do pewnego optymalnego poziomu II prawo: rodzaj zadania wpływa na wielkość optymalnego poziomu pobudzenia. Dla zadań złożonych optymalny poziom motywacji jest niższy niż przy wykonywaniu zadań prostych sprawność motywacja sprawność motywacja

Procesy afektywne jako mechanizmy motywacyjne (2) Teoria psychologicznej zmiany ukierunkowania (M. Apter, 1989) – stan teliczny i parateliczny Stan teliczny – ukierunkowanie na realizację określonego celu, satysfakcja wiąże się z osiągnięciem celu lub faktem jego przybliżania się Stan parateliczny – ukierunkowanie na samą aktywność a nie na jej wynik, satysfakcja związana jest z samym działaniem (zdarzają się skrajne formy – zapomnienie o „całym świecie”)

Procesy poznawcze, jako mechanizmy motywacyjne Ciekawość – preferencja nowości (często jest silniejszym motywem niż inne bardziej podstawowe potrzeby) Oczekiwania (w sytuacjach sprawnościowych; w losowych mamy przewidywania) – uwzględnia nasz osobisty wkład w rezultat Aspiracje – pragnienie, dążenie do upragnionego wyniku (uwzględnia własny wysiłek) Marzenia – pragnienie celu (bez uwzględnienia własnego wysiłku) może przeistoczyć się w myślenie życzeniowe (nierealistyczny optymizm) Niezgodność poznawcza – dysonans poznawczy

Podtrzymanie zachowania – wytrwałość Gdy pojawia się znaczna odległość między pragnieniem i gratyfikacją Mechanizmy podtrzymujące działanie: Mechanizm „magicznej połowy” Mechanizm segmentyzacji i zwielokrotnienia gratyfikacji (dzielenie na części) Odwrócenie uwagi od gratyfikacji, skupienie na celu poznawczym

Zaniechanie działania – przyczyny Brak wpływu na przebieg zdarzeń Brak wiedzy o postępach Brak postępu Spadek prawdopodobieństwa osiągnięcia celu Brak oczekiwanych gratyfikacji (a nawet możliwość poniesienia straty) Nasycenie gratyfikacjami w mechanizmie zwielokrotnienia gratyfikacji Zbyt wysoka motywacja wyjściowa (wypalenie) Lęk przed niepowodzeniem, lęk przed sukcesem (samo-utrudnianie) Znudzenie Zmiana ważności celu, cel konkurencyjny

Zakończenie działania Porównanie wyniku oczekiwanego i wyniku osiągniętego (gdy mamy pełną informację o wyniku) – gdy zadanie ma jedno, dobrze określone wykonanie Informacja od innych (już wystarczy) Nasycenie się jednorodną stymulacją Poczucie „dobrej struktury” – gdy zadanie jest „otwarte”, nie ma dobrze określonego wykonania

Siła motywacji Siła motywacji zależy od (Atkinson, 1972): atrakcyjności celu (W) prawdopodobieństwa osiągnięcia celu (P) M = f (W, P) gdy W = 0, to M = 0 gdy P = 0, to M = 0 Atrakcyjność celu: wielkość celu jakość celu wcześniejsze doświadczenia dostępność celu dystans psychologiczny celu Prawdopodobieństwo: ocena materialnych warunków działania ocena społecznych warunków działania ocena osobistych warunków działania

Atrakcyjność celu wpływa na subiektywne prawdopodobieństwo Im bardziej atrakcyjny cel, tym bardziej : przeceniamy małe prawdopodobieństwo jego osiągnięcia niedoceniamy dużego prawdopodobieństwa jego osiągnięcia

Polimotywacyjność zachowań (motywacje symultaniczne) M ogólna = f (Mid, Mit, Mik, Mic) Mid – motyw dominujący (+) Mit – motyw towarzyszący (+) Mik – motyw konkurencyjny (-) Mic – motyw podtrzymujący (+) lub hamujący (-) Konflikt motywów dążenie-dążenie, wybór między dwiema pozytywnymi możliwościami unikanie-unikanie, wybór między dwiema negatywnymi możliwościami dążenie-unikanie, wybór możliwości wywołującej ambiwalentne uczucia

Motywacje typowe dla człowieka Motywacja wewnętrzna (Hunt, 1965; Deci,1971) Motywacja osiągnięć McClelland, 1953; Atkinson, 1974) Tendencja do osiągania i przekraczania standardów doskonałości Jest to związane z odczuwaniem pozytywnych emocji w sytuacjach zadaniowych, spostrzeganych jako wyzwanie Dwa cele podjęcia zadania orientacja na poziom wykonania (lepszy od innych) orientacja na mistrzostwo (niezależnie od innych) Nagroda (pozytywne odczucia) zawarta jest immanentnie w wykonywanym zadaniu Nagrody zewnętrzne zmniejszają motywację wewnętrzną