Dydaktyka ogólna

Czym jest dydaktyka? Definicje klasyczne

Dydaktyka to: Sztuka nauczania (Ratke) Sztuka nauczania i wychowania (Komeński) Teoria nauczania wychowującego (Herbart) Teoria uczenia się (Dawey) Definicje współczesne

Definicje współczesne „Nauka o kształceniu i samokształceniu się, ich celach i treści oraz metodach, środkach i organizacji” (Okoń) „System poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez i prawidłowości rządzących procesem nauczania i uczenia się (kształcenia) oraz metod, form organizacyjnych i środków pomocnych w wywoływaniu u uczniów zamierzonych i względnie trwałych zmian” (Kupisiewicz) Cechy badanego uczenia się

Dydaktyka bada uczenie się / nauczanie: Zamierzone Systematyczne Organizowane (planowe) (w tym samokształcenie oraz e-learning) Centrum zainteresowań dydaktyki

W centrum zainteresowań dydaktyki leżą: Proces (zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci, młodzieży lub dorosłych objętych tym procesem pewnych zamierzonych i względnie trwałych zmian) Warunki (treść, organizacja, środki) Rezultaty Proces

PROCES TREŚĆ ORGANIZACJA METODY FORMY ŚRODKI REZULTAT Pytania

Dydaktyka odpowiada na pytania Kiedy? Kto? Czego? Kogo? Gdzie? Za pomocą czego? Jak? Po co? Naucza / uczy się Funkcje dydaktyki

Funkcja Teoretyczna Praktyczna Funkcje szczegółowe

Przedmiot badań: Naukowa analiza i formułowanie celów nauczania wraz z ich szczegółową charakterystyką Dobór treści kształcenia według ustalonych zasad i zgodnie z obranym celem kształcenia Badanie procesu kształcenia dla odsłonięcia rządzącym nim prawidłowości, a więc ustalenia warunków i zależności zachodzących między składnikami Formułowanie, opartych na pewnych prawidłowościach procesu, zasad metodycznie poprawnej pracy nauczyciela w procesie dydaktycznym, znanych pod nazwą zasad nauczania; Badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania oraz formułowanie reguł ich doboru i poprawnego wykorzystania w procesie dydaktycznym; Badanie środków dydaktycznych i optymalizacji warunków efektywnego ich stosowania w kształceniu; Ustalanie najkorzystniejszych form organizacyjnych nauczania (Zaczyński) Dydaktyka ogólna i szczegółowa

Dydaktyka ogólna i dydaktyki szczegółowe Teorie nauczania w szkołach określonego typu i stopnia Dydaktyki poszczególnych przedmiotów szkolnych

Podstawowe pojęcia dydaktyki

Uczenie się Uczenie Nauczanie Kształcenie Wychowanie Uczenie się

Uczenie się Aktywne nabywanie wiadomości, sprawności (Nawroczyński); Proces, którego produktem jest wiedza i umiejętności (Baley); Przyswajanie sobie wiadomości, umiejętności nastawień i postaw (Glöckel); Czynność wywołująca względnie trwałe zmiany możliwości reagowania, które występują w wyniku odpowiednio wzmacnianego ćwiczenia (Hilgard, Marquis) Uczenie się jako proces

Uczenie się jako proces PROCES UCZENIA SIĘ Cechy Planowość (świadomość, celowość, systematyczność), aktywność , złożoność (wieloczynnikowość), ukierunkowanie na wynik, różnorodność form i sposobów uczenia się Czynniki Pozytywna motywacja, bodźce, środowisko, zdolności Rezultaty Przyrost i zakres wiadomości i sprawności modyfikujący zachowanie się jednostki, rozwój uzdolnień, zmiany postaw Przedmiot Rzeczywistość społeczna, przyrodnicza, techniczna, kulturowa Uczenie się- kilka cech

Uczenie się Jest zdeterminowane przez cel, treść i czynniki; Jest czynnością (zbiorem czynności), których nie można wykonać za kogoś; Ma charakter procesualny; Nakładają się w nim czynności związane z przyswojeniem sobie wiedzy i sprawności przez uczniów, stosowaniem jej w praktyce oraz samokontrolą wykonywanej pracy; Opiera się na poznawaniu bezpośrednim i pośrednim (lub jednym i drugim); Przybiera różne formy- zabawy, lektury, działalności praktycznej, społecznej, itd. Uczenie

Uczenie Akt umożliwiający zainteresowanej osobie uzyskania określonej wiadomości lub sprawności Tworzenie warunków sprzyjających opanowaniu określonego zasobu wiedzy i zdolności Nauczanie

Nauczanie Nie tylko czynności uczenia ale też kontroli Modyfikacja pracy za pomocą poleceń, pytań naprowadzających, dygresji itd. Zabiegi korektywne zapobiegają błędom lub je likwidują Praca samodzielna? Przewaga komputera nad książką + CD w nauce języka obcego? Rola nauczyciela

Nauczanie Rola nauczyciela Kierowanie procesem vs Tworzenie warunków do samodzielnej pracy uczniów Kształcenie

Kształcenie Zamierzony, systematyczny i planowy proces prowadzony przez powołane instytucje oświatowo-wychowawcze Efektem jest nie tylko opanowanie wiadomości/umiejętności ale też ukształtowanie zainteresowań, rozwinięcie zdolności poznawczych, emocjonalnych kształcenie Ogólne- zaznajamianie z zasobami nauki, kultury i cywilizacji Zawodowe- przekazanie wiedzy i umiejętności o charakterze profesjonalnym Wychowanie

Wychowanie Wszelkie wpływy środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka (spontaniczne i zamierzone, okazjonalne i planowe) Działalność zinstytucjonalizowana, której celem jest ukształtowanie kierunkowych cech osobowości- wartości, przekonań, postaw, zasad postępowania Proces szerszy od kształcenia obejmujący wszystkie sfery osobowości Efekty

Nauczanie  umiejętności Kształcenie  rozwój umysłowy Wychowanie  rozwój osobowości Systemy dydaktyczne

Systemy dydaktyczne

Główne systemy dydaktyczne System klasyczny (nacisk na czynności nauczycielskie) i przekaz treści vs System progresywny (nacisk na czynności uczniów) i uczenie się przez działanie System klasyczny

System klasyczny (Herbart, 1776-1841) Nauczanie wychowujące połączone z twardym przestrzeganiem dyscypliny Główne zadanie nauczyciela- przekazanie materiału Opis rzeczywistości (myślenie jest „efektem ubocznym” Rygoryzm i formalizm Tok lekcji (stopnie formalne) Jasność  Kojarzenie  System Metoda Rozwinięcie- Rein PrzygotowaniePodaniePowiązanieZebranie Zastosowanie System progresywny

System progresywny (Dewey, 1859-1914) Rozwój aktywności dzieci i młodzieży Zajęcia praktyczne jako uzyskanie doświadczenia Podawanie informacji to „efekt uboczny” w rozwoju myślenia Akt myślenia (stopnie formalne): Odczucie trudnościOkreślenie jejformułowanie hipotezy prowadzącej do rozwiązaniaWeryfikacja hipotezyRozwiązanie problemu Porównanie systemów

System tradycyjny System progresywny Podział treści nauczania Źródło wiedzy Postawa ucznia Wpływ na dobór treści Dominujący sposób uczenia się Motywacja Kontrola Relacje między uczniami Teren nauki Stosunek do twórczości

System tradycyjny System progresywny Podział treści nauczania przedmioty Interdyscyplinarne bloki Źródło wiedzy Przekaz nauczyciela Samodzielne zdobywanie wiedzy- nauczyciel jako inicjator i obserwator Postawa ucznia Pasywna Aktywna Wpływ na dobór treści Wyłącznie nauczyciel- uczniowie nie mają wpływu Uczniowie mają wpływ Dominujący sposób uczenia się Uczenie się pamięciowe Uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów Motywacja Zewnętrzna (stopnie) Wewnętrzna (zainteresowania) Kontrola Częsta kontrola ze strony nauczyciela Nacisk na samokontrolę Relacje między uczniami Współzawodnictwo Współpraca Teren nauki Szkoła Nie tylko szkoła Stosunek do twórczości Niedocenianie Silny nacisk

System współczesny Próba walki z jednostronnością, np. zaznajamianie uczniów z podstawami ustrukturyzowanej wiedzy ale też nacisk na ich samodzielność (jedność nauczania i uczenia się) Elastyczność pod względem organizacyjnym i metodycznym Organizacja zabawy, uczenia się i pracy Nauczyciel nie jest jedynie „wykładowcą” ani obserwatorem ale pełni szereg innych ról (podawanie, inspirowanie, kierowanie, kontrola) System współczesny- ogniwa

System współczesny Zamiast stopni formalnych- ogniwa lub momenty nauczania/uczenia się (powiązanie czynności nauczyciela z oczekiwaną reakcją ucznia): Uświadamianie celów i zadań dydaktycznych motywacja Zaznajamianie z nowym materiałem aktywność Kierowanie procesami uogólniania opanowanie pojęć, sądów Utrwalanie wiadomości uczniów powtarzanie, zapamiętywanie Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń różnorakie ćwiczenia Wiązanie teorii z praktyką różne formy działalności poznawczej Kontrola i ocena samokontrola