1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikro- ekonomii, :)…

RYZYKO 2

NIEPEWNOŚĆ oznacza, że nie wiemy, co może się zdarzyć, lub nie znamy szans pojawienia się możliwych sytuacji.. Wprzypadku RYZYKA wszystkie warianty rozwoju sytuacji i prawdopodobieństwa ich wystąpienia, są znane. My zajmiemy się RYZYKIEM. 3

GRAMI nazywamy (ryzykowne) sytuacje, kiedy wyniki o określonej wartości pieniężnej pojawiają się ze znanym prawdopodobieńst- wem. 4

PRZYKŁADY GIER Rzucamy monetą… 100 0, ,5 5

PRZYKŁADY GIER Rzucamy monetą… 100 0, ,5 Rzucamy kostką… , ,5 6

PRZYKŁADY GIER Rzucamy monetą… 100 0, ,5 Rzucamy kostką… , ,5 Mamy samochód… 0 0, ,1 7

CECHY GIER: KORZYSTNOŚĆ I RYZYKOWNOŚĆ 8

KORZYSTNOŚĆ… 9 WARTOŚĆ OCZEKIWANIA gry Suma wyników gry zważonych prawdopodobieństwami ich wystą- pienia.

RODZAJE GIER I KORZYSTNE SPRAWIEDLIWE NIEKORZYSTNE 10 WO>0 WO=0 WO<0 G R Y

RYZYKOWNOŚĆ… 11 WARIANCJA gry Suma podniesionych do kwadratu odchyleń wyników gry od war- tości oczekiwanej gry, zważonych prawdopodobieństwami wystąpie- nia tych wyników.

RODZAJE GIER II MNIEJ BARDZIEJ RYZYKOWNE (WG 1 ) RYZYKOWNE (WG 2 ) 12 G R Y WG 1 < WG 2

13 Niechęć Neutralność Zamiłowanie do ryzyka wobec ryzyka do ryzyka Z dwóch gier o równej wartości oczekiwanej jest wybierana gra mniej ryzykowna. do ryzyka Stosunek ludzi do ryzyka Wybierającemu jest wszystko jedno, któ- rą z tych gier wybie- rze. Z dwóch gier o równej wartości oczekiwanej jest wybierana gra bardziej ryzykowna.

14 ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B.

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł; WG B = = zł. 15

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł; WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? 16

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. 17

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. c) Która z nich jest bardziej ryzykowna? 18

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. c) Która z nich jest bardziej ryzykowna? Bardziej ryzykowna jest gra A. 19

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. c) Która z nich jest bardziej ryzykowna? Bardziej ryzykowna jest gra A. d) Trzeba wybierać! Na którą z tych gier zdecyduje się osoba: (i) Niechętna ryzyku? 20

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. c) Która z nich jest bardziej ryzykowna? Bardziej ryzykowna jest gra A. d) Trzeba wybierać! Na którą z tych gier zdecyduje się osoba: (i) Niechętna ryzyku? Osoba niechętna ryzyku wybierze grę B. 21

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. c) Która z nich jest bardziej ryzykowna? Bardziej ryzykowna jest gra A. d) Trzeba wybierać! Na którą z tych gier zdecyduje się osoba: (i) Niechętna ryzyku? Osoba niechętna ryzyku wybierze grę B. (ii) Neutralna wobec ryzyka. 22

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. c) Która z nich jest bardziej ryzykowna? Bardziej ryzykowna jest gra A. d) Trzeba wybierać! Na którą z tych gier zdecyduje się osoba: (i) Niechętna ryzyku? Osoba niechętna ryzyku wybierze grę B. (ii) Neutralna wobec ryzyka? Osoba neutralna wobec ryzyka także wybierze grę B. 23

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. c) Która z nich jest bardziej ryzykowna? Bardziej ryzykowna jest gra A. d) Trzeba wybierać! Na którą z tych gier zdecyduje się osoba: (i) Niechętna ryzyku? Osoba niechętna ryzyku wybierze grę B. (ii) Neutralna wobec ryzyka? Osoba neutralna wobec ryzyka także wybierze grę B. (iii) Lubiąca ryzyko? 24

ZADANIE Oto dwie gry A i B. A: Rzucamy monetą. Orzeł oznacza utratę 200 zł, reszka zaś wygraną 200 zł. B: Rzucamy kostką. Parzyste oznacza utratę 100 zł, nieparzyste zaś wygraną 200 zł. a) Oblicz wartość oczekiwaną i wariancję gier A i B. Wartość oczekiwana gier A i B wynosi odpowiednio: WO A = 0 zł; WO B = 50 zł. Wariancje wyników gier A i B wynoszą odpowiednio: WG A = = zł oraz WG B = = zł. b) Która z nich jest bardziej korzystna? Bardziej korzystna jest gra B. c) Która z nich jest bardziej ryzykowna? Bardziej ryzykowna jest gra A. d) Trzeba wybierać! Na którą z tych gier zdecyduje się osoba: (i) Niechętna ryzyku? Osoba niechętna ryzyku wybierze grę B. (ii) Neutralna wobec ryzyka. Osoba neutralna wobec ryzyka także wybierze grę B. (iii) Lubiąca ryzyko? NIE WIEMY, jak się zachowa ktoś, kto lubi ryzyko. To, czy wybie- rze grę A, czy grę B, zależy od intensywności zamiłowania do ryzyka tej osoby. 25

26 Badania empiryczne wykazują, że LUDZIE SĄ ZWYKLE NIE- CHĘTNI RYZYKU. Wielu sądzi, ze przyczyną jest MALEJĄCA KRAŃCOWA UŻYTECZNOŚĆ MAJĄTKU…

27 Malejąca krańcowa użyteczność majątku… Majątek

28 Malejąca krańcowa użyteczność majątku sprawia, że gra sprawied- liwa w kategoriach pieniężnych jest niekorzystna w kategoriach użyteczności. Ponieważ strata boli bardziej niż cieszy wygrana ta- kiej samej wysokości, ludzie nie chcą grać w gry sprawiedliwe, czyli – są niechętni ryzyku. Majątek

29 Skoro LUDZIE SĄ NIECHĘTNI RYZYKU, nic dziwnego, że ciągu setek tysięcy lat wymyślili wiele sposobów unikania ryzyka towarzy- szącego gospodarowaniu. Te sposoby są PROSTE lub ZŁOŻONE:

30 PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji,

31 PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji, ● negocjowanie warunków,

32 PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji, ● negocjowanie warunków, ● delegowanie decyzji,

33 PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji, ● negocjowanie warunków, ● delegowanie decyzji, ● odwlekanie decyzji,

34 PROSTE sposoby unikania ryzyka towarzyszącego gospodarowaniu to np.: ● zbieranie dodatkowych informacji, ● negocjowanie warunków, ● delegowanie decyzji, ● odwlekanie decyzji, ● stosowanie prawa.

35 Bardziej skomplikowane metody unikania ryzyka opierają się m. in. na ŁĄCZENIU RYZYKA.

36 Dwaj gracze, MALARZ i ŻOLNIERZ, z prawdopodobieństwem ½ mogą mieć DOBRY lub ZŁY miesiąc. Dobry miesiąc oznacza dochód równy 4, a zły miesiąc – do- chód równy 2… Mogą oni utworzyć WSPÓLNĄ PULĘ DOCHODU (I RYZYKA!). (Dochody graczy są sumowane i dzielone po równo).

37 WSPÓLNA PULA DOCHODU I RYZYKA (Dochody graczy są sumowane i dzielone po równo).

38 Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobienstwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼.

39 WSPÓLNA PULA RYZYKA 4 ½ 2 ½ Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw- dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. WO = 3 WO = 3 WG = 1 WG = ½ Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej- sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). 4¼3¼3¼2¼4¼3¼3¼2¼

40 WSPÓLNA PULA RYZYKA 4 ½ 2 ½ Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw- dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. WO = 3 WO = 3 WG = 1 WG = ½ Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej- sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). 4¼3¼3¼2¼4¼3¼3¼2¼

41 WSPÓLNA PULA RYZYKA 4 ½ 2 ½ Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw- dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. WO = 3 WO = 3 WG = 1 WG = ½ Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej- sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). 4¼3¼3¼2¼4¼3¼3¼2¼

42 WSPÓLNA PULA RYZYKA 4 ½ 2 ½ Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw- dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. WO = 3 WO = 3 WG = 1 WG = ½ Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej- sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). 4¼3¼3¼2¼4¼3¼3¼2¼

43 Zauważ! Po utworzeniu wspólnej puli ryzyka zamiast w jedną grę Malarz z Żołnierzem zaczęli grać w dwie gry każdy. [Na poziom ich dochodu w danym roku zaczął przecież wpływać nie tylko ich dochód, lecz także dochód ich partnera (wspólnika)].

44 Zauważ! Po utworzeniu wspólnej puli ryzyka zamiast w jedną grę Malarz z Żołnierzem zaczęli grać w dwie gry każdy. [Na poziom ich dochodu w danym roku zaczął przecież wpływać nie tylko ich dochód, lecz także dochód ich partnera (wspólnika)]. Otóż: Zgodnie z PRAWEM WIELKICH LICZB przeciętny wynik jednej gry tym bardziej przybliża się do wartości oczekiwanej tej gry, im więcej partii tej gry rozegrano.

45 ŁĄCZENIE RYZYKA, którego istotę przedstawiłem na przykładzie „spółdzielni ubezpieczeniowej” Malarza i Żołnierza, jest metodą zmniejszania ryzyka stosowaną w wielu sytuacjach. Np. pomyśl o inwestowaniu na giełdzie…

46 Powiedzmy, że w ciągu roku firma może dać zysk 2 mln lub 1 mln z prawdopodobieństwem ½. Załóżmy, że jej właściciel pozbył się 50% akcji i za zdobyte pienią- dze kupił pakiet 50% akcji bardzo podobnej firmy z innej branży. W efekcie bierze on teraz udział w dwóch niezależnych grach. Znowu, oznacza to zasadnicze zmniejszenie ryzyka gry…

47 Posiadając dwa rodzaje akcji, a nie jeden rodzaj, rozgrywamy 2 gry naraz. Wygrana w jednej rekompensuje straty w drugiej. Dobry rok Dobry rok Zły rok Zły rok a b c d AKCJA PIERWSZA „BANKOWA” AKCJA DRUGA „BANKOWA”

48 Posiadając dwa rodzaje akcji, a nie jeden rodzaj, rozgrywamy 2 gry naraz. Wygrana w jednej rekompensuje straty w drugiej. Dobry rok Dobry rok Dobry rok Dobry rok Zły rok Zły rok Zły rok Zły rok a a b b c c d d BANK SAMOCHODY AKCJA PIERWSZA „BANKOWA” AKCJA DRUGA „BANKOWA”

49 WSPÓLNA PULA RYZYKA 4 ½ 2 ½ Gra o wynikach 4 i 2, które pojawiają się z prawdopodobieństwami ½, zmienia się w grę o wynikach 4, 3, 2, które pojawiają się z praw- dopodobieństwami, odpowiednio, ¼, ½ i ¼. WO = 3 WO = 3 WG = 1 WG = ½ Wartość oczekiwana (korzystność) gry się nie zmienia, lecz zmniej- sza się wariancja jej wyników (ryzykowność). 4¼3¼3¼2¼4¼3¼3¼2¼

50 ŁĄCZENIE RYZYKA jest metodą zmniejszania ryzyka stosowaną w wielu sytuacjach. Np. pomyśl o rynku usług ubezpieczeniowych…

51 UBEZPIECZAMY SAMOCHÓD Oto gry UBEZPIECZAJĄCEGO SIĘ przed i po wykupieniu polisy ubezpieczeniowej: PRZED PO 0 9/ / / /10

52 UBEZPIECZAMY SAMOCHÓD Oto gry UBEZPIECZAJĄCEGO SIĘ przed i po wykupieniu polisy ubezpieczeniowej: PRZED PO 0 9/ / / /10 WO = WG = CBD 1 WO = WG = 0!!! „Coś bardzo dużego”

53 UBEZPIECZAMY SAMOCHÓD Oto gry UBEZPIECZAJĄCEGO SIĘ przed i po wykupieniu polisy ubezpieczeniowej: PRZED PO 0 9/ / / /10 WO = WG = CBD 1 WO = WG = 0!!! A oto gra UBEZPIECZYCIELA: / /10 WO = 0 WG = CBD 2 = CBD 1 !!!

54 UBEZPIECZAMY NA ŻYCIE SIEDEMDZIESIĘCIOLATKÓW… Cena polisy 1 zł Odszkodowanie 1000 zł. Prawdopodobieństwo śmierci 0,0001 (0,1%) UBEZPIECZAJĄCY SIĘ -1 0, , 001 WO = 0 WG = 999 UBEZPIECZYCIEL 1 0, , 001

55 UBEZPIECZAMY NA ŻYCIE SIEDEMDZIESIĘCIOLATKÓW… Cena polisy 1 zł Odszkodowanie 1000 zł. Prawdopodobieństwo śmierci 0,0001 (0,1%) UBEZPIECZAJĄCY SIĘ -1 0, , 001 Ubezpieczający się ubezpiecza się w imię pewności, że bliscy nie pozostaną po jego śmierci bez środków do zycia. A czym kieruje się ubezpieczyciel? Dlaczego tego typu działalność może opłacać się ubezpieczycielowi? WO = 0 WG = 999 UBEZPIECZYCIEL 1 0, , 001

56 UBEZPIECZAMY NA ŻYCIE SIEDEMDZIESIĘCIOLATKÓW… Cena polisy 1 zł Odszkodowanie 1000 zł. Prawdopodobieństwo śmierci 0,0001 (0,1%) UBEZPIECZAJĄCY SIĘ -1 0, , 001 Ubezpieczający się ubezpiecza się w imię pewności, że bliscy nie pozostaną po jego śmierci bez środków do zycia. A czym kieruje się ubezpieczyciel? Dlaczego tego typu działalność może opłacać się ubezpieczycielowi? Oto odpowiedź: A. Cena polisy może być wyższa niż 1. B. Ubezpieczyciel zawiera bardzo wiele takich transakcji. WO = 0 WG = 999 UBEZPIECZYCIEL 1 0, , 001

57 Zauważmy: Oferując gotowe ramy prawne i organizacyjne transakcji ubezpie- czeniowej, ubezpieczyciel zmniejsza koszty transakcyjne ponoszone przez ubezpieczających się, co skłania wielu do ubezpieczenia się. Ubezpieczenie się jest łatwe!

58 Przeciętny wynik wielu gier bardzo przybliża się wtedy do wartości oczekiwanej gry. Maleje ryzyko, że składek zabraknie na odszko- dowania. Nawet jeśli w jednej grupie tysiąca ubezpieczonych umrze kilka osób, a nie jedna osoba, to znajdzie się inna grupa tysiąca ubezpieczonych, w której nie umrze nikt. Składka ubezpieczeniowa zebrana w tej grupie umożliwi sfinansowanie odszkodowania dla grupy pierwszej… W EFEKCIE UBEZPIECZYCIEL MOŻE ZAGWARAN- TOWAĆ WYSOKOŚĆ ODSZKODOWANIA!

59 W praktyce ubezpieczyciel nie musi rozgrywać wielu niezależnych partii TEJ SAMEJ gry. Wystarczy, że rozegra wiele ROŻNYCH niezależnych gier. JEŚLI NAWET SKŁADKI ZEBRANEJ OD JEDNEJ GRUPY NIE STARCZY… ITD.

60 Metodą unikania ryzyka stosowaną przez towarzystwa ubezpiecze- niowe jest również DZIELENIE RYZYKA.

61 RYNEK UBEZPIECZEŃ I DZIELENIE RYZYKA Problem wielkiego odszkodowania…

62 Problem wielkiego odszkodowania… i pomysł dzielenia transakcji ubezpieczeniowej.

63 RYNEK UBEZPIECZEŃ I DZIELENIE RYZYKA REASEKURACJA

64 RYNEK UBEZPIECZEŃ I DZIELENIE RYZYKA REASEKURACJA WYMIANA POLIS

65 RYNEK UBEZPIECZEŃ I DZIELENIE RYZYKA REASEKURACJA WYMIANA POLIS SEKURYTYZACJA

66 CO HAMUJE ROZWÓJ RYNKU UBEZPIECZEŃ? 1. POKUSA NADUŻYCIA (ang. moral hazard). 2. SELEKCJA NEGATYWNA (ang. adverse selection).

67 CO HAMUJE ROZWÓJ RYNKU UBEZPIECZEŃ? 1. POKUSA NADUŻYCIA (ang. moral hazard). 2. SELEKCJA NEGATYWNA (ang. adverse selection). Kiedy ubezpieczenie się zwiększa prawdopodobieństwo zajścia zda- rzenia, którego dotyczy, mamy do czynienia z POKUSĄ NADU- ŻYCIA.

68 CO HAMUJE ROZWÓJ RYNKU UBEZPIECZEŃ? 1. POKUSA NADUŻYCIA (ang. moral hazard). 2. SELEKCJA NEGATYWNA (ang. adverse selection). Kiedy ubezpieczenie się zwiększa prawdopodobieństwo zajścia zda- rzenia, którego dotyczy, mamy do czynienia z POKUSĄ NADU- ŻYCIA. SELEKCJA NEGATYWNA oznacza względnie częstsze ubezpiecza- nie się osób szczególnie zagrożonych zdarzeniem, którego dotyczy ubezpieczenie.

69 RYNEK TRANSAKCJI TERMINOWYCH jako metoda zmniejsza- nia ryzyka Na RYNKU TRANSAKCJI TERMINOWYCH (ang. forward mar- ket) w odróżnieniu od RYNKU TRANSAKCJI NATYCHMIASTO- WYCH (ang. spot market) są zawierane transakcje, w przypadku których cenę uzgadnia się na długo przed dokonaniem płatności i dostaw. Te następują w uzgodnionym terminie w PRZYSZŁOŚCI.

70 1. Właściciel huty 100 ton miedzi za rok Eksperci 1100 dolarów/tona Pośrednik 1000 dolarów/tona ASEKURACJA w przypadku właściciela huty miedzi (ang. hedging)

71 1. Właściciel huty 100 ton miedzi za rok Eksperci 1100 dolarów/tona Pośrednik 1000 dolarów/tona ASEKURACJA w przypadku właściciela huty miedzi (ang. hedging) 2. Właściciel fabryki miedzianych rondli 100 ton miedzi za rok Eksperci 1100 dolarów/tona Pośrednik 1200 dolarów/tona ASEKURACJA (ang. hedging) w przypadku właściciela fabryki miedzianych rondli

72 CO HAMUJE ROZWÓJ RYNKÓW TERMINOWYCH? Dlaczego istnieją rynki transakcji terminowych walutami, papiera- mi wartościowymi, surowcami, a nie ma rynków transakcji termino- wych dobrami przetworzonymi (np. samochód, komputer osobis- ty)?

73 ZADANIE Można kupić akcje VSME i zarobić w ciągu roku 1000 gb (VSME nie ogłosi wezwania do sprzedaży swoich akcji po bardzo korzystnej cenie) lub 2000 gb (wezwanie!) z prawdopodobieństwem po ½. Ban- kiet z atrakcjami dla członka Zarządu VSME, który wie, czy weź- wanie będzie ogłoszone, kosztuje 1500 gb; prawdopodobieństwo, że powie, jest równe ½. a) Jesteśmy neutralni wobec ryzyka; czy warto zorganizować bankiet?

74 ZADANIE Można kupić akcje VSME i zarobić w ciągu roku 1000 gb (VSME nie ogłosi wezwania do sprzedaży swoich akcji po bardzo korzystnej cenie) lub 2000 gb (wezwanie!) z prawdopodobieństwem po ½. Ban- kiet z atrakcjami dla członka Zarządu VSME, który wie, czy weź- wanie będzie ogłoszone, kosztuje 1500 gb; prawdopodobieństwo, że powie, jest równe ½. a) Jesteśmy neutralni wobec ryzyka; czy warto zorganizować bankiet? Początkowo graliśmy w grę o wypłatach 1000 gb i 2000 gb pojawia- jących się z prawdopodobieństwem ½. Jej WO wynosiła 1500 gb, a WG była równa =

75 ZADANIE Można kupić akcje VSME i zarobić w ciągu roku 1000 gb (VSME nie ogłosi wezwania do sprzedaży swoich akcji po bardzo korzystnej cenie) lub 2000 gb (wezwanie!) z prawdopodobieństwem po ½. Ban- kiet z atrakcjami dla członka Zarządu VSME, który wie, czy weź- wanie będzie ogłoszone, kosztuje 1500 gb; prawdopodobieństwo, że powie, jest równe ½. a) Jesteśmy neutralni wobec ryzyka; czy warto zorganizować bankiet? Początkowo graliśmy w grę o wypłatach 1000 gb i 2000 gb pojawia- jących się z prawdopodobieństwem ½. Jej WO wynosiła 1500 gb, a WG była równa = Po bankiecie zagramy w jedną z trzech gier: (i) stara gra (nic nie powiedział!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ½).

76 ZADANIE Można kupić akcje VSME i zarobić w ciągu roku 1000 gb (VSME nie ogłosi wezwania do sprzedaży swoich akcji po bardzo korzystnej cenie) lub 2000 gb (wezwanie!) z prawdopodobieństwem po ½. Ban- kiet z atrakcjami dla członka Zarządu VSME, który wie, czy weź- wanie będzie ogłoszone, kosztuje 1500 gb; prawdopodobieństwo, że powie, jest równe ½. a) Jesteśmy neutralni wobec ryzyka; czy warto zorganizować bankiet? Początkowo graliśmy w grę o wypłatach 1000 gb i 2000 gb pojawia- jących się z prawdopodobieństwem ½. Jej WO wynosiła 1500 gb, a WG była równa = Po bankiecie zagramy w jedną z trzech gier: (i) stara gra (nic nie powiedział!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ½). (ii) gra z wypłatą 2000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że będzie wezwanie!) (prawdopodobieństwo takiego roz- woju sytuacji równa się ¼).

77 ZADANIE Można kupić akcje VSME i zarobić w ciągu roku 1000 gb (VSME nie ogłosi wezwania do sprzedaży swoich akcji po bardzo korzystnej cenie) lub 2000 gb (wezwanie!) z prawdopodobieństwem po ½. Ban- kiet z atrakcjami dla członka Zarządu VSME, który wie, czy weź- wanie będzie ogłoszone, kosztuje 1500 gb; prawdopodobieństwo, że powie, jest równe ½. a) Jesteśmy neutralni wobec ryzyka; czy warto zorganizować bankiet? Początkowo graliśmy w grę o wypłatach 1000 gb i 2000 gb pojawia- jących się z prawdopodobieństwem ½. Jej WO wynosiła 1500 gb, a WG była równa = Po bankiecie zagramy w jedną z trzech gier: (i) stara gra (nic nie powiedział!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ½). (ii) gra z wypłatą 2000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że będzie wezwanie!) (prawdopodobieństwo takiego roz- woju sytuacji równa się ¼). (iii) gra z wypłatą 1000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że nie będzie wezwania!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ¼).

78 ZADANIE Można kupić akcje VSME i zarobić w ciągu roku 1000 gb (VSME nie ogłosi wezwania do sprzedaży swoich akcji po bardzo korzystnej cenie) lub 2000 gb (wezwanie!) z prawdopodobieństwem po ½. Ban- kiet z atrakcjami dla członka Zarządu VSME, który wie, czy weź- wanie będzie ogłoszone, kosztuje 1500 gb; prawdopodobieństwo, że powie, jest równe ½. a) Jesteśmy neutralni wobec ryzyka; czy warto zorganizować bankiet? Początkowo graliśmy w grę o wypłatach 1000 gb i 2000 gb pojawia- jących się z prawdopodobieństwem ½. Jej WO wynosiła 1500 gb, a WG była równa = Po bankiecie zagramy w jedną z trzech gier: (i) stara gra (nic nie powiedział!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ½). (ii) gra z wypłatą 2000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że będzie wezwanie!) (prawdopodobieństwo takiego roz- woju sytuacji równa się ¼). (iii) gra z wypłatą 1000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że nie będzie wezwania!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ¼). A zatem WO gry w zorganizowanie bankietu wynosi: ½ 1500 gb + ¼2000 gb + ¼1000 gb = 1500 gb. Oznacza to, że osobie neutralnej wobec ryzyka jest wszystko jedno, czy zorganizuje, czy też nie zorganizuje bankietu. Przeciez w obu przypadkach ma ona do czynienia z grą o wartości oczekiwanej równej 1500 gb!

79 ZADANIE Można kupić akcje VSME i zarobić w ciągu roku 1000 gb (VSME nie ogłosi wezwania do sprzedaży swoich akcji po bardzo korzystnej cenie) lub 2000 gb (wezwanie!) z prawdopodobieństwem po ½. Ban- kiet z atrakcjami dla członka Zarządu VSME, który wie, czy weź- wanie będzie ogłoszone, kosztuje 1500 gb; prawdopodobieństwo, że powie, jest równe ½. a) Jesteśmy neutralni wobec ryzyka; czy warto zorganizować bankiet? Początkowo graliśmy w grę o wypłatach 1000 gb i 2000 gb pojawia- jących się z prawdopodobieństwem ½. Jej WO wynosiła 1500 gb, a WG była równa = Po bankiecie zagramy w jedną z trzech gier: (i) stara gra (nic nie powiedział!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ½). (ii) gra z wypłatą 2000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że będzie wezwanie!) (prawdopodobieństwo takiego roz- woju sytuacji równa się ¼). (iii) gra z wypłatą 1000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że nie będzie wezwania!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ¼). A zatem WO gry w zorganizowanie bankietu wynosi: ½ 1500 gb + ¼2000 gb + ¼1000 gb = 1500 gb. Oznacza to, że osobie neutralnej wobec ryzyka jest wszystko jedno, czy zorganizuje, czy też nie zorganizuje bankietu, którego organizacja kosztuje przecież także 1500 gb! b) O jaką metodę zmniejszania ryzyka gospodarczego chodzi w tym zadaniu?

80 ZADANIE Można kupić akcje VSME i zarobić w ciągu roku 1000 gb (VSME nie ogłosi wezwania do sprzedaży swoich akcji po bardzo korzystnej cenie) lub 2000 gb (wezwanie!) z prawdopodobieństwem po ½. Ban- kiet z atrakcjami dla członka Zarządu VSME, który wie, czy weź- wanie będzie ogłoszone, kosztuje 1500 gb; prawdopodobieństwo, że powie, jest równe ½. a) Jesteśmy neutralni wobec ryzyka; czy warto zorganizować bankiet? Początkowo graliśmy w grę o wypłatach 1000 gb i 2000 gb pojawia- jących się z prawdopodobieństwem ½. Jej WO wynosiła 1500 gb, a WG była równa = Po bankiecie zagramy w jedną z trzech gier: (i) stara gra (nic nie powiedział!) (prawdopodobieństwo takiego rozwoju sytuacji równa się ½). (ii) gra z wypłatą 2000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że będzie wezwanie!) (prawdopodobieństwo takiego roz- woju sytuacji równa się ¼). (iii) gra z wypłatą 1000 gb pojawiającą się z prawdopodobieństwem 1 (zdradził, że będzie wezwanie!) (prawdopodobieństwo takiego roz- woju sytuacji równa się ¼). A zatem WO gry w zorganizowanie bankietu wynosi: ½ 1500 gb + ¼2000 gb + ¼1000 gb = 1500 gb. Oznacza to, że osobie neutralnej wobec ryzyka jest wszystko jedno, czy zorganizuje, czy też nie zorganizuje bankietu, którego organizacja kosztuje przecież także 1500 gb! b) O jaką metodę zmniejszania ryzyka gospodarczego chodzi w tym zadaniu? Chodzi o gromadzenie dodatkowych informacji.