KONFLIKT POKOLEŃ W RODZINIE

Definicja konfliktu pokoleń Konflikt – nie zgadzanie się ze zdaniem lub pomysłem innej osoby, kłócenie się. Konflikt pokoleń - jest to sprzeczność interesów, poglądów, niezgodność, spór między przedstawicielami dwóch różnych pokoleń. Może mieć miejsce w rodzinie, przybierając konflikt między dziećmi i rodzicami. Może także rozgrywać się na większej płaszczyźnie i być sporem dwóch różnych pokoleń historycznych, artystycznych itp.

Konflikt pokoleń to problem pojawiający się nie tylko na styku rodzice – dorastające dzieci. Uwidacznia się on również w relacjach między rodzicami a usamodzielnionymi już dorosłymi ich dziećmi czy pomiędzy małżonkami a teściami. Często konflikty zachodzą pomiędzy rodzeństwem. Konflikty mają miejsce także m.in. w zakładach pracy między kadrą kierowniczą (najczęściej nieco starszą), a innymi, młodszymi pracownikami, pomiędzy członkami różnych partii lub nawet w ramach osób wyznających podobne poglądy społeczno-polityczne, w zakonach między przełożonymi a podległymi im członkami, również w relacjach proboszczów i wikarych.

Klasyfikacja konfliktów pokoleń Jedną z wielu klasyfikacji konfliktów jest podział ze względu na ich formę: konflikty racjonalne lub irracjonalne antagonistyczne – nieantagonistyczne jawne – ukryte zorganizowane – niezorganizowane

Do najczęściej spotykanych konfliktów w rodzinie, należą konflikty jawne lub ukryte. Konflikty jawne to takie, których przebieg jest możliwy do zaobserwowania. Strony pragną tutaj poszerzyć grono swych zwolenników, a przypadkowy obserwator może się stać jego biernym uczestnikiem. Konflikty ukryte są z jakichś powodów zatajane przed otoczeniem. Często przybierają one postać walki niejawnej.

Z uwagi na to, ile osób bierze udział w konflikcie lub inaczej rozpatrując obszar, na którym spór występuje, można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje: intrapsychiczny – rozgrywający się wewnątrz jednostki, polegający na konflikcie wewnętrznych motywów działania jednostki i powodujący napięcie emocjonalne interpersonalny, rozgrywający się między dwoma stronami, które dążą do różnych, nie dających się pogodzić celów. Z takim konfliktem mamy do czynienia na gruncie rodzinnym

Ze względu na skłonność stron konfliktu do pójścia na ustępstwa, można wskazać dwa typy konfliktów: konflikty trwałe oraz konflikty otwarte w konfliktach trwałych każda ze stron jest przekonana o słuszności swoich racji i nie dopuszcza kompromisowych rozwiązań, często nie ujawnia też swoich postaw. Powoduje kumulację napięcia i zwiększające się prawdopodobieństwo drastycznych rozwiązań konfliktu w konfliktach otwartych mamy do czynienia z sytuacją odwrotną, mianowicie postawy stron są nieskrywane, konflikt ma charakter przejściowy, zaś strony są skłonne do współpracy w celu rozwiązania problemu

Konflikty, z którymi stykamy się najczęściej na gruncie rodzinnym to te, dotyczące interesów, sfery wartości oraz przekonań. Konflikt może dotyczyć wartości, które dla stron są wspólne lub różne. Spór o przekonania, wydaje się tu konfliktem o najbardziej ostrym charakterze, gdyż dotyczy sfery wartości, na której zbudowany jest światopogląd jednostki, będący podstawą jej świadomego funkcjonowania w świecie. Konflikt interesów, inaczej zwany konfliktem pragnień, często występuje pomiędzy rywalizującymi ze sobą członkami rodzin, ale również wtedy, gdy realizacja celów jest niezależna od stron. Z punktu widzenia rodziny, najbardziej istotną rolę pełni sprzeczność interesów, choć trzeba dodać, że nie jest to jedyny motyw sporów.

Rostowska wyróżnia cztery równie ważne uwarunkowania konfliktów interpersonalnych w rodzinie: pierwszym z nich jest wadliwa atrybucja, czyli przypisywanie innym członkom rodziny niewłaściwych motywów zachowania drugim może być wadliwa komunikacja, która wywołuje u członków rodziny emocje zakłócające wzajemne zrozumienie kolejną, społeczną przyczyną konfliktów, jest tzw. naiwny realizm, czyli tendencja do spostrzegania własnych poglądów jako prawdziwych zaś poglądów innych jako zniekształconych przez ich poglądy czy wyznawane wartości ostatnią wymienianą tu przyczyną konfliktów są zmienne osobowościowe, mogące np. powodować, że jedni są bardziej skłonni do popadania w konflikty od innych

Z uwagi na wpływ, jaki powstanie i rozwój konfliktu ma na funkcjonowanie rodziny, wyróżnia się dwa jego rodzaje: konflikt konstruktywny i destruktywny. Konsekwencjami konfliktu konstruktywnego są: pozytywne wzmocnienia związków, wzrost zaufania, podwyższona samoocena, wzbogacenie twórczości i produktywności, zadowolenie z trwania w związku. Czynnikami warunkującymi pozytywne zakończenie konfliktu są: obustronne zaangażowanie w poznanie przyczyn konfliktu wynikające z napięcia emocjonalnego, dojrzałość psychologiczna, a także chęć rozwiązania problemu, znalezienia kompromisowego rozwiązania.

Aby nastąpiło polubowne rozwiązanie konfliktu, niezbędne jest też, aby ograniczony on był do jednego lub kilku, ale kontrolowanych wątków. Pozytywne skutki takiego konfliktu są szczególnie ważne dla rodziny jako grupy, której jest się elementem poniekąd bez udziału własnej woli, z której członkami łączy nas więź, niemożliwa do zerwania. Ważne jest, by więzi wewnątrzrodzinne wzmacniały się, a wzajemne wsparcie i zrozumienie wzrastały.

Destruktywny konflikt, to negatywne zjawisko będące źródłem nawarstwiających się nieporozumień i osłabiania więzi łączącej strony konfliktu. Jest to przeciwieństwo konfliktu konstruktywnego. Zaangażowanie stron nie dotyczy rozwiązania sporu, ale walki jako takiej. Towarzyszą mu chęć wyładowania frustracji oraz uprzedzenia silnie nacechowane emocjonalnie. Utrzymujący się konflikt destruktywny, stanowi zagrożenie dla wzajemnego zaufania i poczucia wspólnoty. Jego negatywne skutki dotyczą różnych płaszczyzn życia jednostki: psychologicznej, fizycznej i behawioralnej.

Przejawia się to w: niezdolności do koncentracji, zaburzeniach somatycznych (np. zaburzenia snu czy niedyspozycje żołądkowe), wycofywaniem się z relacji interpersonalnych. Dla rodziny, jest to jeden z najbardziej patologizujących procesów. Prowadzi on do agresji między jej członkami, negatywnych emocji względem siebie, obniżania poziomu motywacji, poczucia alienacji czy zaburzeń w procesie komunikacji.

Konflikt międzypokoleniowy w rodzinie - uwarunkowania Do pierwszego typu uwarunkowań, społeczno – rozwojowych można zaliczyć sytuację materialną rodziny, pozwalającą bądź nie na zaspokajanie potrzeb jej członków. Warunkuje ona status rodziny w społeczeństwie, a młodzieży wśród rodziny. Trudna sytuacja majątkowa rodziny, sprzyja powstawaniu konfliktów. Sam jednak niski czy wysoki status materialny nie stanowi głównego źródła konfliktów. Ważniejsze od zasobności portfela rodzica, są dla dziecka wartości, jakie w związku z potrzebami konsumpcyjnymi są obecne w domu, a które pozwalają bądź też nie, nabrać dystansu do spraw materialnych.

Nieprawidłowe relacje między członkami rodziny, to kolejny typ uwarunkowań społeczno – rozwojowych. Konsekwencje postaw rodziców wobec dzieci, takich jak: nadmierna opiekuńczość czy sprawowana kontrola nad dzieckiem, niezgoda na jego dorastanie i samodzielność kształtować może specyficzne zachowania, które z kolei prowadzić mogą do zaburzonych relacji, a te do konfliktów. Podobne konsekwencje dotyczą też takich postaw jak: odtrącająca, niekonsekwentna czy nazbyt liberalna. Tam, gdzie samodzielność dziecka jest tłumiona, gdzie nie obowiązuje jasny przekaz dotyczący podstawowych zasad, gdzie dziecko nie wie czego się spodziewać po rodzicach, bo ci nie przejawiają konsekwencji w zachowaniu, postawa rodziców nieuchronnie prowadzi do konfliktu.

Kolejną przyczyną konfliktów jest wadliwa komunikacja między członkami rodziny. Aby komunikacja w rodzinie przebiegała właściwie, czyli była szczerą i otwartą wymianą informacji, nie mogą pojawić się następujące czynniki, utrudniające ją: zakłócenia na poziomie nadawcy i odbiorcy dotyczące wzajemnych intencji, błędne odczytywanie znaczeń wypowiedzi (nadawanie im niewłaściwych kodów), błędne odczytywanie sygnałów niewerbalnych towarzyszących rozmowie.

Nie ulega wątpliwości, że sposób komunikowania się w rodzinie zależy w dużym stopniu od więzi łączących jej członków, atmosfery panującej w rodzinie i specyfiki postaw rodzicielskich. Komunikacja jest także w znacznej mierze uwarunkowana cechami osobowościowymi jej członków. W szczególności zakłócają ją cechy autokratyczne i egocentryzm w działaniu i postrzeganiu rzeczywistości, a także nadmierny krytycyzm w stosunku do innych ludzi.

Konflikt pokoleń pojawia się najczęściej pomiędzy młodymi ludźmi a ich rodzicami. Nie ma chyba osoby, która doświadczyła w swoim domu takich sporów czy sprzeczek. Dochodzi do nich w wyniku zazwyczaj różnych poglądów na konkretny temat. Dzieci bardzo często chcą bowiem robić to, czego zabraniają im rodzice. Do konfliktu pokoleń może dochodzić na różnym tle. Młodzi ludzie np. bardzo często słuchają głośno muzyki, uważając, że korzystnie wpływa ona na przyswajanie wiedzy. Rodzice jednak mają odmienne poglądy na ten temat. Ponieważ młodzi ludzie słuchają muzyki podczas nauki bardzo głośno, opiekunowie nie są zadowoleni z tego faktu i uważają, że nauce może sprzyjać jedynie cisza. W takich sytuacjach warto rozwiązać konflikt rozmawiając z rodzicami. Warto przedstawić opiekunom swoje racje i wysłuchać ich opinii na ten temat. Zazwyczaj z takich sytuacji można wybrnąć spokojnie, bez nerwowej atmosfery, proponując zakładanie słuchawek podczas głośnego słuchania muzyki. W ten sposób obie strony konfliktu będą zadowolone.

Konflikty pokoleń to nic nowego…… Od lat znane są społeczeństwu. Najczęściej dotyczą one dzieci, które w pewien sposób manifestują swoją indywidualność, osobowość albo po prostu się buntują. Zwykle takie zachowanie przypada na okres dojrzewania. Wtedy zaczynają się walki z rodzicami, nawet dziadkami. Potyczki słowne, przepychanki, aby tylko „moje było na wierzchu” stanowią stały element rozkładu dnia. Każda ze stron nie chce odpuścić, bo ona wie lepiej. Dzieci krzyczą na rodziców, że wtrącają się w ich prywatność, a rodzice z kolei, że mają prawo do kontroli i że wiedzą lepiej. A kto tak naprawdę ma rację? Często dopiero po fakcie, wtedy gdy bitwy kończą się, dojrzewanie przechodzi w dorosłość, obie strony stwierdzają, że wszystkie te sytuacje konfliktowe były niepotrzebne. Psuły tylko nastroje i klimat rodziny, ale tak naprawdę nie można było się ich ustrzec. Bo przecież ani dzieci ani rodzice nie walczą specjalnie. Taka jest kolej rzeczy – przychodzi czas, kiedy każda nastoletnia osoba musi zacząć manifestować swoją osobowość, dać upust emocji, a rodzice muszą wysłuchać, przeboleć i zapomnieć. W końcu kiedyś konflikt zostanie zażegnany. Rodzic, jak kocha to poczeka. Dziecko natomiast powinno wziąć pod uwagę naturalnie wrodzoną troskę rodzicielską. Zawsze można znaleźć kompromis. W końcu obie strony kochają i są kochane. Na osłodę można dodać, że znane jest przecież powiedzenie: kto się czubi, ten się lubi…

Powodem sporów mogą być też późne powroty młodych ludzi do domów Powodem sporów mogą być też późne powroty młodych ludzi do domów. Rodzice zazwyczaj w takich sytuacjach reagują bardzo nerwowo, a młody człowiek zostaje ukarany tzw. "szlabanem". Opiekunowie nie słuchają racji młodzieży, zapominają, że kiedyś zachowywali się podobnie, a młodzi ludzie buntują się, nie próbując rozmawiać z rodzicami. Wystarczy jednak mały kompromis, aby obie strony doszły do porozumienia. Młodzi ludzie powinni informować rodziców o godzinie swojego powrotu, a rodzice mogliby wykazać trochę zaufania dla spraw dorastającego nastolatka. Kluczem do kompromisu jest jednak rozmowa i bez niej nie może być mowy o porozumieniu stron. Okazuje się, że można sprawić, aby konflikt pokoleń nie był najważniejszym problemem w rodzinie. Jeżeli rodzice i dzieci będą ze sobą rozmawiać i słuchać się wzajemnie, porozumienie będzie tylko kwestią czasu.

Konflikt pokoleń jest nieunikniony Konflikt pokoleń jest nieunikniony. Dotyczy wszystkiego: ubioru, zachowania, no i oczywiście podejścia do życia. Tło nieporozumień jest złożone i wiek dorastania nazywany jest „trudnym wiekiem” - to szczególnie burzliwy okres w życiu człowieka. Na przestrzeni stosunkowo krótkiego czasu, szybko zachodzą radykalne zmiany fizyczne i psychiczne. „Ja chcę tak, a Ty znowu swoje” to może usłyszeć rodzic od swojej nastoletniej córki lub syna. Co się dzieje? Gdy dwoje ludzi koegzystuje, musi nieuchronnie dochodzić do konfliktu po prostu dlatego, że ludzie są różni, myślą inaczej, mają różne potrzeby, zainteresowania, życzenia, które czasem są sprzeczne.  

  Przyczyną konfliktów może być potrzeba postawienia na swoim przez młodego człowieka. Poczucie, że decyduje, wybiera i działa samodzielnie. W ten sposób rozwija: - poczucie sprawstwa, - poczucie tożsamości ("kim jestem? jaki jestem?") i - poczucie własnej wartości ("jak ważny/-a i wartościowy/ -a jestem?").

Metody rozwiązywania rodzących się konfliktów. Dialog Poszukiwanie i prowadzenie dialogu z dorastającymi dziećmi w atmosferze szczerości i zaufania niweluje powstawanie wielu konfliktów. Prawdziwy dialog jest wyrazem współpracy a nie współzawodnictwa. Rozmowa, dyskusja, wspólne uzgodnienia przynoszą więcej pożytku, niż stosowanie rygorystycznych zakazów, nakazów, ciągłej krytyki i porównywania z doskonalszymi wzorami, poprzez rozmowę budujemy mocną więź. Szczera rozmowa potrafi wyjaśnić wiele problemów, które z punktu widzenia obu stron są nie do rozwiązania. Rozmowa rodzica z dzieckiem na różne tematy, nie tylko te związane ze szkołą, zbliżają do siebie, pogłębiają więzi, prowadzą do poznania siebie nawzajem. Rodzic często musi być dla dziecka przyjacielem, który wysłucha, przytuli i pocieszy, a niejednokrotnie doradzi jak postąpić. Rada jest bardzo ważnym elementem, ale tylko taka, której nie narzuca się drugiej osobie.

Strategia rozwiązywania konfliktów między małżonkami, która może pomóc w rozwiązywaniu nieporozumień w relacjach rodzic – dziecko. Wydaje się jednak, że rodzice czynią za mało wysiłku, by skontrolować swoje postępowanie i nieraz z uporem zamykają oczy na własne błędy, szukając winy za zaistniałe konflikty wyłącznie po stronie dzieci. Wspólne poszanowanie rozwiązań Wykazywanie taktu, rozsądku i umiaru, aby z jednej strony nie narzucać swoich rozwiązań, z drugiej strony powinni ukazać swój punkt widzenia, a nawet bronić swych racji, aby nie pozbawić młodych ludzi wsparcia, jakiego oni potrzebują. Rodzice nie powinni na każdym kroku podkreślać różnicy wieku i różnic w doświadczeniu. Pozwalając dziecku podejmować autonomiczne i samodzielne decyzje, rozwijamy w nim poczucie kontroli i słuszności własnych wyborów.

Spędzanie ze sobą jak najwięcej czasu zbliża pokolenia do siebie Spędzanie ze sobą jak najwięcej czasu zbliża pokolenia do siebie. Wspólne wypady na zakupy, wycieczki za miasto, odnalezienie wspólnych pasji jest drogą do porozumienia. Następna rzecz to zaufanie – jeśli je okazujemy, nasz nastolatek czuje się dorosły i odpowiedzialny za siebie i swoje zachowanie, ważne jest robienie wspólnie różnych rzeczy, takich jak zakupy, naprawianie samochodu. W przypadku niektórych rodzin różnica międzypokoleniowa przybiera drastyczne formy, a dzieci wymykają się spod kontroli. Często brak porozumienia ze swymi dziećmi odbierają jako własną porażkę, zastanawiają się w jakim momencie popełnili błędy wychowawcze. Rodzice w takich przypadkach powinni skorzystać z fachowej pomocy, którą mogą otrzymać od właściwych instytucji.

Konflikt pokoleń jest odwieczny i raczej nie ma szans, by kiedykolwiek zniknął, ale można trochę go załagodzić. Dużą rolę odgrywają rodzice, a przede wszystkim dzieci. Podobno współczesna młodzież jest „bardzo rozwrzeszczana i wulgarna, bardziej niż kiedykolwiek”, usłyszeć to możemy z ust starszych pań na przystankach autobusowych.   Z początku dzieci uważają, że wszystko jest z góry ustalone, że system opracowany przez dorosłych jest nieomylny i doskonały. Samo odkrycie, że dorośli też popełniają błędy jest dla młodego człowieka szokujące. W miarę jak młodzież dorasta, zaczyna dostrzegać coraz więcej luk i nieprawidłowości w funkcjonowaniu świata. W konsekwencji, prowadzi to do chęci podważania wszystkich proponowanych przez dorosłych rozwiązań. Stąd wywodzi się to, co nazywamy konfliktem pokoleń.

BIBLIOGRAFIA: Białyszewski H. (1983). Teoretyczne problemy sprzeczności i konfliktów społecznych. Warszawa: PWN. Dunin K. (1998). Tabu. Warszawa: W.A.B. Franzen J. (2004). Korekty. Warszawa: Świat Książki. Ossowska M. (1970). Normy moralne. Warszawa. Rostowska T. (2001). Konflikt międzypokoleniowy w rodzinie. Analiza psychologiczna. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Wharton W. (2004). Tato. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis Wrzesień W. (2003). Jednostka – rodzina – pokolenie. Studium relacji międzypokoleniowych w rodzinie. Poznań: UAM Wrzesień W., Żurek A. (1999). Wzory współzależności pomiędzy jednostką a rodziną, „Roczniki Socjologii Rodziny”, tom XI, Poznań.

Opracowała: pedagog Agata Szymczak