Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i jego rodziny Rola psychologa Mgr Beata Drobek – Ziemińska psycholog

Pomoc małemu dziecku i jego rodzinie Badania dowodzą iż ok. 4% noworodków rodzi się różnego rodzaju dysfunkcjami: uszkodzeniem mózgu, chorobami genetycznymi, metabolicznymi, poważnymi wadami zmysłów. Istnieje zagrożenie, iż ich rozwój będzie przebiegał nieharmonijnie lub z opóźnieniem różnego stopnia.

Pomoc małemu dziecku i jego rodzinie Niezależnie od uszkodzeń zawsze istnieje możliwość wspomagania rozwoju dziecka tylko różne mogą być cele i efekty naszych działań. Najważniejsze jest to, aby były one podjęte jak najwcześniej (50% zdolności do nauki rozwija się w ciągu pierwszych czterech lat życia).

Pomoc małemu dziecku i jego rodzinie Najważniejszą rolę w tym procesie powinni odgrywać rodzice. Specjaliści zajmujący się pomocą, powinni zapoznać się ze stylem interakcji rodzice (opiekunowie) – dziecko.

Etapy postępowania diagnostycznego Wywiad o charakterze rozmowy ustrukturalizowanej nastawionej na pomoc w przypomnieniu sobie przez rodziców wszystkich istotnych zdarzeń i zachowań dziecka, sytuacji emocjonalnej, opiekuńczej, zdrowotnej itp.

Etapy postępowania diagnostycznego Analiza uzyskanej od rodziców i innych placówek dokumentacji (również dokumentacji medycznej, książeczki zdrowia).

Etapy postępowania diagnostycznego Obserwacja spontanicznej aktywności dziecka w różnych sytuacjach (m. in. w relacji z rodzicami, bez rodziców, sposobów komunikowania się, typy zabaw, sprawność ruchowa).

Etapy postępowania diagnostycznego Obserwacja kierowana w sytuacjach zadaniowych, rozmowa z dzieckiem (w miarę możliwości), badanie psychometryczne, pedagogiczne, logopedyczne, analiza wytworów, prac dziecka.

Etapy postępowania diagnostycznego Przekazanie rodzicom wyników badań i wstępnej lub pełnej diagnozy z uzasadnieniem i wyjaśnieniem jej znaczenia.

Etapy postępowania diagnostycznego Wyniki diagnozy powinny stanowić podstawę do konstruowania planu i programu terapii (edukacji) i być źródłem wiedzy o metodach, technikach, możliwościach do wykorzystania w procesie indywidualnego oddziaływania.

METODY PSYCHOMETRYCZNE służące do diagnozy dzieci do 7 roku życia Skala rozwoju psychomotoryki dziecka 0-3 lat Brunet-Lezine. Dziecięca Skala Rozwojowa DSR 0-3 lat. Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa: poziom 0-1 rok i 2-3 lata.

METODY PSYCHOMETRYCZNE służące do diagnozy dzieci do 7 roku życia Skala do badania inteligencji L. Terman i M. Merrill. Profil Psychoedukacyjny PEP-R. Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia.

METODY PSYCHOMETRYCZNE służące do diagnozy dzieci do 7 roku życia Międzynarodowa Wykonaniowa Skala Leitera P-93. Test inteligencji dla dzieci niewidomych i częściowo widzących W. Williams. Oregoński Program Rehabilitacji dla dzieci niewidomych i słabo widzących 0-6 lat.

METODY PSYCHOMETRYCZNE służące do diagnozy dzieci do 7 roku życia Skala Rozwojowa „Insite” „Ocena umiejętności rozwojowych małych dzieci z niepełnosprawnością sensoryczną i dodatkowymi uszkodzeniami 0-6 lat. Test matryc Ravena

METODY PSYCHOMETRYCZNE służące do diagnozy dzieci do 7 roku życia Skala inteligencji Wechslera WISC-R Test Bender – Koppitz Test Reya

Podstawowe błędy w procesie diagnozy zaburzeń. Brak wystarczającej znajomości wczesnych początkowych symptomów zaburzeń. Brak dostępności do metod i kryteriów diagnostycznych. Brak odpowiednich warunków do obserwacji i badania.

Podstawowe błędy w procesie diagnozy zaburzeń. Unikanie przez profesjonalistów odpowiedzialności za „etykietowanie” i „obciążające” diagnozy. Długotrwałe przeciąganie procesu diagnostycznego. Niejednoznaczność diagnoz, zbyt „wymijające”, zbyt ogólne.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE AUTYZM UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE Komunikacja werbalna i niewerbalna nie służy do kontaktów interpersonalnych. Język mówiony i komunikacja są zaburzone Mowa służy do komunikacji. Rozumienie mowy zależy od stopnia upośledzenia. Komunikacja niewerbalna kompensuje ograniczone możliwości ekspresji słownej. Zaburzony rozwój społeczny nie odpowiadający wiekowi umysłowemu Rozwój społeczny odpowiedni do wieku umysłowego Sprawia poważne problemy wychowawcze związane z obecnością stereotypii, nie zależnie od rozwoju umysłowego Problemy z trudnymi zachowaniami i stereotypami są zależne od głębokości upośledzenia umysłowego. Nie tworzy się głębsza więź z matką. Dobry kontakt emocjonalny z matką i innymi osobami z otoczenia. Rozwój postępuje skokami, jest nieharmonijny. Częste regresy. Rozwój jest harmonijny i systematyczny, ograniczony jedynie stopniem upośledzenia

AUTYZM GŁUCHOTA Brak specyficznych zlokalizowanych uszkodzeń neurologicznych Uszkodzenie neurologicznych lub fizycznych elementów aparatu mowy Dziwne niespójne reakcje na dźwięki, przy nieuszkodzonym słuchu W testach słuchu diagnozuje się brak słuchu lub niedosłuch Brak komunikacji niewerbalnej z otoczeniem, nie używa mimiki, gestów, nie rozumie komunikatów niewerbalnych innych osób Sprawnie komunikuje się niewerbalnie. Używa gestów mimiki, rozumie komunikaty niewerbalne Mocno zaburzone zachowania zabawowe Potrafi normalnie się bawić Zaburzony rozwój społeczny, nie nawiązuje kontaktów społecznych , nie tworzy głębszej więzi. Normalny rozwój społeczny Nie nawiązuje kontaktów z rówieśnikami, na próby nawiązania kontaktu z ich strony reaguje nieadekwatnie. Nawiązuje kontakty z rówieśnikami. Sprawia poważne problemy wychowawcze, w związku ze specyficznymi zachowaniami stereotypowymi Problemy wychowawcze w związku ze specyficznymi zachowaniami, stereotypami o niewielkim nasileniu. Często występuje upośledzenie umysłowe Rzadko występuje z upośledzeniem umysłowym Powolne małe postępy w terapii, częste regresy Systematyczne i trwałe postępy w terapii                    

MODEL DIAGNOSTYCZNY Wizyty diagnostyczne u specjalistów Konsultacje Wizyta u psychologa Wizyta u pedagoga Wizyta u logopedy Wizyta u rehabilitanta Konsultacje wewnątrzzespołowe DIAGNOZA Interdyscyplinarny PLAN TERAPEUTYCZNY

Fazy reakcji emocjonalnej rodziców w sytuacji niepełnosprawności dziecka Faza szoku, następuje zawsze po tym jak rodzice dowiadują się o niepełnosprawności swojego dziecka. W ich przeżyciach dominują: rozpacz, żal, poczucie krzywdy oraz niepokój i lęk o dziecko. Bardzo intensywne reakcje rodziców o zabarwieniu negatywnym wpływają na zakłócenie relacji między małżonkami oraz często negatywne ustosunkowanie do dziecka.

Fazy reakcji emocjonalnej rodziców w sytuacji niepełnosprawności dziecka Faza kryzysu emocjonalnego, rodzice mają poczucie zawodu, niespełnionych oczekiwań wobec dziecka, w ich przeżyciach dominują: poczucie klęski życiowej, osamotnienie, poczucie beznadziejności oraz wzajemne obwinianie się. Małżonkowie oddalają się od siebie pozostając w osamotnieniu i jeszcze większej bezradności. Może prowadzić to do rozpadu małżeństwa.

Fazy reakcji emocjonalnej rodziców w sytuacji niepełnosprawności dziecka Faza pozornego przystosowania, rodzice mobilizują siły i podejmują działania na rzecz dziecka, pojawia się „gonitwa terapeutyczna” szukanie cudownego sposobu uzdrowienia, częste zmiany specjalistów i metod pracy, negowanie, podważanie diagnoz i poszukiwanie nowych, nieuzasadniona wiara w możliwości wyleczenia dziecka, poszukiwanie winnych niepełnosprawności. Prowadzi to do wytworzenia nieprawidłowego obrazu dziecka.

Fazy reakcji emocjonalnej rodziców w sytuacji niepełnosprawności dziecka Faza konstruktywnego przystosowania się do sytuacji, następuje skupienie się na realnych możliwościach i potrzebach dziecka, zaczynają dominować uczucia pozytywne takie jak radość z kontaktu z dzieckiem. Rodzice koncentrują się na kwestii jak pomóc dziecku i jak zorganizować dalsze życie rodziny? Dokonywane są mądre wybory związane z rehabilitacją. Pojawia się potrzeba działań prospołecznych -fundacje, stowarzyszenia.

Związek postaw matki z rozwojem dziecka Postawa rezygnacyjna związana z depresją matki, pociąga zaniedbanie emocjonalne dziecka i zaniechanie działań na jego rzecz.

Związek postaw matki z rozwojem dziecka Postawa lękowo - nadopiekuńcza powoduje wyręczanie dziecka, stawianie mu zbyt małych wymagań, nie ustalanie granic, a przez to zablokowanie rozwoju jego autonomii, aktywności poznawczej, otwartości na świat (nadopiekuńczość może mieć również charakter kompensacyjny i wynikać z braku akceptacji dziecka i związanego z tym poczucia winy).

Związek postaw matki z rozwojem dziecka Postawa zadaniowa może prowadzić do zbytniej koncentracji na samej rehabilitacji, stosowania wygórowanych wymagań i nadmiernego krytycyzmu co skutkuje brakiem czasu dziecka na zabawę, kontakty z rówieśnikami, przeżywaniem nadmiernej frustracji, pojawieniem się poczucia odrzucenia, winy i przewlekłego napięcia emocjonalnego. Dziecko może ten stan odreagowywać całą gamą zachowań trudnych, agresją, nadpobudliwością, stereotypiami, zaburzeniami koncentracji uwagi, obniżeniem aktywności lub wycofaniem się z kontaktów.

Związek postaw matki z rozwojem dziecka Postawa akceptacji daje możliwość rozwoju pełnych możliwości dziecka przy zaspokojeniu podstawowych potrzeb bezpieczeństwa, miłości, uwagi rodziców, zabawy itp.

POMOC RODZINIE DZIECKA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Dlatego zapewnienie rodzicom dziecka wsparcia czy pomocy psychoterapeutycznej jest ważnym działaniem służącym rozwojowi dziecka

MODEL WSPARCIA RODZINY Pierwszy kontakt ze specjalistą Rzetelna informacja o funkcjonowaniu dziecka jego możliwościach i potrzebach rozwojowych Znalezienie i podkreślenie mocnych stron dziecka i jego rodziny Poradnictwo i aktywny instruktaż Grupy wsparcia Psychoterapia Indywidualna Rodzinna (systemowa)

Grupy edukacyjno-wspierające dla rodziców. Rodzina dziecka niepełnosprawnego wymaga szczególnego wsparcia w działaniach adaptacyjnych mających na celu przywrócenie zakłóconej równowagi w organizacji i funkcjonowaniu życia rodzinnego.

Grupy edukacyjno-wspierające dla rodziców. Taką właśnie pomoc oferują grupy edukacyjno-wspierające. Jest to uznana forma pomocy i wsparcia dla rodziców dzieci niepełnosprawnych. Pozwala ona na wymianą doświadczeń, wiedzy, umiejętności jak też weryfikację i korektę dotychczasowych przekonań i stereotypów, a przede wszystkim daje poczucie przynależności. Uczestnicy spotkań mają możliwość odreagowania negatywnych emocji i lepszego rozumienia własnych stanów emocjonalnych, udzielania sobie wzajemnego wsparcia poprzez dawanie uwagi i rozumienie przeżywanych dylematów.

ZADANIA GRUPY WSPARCIA. Kształtowanie korzystnych postaw wychowawczych. Budowanie i pielęgnacja prawidłowych relacji i więzi w rodzinie wychowanków. Pomoc w rozwiązywaniu problemów i sytuacji kryzysowych. Odreagowywanie emocji towarzyszących wychowywaniu dziecka z niepełnosprawnością. Nabywanie umiejętności radzenia sobie z przykrymi emocjami.

ZADANIA GRUPY WSPARCIA. Wzmacnianie poczucia kompetencji rodzicielskiej. Pomoc rodzicom w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: „Jak być normalną i szczęśliwą rodziną pomimo niepełnosprawności dziecka”. Pomoc rodzicom w przejawianiu realistycznych oczekiwań w stosunku do rozwoju dziecka, zgodnych z etapem na jakim się dziecko znajduje.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ.