Młodzi ludzie a zagrożenia online – jak działać, żeby przeciwdziałać? dr hab. Jacek Pyżalski, prof. UAM Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

Punkt wyjścia Czy obraz medialny jest inny niż 100 lat temu? Telefon 1890 Radio 1891 Telewizja 1920 E-mail 1966 Internet (jako nazwa) 1974 Wikipedia 2001 Facebook 2003 Youtube 2005 Twitter 2006 Pinterest 2010

A co w przyszłości?

“Pojawią się nowe definicje przyjaźni i prywatności “Pojawią się nowe definicje przyjaźni i prywatności. Nowoplemię zastąpi rodziny nuklearne, co będzie oceniane jako nieprawidłowe i zagrażające przez starsze pokolenie”—Stowe Boyd, social networks specialist, analyst, activist, blogger, futurist and researcher; president of Microsyntax.org, a non-profit and director of 301Works.org

Odpowiedź jest w dzieciach, które chodzą do szkoły Odpowiedź jest w dzieciach, które chodzą do szkoły. Widzę, że zbyt wiele z nich używa internetu, gra w gry video, etc. kiedy siedzi przy stoliku w miejscu publicznym. Jeśli ostro nie zadziałamy i nie napiętnujemy tego zachowania relacje międzyludzkie pogorszą się w ciągu dziesięciu lat, kiedy nieprawidłowo zsocjalizowane dzieci urosną” —Peng Hwa Ang, dean of the School of Communication, Nanyang Technological University, Singapore, and active leader in the global Internet governance processes of WSIS and IGF

“Wpływ internetu na relacje jest paradoksalny “Wpływ internetu na relacje jest paradoksalny. Wzmacnia nasze relacje z dalszymi znajomymi oraz relacji realizowane dzięki portalom społecznościowym i e-mailom. Jednocześnie może on zniszczyć relacje z tymi, którzy ą blisko nas, gdyż technologie always-on zabierają czas na przebywanie z rodziną i relacje społeczne”—Mary Joyce, co-founder, DigiActive.org

Czy relacje się poprawią Czy relacje się poprawią? Tak -do diabła – ale tylko w przypadku mądrych ludzi, którzy będą wiedzieć co technologia może a czego nie może zrobić dla nich—Mike Gale, director of decision-support systems, Decision Engineering Pty Ltd.

Co nowego w zagrożeniach? (EU Kids Online (Hasebrink et al, 2008) Komercja Agresja Sex Wartości Zawartość (odbiorca) Spam/reklama Treści agresywne – inne niż w mediach tradycyjnych Pornografia Treści rasistowskie/niep rawdziwe treści nt. zdrowia/narkoty ków Kontakt (uczestnik) Śledzenie działań/ zbieranie danych osobistych Ofiara agresji elektronicznej Spotkania z obcymi/ molestowanie Samo- okaleczenia, itp. Zachowanie (sprawca) Hazard/ hakerstwo/pirac two Sprawca agresji elektronicznej/pr odukcja treści agresywnych Produkcja pornografii/ sexting Produkcja treści zawierających informacje dotyczące samobójstwa, itp..

Jak przeciwdziałać?

Edukacja medialna i jej adekwatność Tak!!!!! ale jak?

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Opiera się na uproszczonych założeniach dorosłych, co do zaangażowania młodych ludzi w wykorzystanie mediów a nie rzeczywistych danych Powinna wynikać z rzeczywistego obrazu sytuacji uwzględniającego ilościowy i jakościowy charakter zjawisk

Zauważam, że spędzam coraz więcej czasu przed komputerem. Nudzę się, gdy przez jeden dzień nie mam dostępu do Internetu. Kiedy mam wolny dzień, praktycznie nie odchodzę od komputera. Lepiej żeby nikt nie wiedział, co robię w Internecie. Mam sporo tajemnic związanych z tym, co robię korzystając z Internetu. Często zarywam noce, żeby korzystać z Internetu. Czuję się lepiej w świecie wirtualnym niż w realnym. Wśród moich zainteresowań Internet jest na pierwszym miejscu.

Nauczyciele % Gimnazjaliści (N=2143) (Pyżalski, 2009) Zauważam, że spędzam coraz więcej czasu przed komputerem. 27 45,7 Nudzę się, gdy przez jeden dzień nie mam dostępu do Internetu. 8 37,8 Kiedy mam wolny dzień, praktycznie nie odchodzę od komputera. 3,7 19,1 Lepiej żeby nikt nie wiedział, co robię w Internecie. 5,1 32,7 Mam sporo tajemnic związanych z tym, co robię korzystając z Internetu. 3,4 32,2 Często zarywam noce, żeby korzystać z Internetu. 5,6 12,3 Czuję się lepiej w świecie wirtualnym niż w realnym. 1,9 15,6 Wśród moich zainteresowań Internet jest na pierwszym miejscu. 10,3

Nierówności cyfrowe (Hacker, VanDijk, 2003; Hacker, Mason, 2003) 1. Brak doświadczeń z nowymi technologiami Bariera ta ma głównie charakter emocjonalny i wiąże się albo z niechęcią stosowania nowych technologii, albo z obawami, że wykonując określone czynności przy korzystaniu z nowych technologii komunikacyjnych można popełnić błąd 2. Brak sprzętu komputerowego i dostępu do internetu Jest to bariera typowo "fizyczna" - wiąże się ona z brakiem dostępu do odpowiednich możliwości technicznych (np. łącza internetowego) 3. Brak kompetencji cyfrowych Bariera ta rozumiana jest jako nieumiejętność obsługi urządzeń technicznych związana, np. z brakiem dostosowania ich interfejsu do możliwości użytkownika lub brakiem w otoczeniu użytkownika wsparcia ze strony innych osób, które są bardziej kompetentne. 4. Brak mozliwości wykorzystania nowych technologii komunikacyjnych Ta bariera odnosi się głównie do kapitału kulturowego oraz treści tego jak internet jest wykorzystywany przez poszczególne osoby.

Specjalne potrzeby edukacyjne a nowe media (Plichta, 2012, 2013)

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Koncentruje się na technicznej stronie korzystania z technologii (hasła, zabezpieczenia, itd.) Powinna silniej uwzględniać społeczne znaczenie wykorzystania technologii (relacje online , rolę jaką pełnią określone działania młodych ludzi)

„Dorośli koncentrują się na technologii i łączą jej zastosowanie z pojawianiem się niewłaściwych zjawisk. Zamiast koncentrować się na zastosowaniu technologii, jak robią to sami młodzi ludzie, dorośli oskarżają technologię i szukają technicznych rozwiązań problemów, które się pojawiają” (Dunkels i in., 2011, s.3).

Efekt Próba skanalizowania edukacji medialnej i ograniczenie jej do lekcji informatyki Przecenianie „technologicznego” charakteru działań związanych z edukacją medialną – co czasami prowadzi do jej niepodejmowania

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Jest odpowiedzią na sytuacje (szczególnie kryzysowe), które pojawiły się przy okazji wykorzystania mediów przez młodych ludzi Powinna być ciągłym działaniem, które prowadzone jest bez inspiracji wynikających z „wydarzeń specjalnych”

Przykład Przypadek cyberbullyingu jako inspiracja do rozpoczęcia zajęć dotyczących edukacji medialnej Jedna z pań pedagog, pracująca w szkole podstawowej opisuje sytuacje wysyłania do jednego z uczniów esemesów z pogróżkami. Dopiero ta sytuacja stała się „przyczynkiem do warsztatów z klasą (a potem także innymi)” (N, K, nr 261). Sytuacja agresji elektronicznej w jednym z gimnazjów zainspirowały z kolei do przeprowadzenia zajęć dotyczących „przemocy, agresji, internetu i możliwości jego złego wpływu”(N, K, nr 232). W innej szkole, gdzie przesyłano obraźliwe esemesy i zdjęcia na temat otyłej dziewczynki przeprowadzono później „szkolenia i warsztaty dla młodzieży na temat dyskryminacji”(N, K, nr 76).

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Koncentruje się (a czasami ogranicza) do tematyki zagrożeń Powinna w większym stopniu uwzględniać konstruktywne wykorzystanie nowych mediów (zarówno związane z korzyściami jednostki, jak i społecznymi)

To problem, gdyż Większość młodych ludzi korzysta z nowych mediów w sposób funkcjonalny (Dunkels, 2011; Kirwil, 2011, Większość młodych ludzi doświadcza zagrożeń o mniej poważnym charakterze

EU-Kids online (2009) Odbiorca Uczestnik Aktor Edukacja Zasoby edukacyjne Kontakt z innymi osobami o podobnych zainteresowaniach Samodzielnie inicjowana i wspólna nauka Udział i zaangażowanie obywatelskie Globalne informacje Wymiana informacji pomiędzy zaangażowanymi grupami Konkretne formy społecznego zaangażowania Kreatywność/wyrażanie siebie Różnorodność materiałów źródłowych Zaproszenia do zaangażowania/wyrażania siebie Treści tworzone przez użytkowników Tożsamość i związki społeczne Treści poradnicze dotyczące zdrowia/problemów osobistych Portale społecznościowe/komunikacja z innymi Ekspresja siebie

Nękanie , grożenie w internecie powinno być zabronione Relacje społeczne Nękanie , grożenie w internecie powinno być zabronione Zdecydowanie powinno 86% Raczej powinno 9%

Relacje społeczne Zdecydowanie powinno 77% Raczej powinno 14% Ujawnianie prywatnej korespondencji internetowej powinno być zabronione Zdecydowanie powinno 77% Raczej powinno 14%

Podawanie się za kogoś innego w internecie powinno być zabronione Relacje społeczne Podawanie się za kogoś innego w internecie powinno być zabronione Zdecydowanie powinno 62% Raczej powinno 22%

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Wykorzystuje jako metodę szkolenia, warsztaty Powinna w większym stopniu przebiegać w działaniu, „przy okazji”

Przykład – zawsze aktualny

Przykład Lip-dub i jego edukacyjne i wychowawcze korzyści (Kaczmarek-Śliwińska, 2013) współpraca, związana z realizacją dużego wymagającego koordynacji projektu. Dotyczy ona relacji pomiędzy uczniami na poziomie klasy, uczniami różnych klas a także uczniami a nauczycielami. Warto tu zaznaczyć, że tworzenie lip-duba stanowi unikalną możliwość tworzenia tak wielokierunkowej sieci współpracy w szkole; twórczość – lip-dub wymaga twórczego działania – sama tematyka, jak i sposób jej zaprezentowania może być różnorodna. Wystarczy obejrzeć kilka lip-dubów przygotowanych w szkołach, żeby zobaczyć, iż wyobraźnia młodych ludzi w tym zakresie jest nieskończona;

możliwość konstruktywnego budowania swojej samooceny i wizerunku – młodzi ludzie uczestniczący w produkcji lip-duba mogą w filmie zaprezentować swoje zainteresowania, czy umiejętności. W szczególności może to być ważne dla tych uczniów, którzy nie potrafią osiągnąć w szkole sukcesów rozumianych w sposób tradycyjny; identyfikacja ze szkołą. Lip-dub jest osadzony w realiach konkretnej placówki. Zatem osoby tworzące go w naturalny sposób identyfikują się z miejscem, w którym ten rodzaj twórczości powstaje.

Pomocy! Rodzaj pomocy % Pytali o poradę dorosłe osoby z rodziny (np. mamę, wujka, dziadka) 58,8 Pytali o poradę przyjaciół/kolegów, których znają ze szkoły, osiedla itp. 41,7 Poszukiwali w internecie (np. na forach internetowych) wypowiedzi innych osób dyskutujących o podobnym problemie 39,2 Poszukiwali odpowiedzi na swój problem w poradnikach, książkach, czasopismach 27 Odwiedzili specjalistę w jego gabinecie (np. psychologa, pedagoga, dietetyka) 20 Odwiedzali strony internetowe, na których piszą specjaliści np. lekarze, psychologowie, dietetycy 17 Pytali o poradę przyjaciół/kolegów, których znają tylko z internetu 16,4 Zwrócili się o pomoc do specjalisty (np. psychologa, pedagoga, dietetyka) w internecie 5,4 Zadzwonili do telefonu zaufania 2, 1

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Opiera się o „eksperckie” spojrzenie osób dorosłych Pownna względniać interpretacje i spostrzeganie samych młodych ludzi

Różnica w spostrzeganiu powagi zagrożeń online Czym różni się agresja elektroniczna od tradycyjnej? Gimnazjaliści Nauczyciele % a/ Jej konsekwencje są takie same 29 32,4 b/ Jej konsekwencje są bardziej poważne 12,9 47,8 c/ Jej konsekwencje są mniej poważne 39,5 2,8 d/ Nie potrafię tego określić 18,6 17

Czy każdy cyberbullying jest cyberbullyingiem? Zjawisko Drama (boyd, Marvick, 2011) Inna rola Inne społeczne znaczenie Pozytywne spostrzeganie Także zachowania w grach

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Koncentruje się na nauczycielu w roli edukatora Uwzględnia edukację realizowaną przez inne źródła – rówieśniczą, inne osoby dostępne online, edukację dorosłych przez młodych ludzi

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Koncentruje się na nowych mediach bagatelizując tradycyjne Uwzględnia konwergencję, a więc rolę „zmienionych”, „przeplecionych” z nowymi mediami mediów tradycyjnych

Pełen kalejdoskop mediów Wykorzystanie tradycyjnej edukacji medialnej

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Traktuje młodych ludzi w nowych mediach jako „nowe plemię” o innych potrzebach rozwojowych Powinna rozumieć i uwzględniać potrzeby rozwojowe, które są „zamaskowane” przez ich przejawy realizowane za pomocą nowych mediów

Potwierdza to szereg badań etnograficznych, jakościowych Living and Learning with New Media (2008)

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Koncentruje się na życiu młodych ludzi online jako jakościowo różnym od funkcjonowania offline Traktuje oba światy (online i offline) równorzędnie, komplementarnie

Przykłady badań Wiele badań wskazuje na korelację funkcjonowania online i offline Kreacja treści (content creating) (Lenhart) Zjawiska dysfunkcjonalne, np. cyberbullying (Pyżalski, 2012; Zweig i in.,2013), także inne jakościowo zachowania ryzykowne

Edukacja medialna Jaka często jest? Jaka powinna być? Skoncentrowana na funkcjonowaniu w świecie mediów Powinna potrafić znaleźć miejsce dla mediów, czasami wiąże się to ze świadomą rezygnacją z nich w różnych obszarach

Więc jaka powinna być edukacja medialna? - podsumowanie

Edukacja medialna to za mało Kontekst offline Wychowanie w erze cyfrowej

Co jest warunkiem tego aby ktoś był przygotowany do życia w świecie nowych mediów?

Zmiana filozofii Edukacja medialna w szkole Szkoła funkcjonująca i wychowująca w erze nowych mediów

Kultura prefiguratywna w praktyce Uczniowie Nauczyciele

www.jacekpyzalski.pl