(5) Strategie zwalczania przestępczości a etapy rozwoju zjawisk przestępczych P_U03: …student potrafi dobrać elementy strategii zapobiegania przestępczości w zależności od etapu rozwoju zjawiska przestępczego

Przydatne pojęcia… Prewencja i profilaktyka oznaczają właściwie to samo. Prewencja wywodzi się z późnołacińskiego terminu praeventio – zapobieganie, pochodzącego z łacińskiego praevenire – wyprzedzić, zapobiec Profilaktyka z kolei to słowo pochodzenia greckiego – prophylaktikós = zapobiegawczy, prophylássein = strzec się; zapobiegać Chodzi więc o „działalność zmierzającą do eliminowania określonego zjawiska lub jego skutków uznawanych za niepożądane”

Przydatne pojęcia… Profilaktyka uprzedzająca – działania podejmowane przed pojawieniem się zjawiska, a więc i jego skutków; inaczej – działania wyprzedzające naruszenie normy prawnej... Profilaktyka objawowa – jeśli zjawisko zaistniało, podejmuje się działania mające na celu usunięcie jego skutków bądź przyczyn (aby się nie powtórzyło); inaczej: działania podejmowane po naruszeniu normy prawnej Niekiedy podejmowane działania mogą łączyć cechy/cele obu profilaktyk…

Zapobieganie/profilaktyka a kontrola społeczna Zapobieganie to aspekt kontroli społecznej Kontrola społeczna - „system społecznych sankcji (negatywnych i pozytywnych) oraz agend (grup, organizacji, instytucji) stosujących te sankcje” Inaczej – kontrola społeczna to podmioty i ich działania skłaniające jednostki i grupy do przestrzegania norm społ., czyli do konformizmu Wyróżnia się trzy kręgi instytucji kontroli społecznej związanej z ochroną prawną (formalną): najwęższy (sądy) wąski (sądy + policja, prokuratura, ABW, CBA, komornicy, więziennictwo itp.) szeroki (+ urzędy celne, skarbowe, trybunały itp.) Policja, ABW, CBA itd. to także instytucje prawa publicznego (zob. wykład 6)

Działania zapobiegawcze i ich strategie Uznaje się, że przestępczość jest zjawiskiem nieodłącznym życiu społecznemu Stanowisko to występuje w dwóch odmianach: W pierwszej odpowiedzialnością za przestępczość obarcza się człowieka W drugiej - za odpowiedzialne za przestępczość uważa się samo społeczeństwo, z różnymi jego aspektami: strukturalnym, gospodarczym, instytucjonalnym (wliczając w to państwo jako takie), prawnym, kulturowym (prawo to też kultura)

Działania zapobiegawcze i ich strategie Działania zapobiegające przestępczości muszą koncentrować się zarówno na człowieku, jak i warunkach jego życia, przybierając dwojaki charakter: kreatywny i… destruktywny…

Strategia kreatywna, nierepresyjna… Rozwijanie zjawisk pożądanych - po to, by eliminowały zjawiska niepożądane; strategia sensowna w dłuższym horyzoncie czasowym, choć kosztowna i trudna konceptualnie Metody strategii kreatywnej to: przetwarzanie środowiska na sprzyjające zachowaniom poprawnym (zgodnym z prawem...) przekonywanie (wskazywanie profitów płynących z określonych zachowań - racjonalizowanie) propagowanie (komunikowanie z wykorzystaniem oddziaływania na emocje, podświadomość) instruowanie, informowanie (przekazywanie umiejętności, wiedzy w różnych obszarach/w zakresie zachowań zgodnych z prawem)

Strategia destruktywna Strategia destruktywna - sensowna zwłaszcza jako reakcja natychmiastowa (np. izolowanie, separowanie sprawcy przestępstwa). Metody strategii destruktywnej to: uniemożliwianie (utrudnianie określonych działań) zagrażanie (zapowiadanie reakcji) wytłumianie (sankcjonowanie zachowań przestępnych: „wcielanie” kar „w życie”)

Etapy działań związanych z zapobieganiem przestępczości etap działań pierwotnych (eliminowanie warunków sprzyjających powstawaniu środowisk przestępczych, właściwa polityka społeczna, gospodarcza, planowanie przestrzenne…) etap działań wtórnych (utrudnianie popełniania przestępstw; policyjne rozpoznanie środowisk przestępczych, działania na rzecz „sąsiedzkiej czujności”, monitoring, techniczne zabezpieczenia) etap działań następczych (to już reakcje na popełnienie przestępstwa: zarazem strategia destruktywna [ściganie, karanie, izolowanie], jak i kreatywna - np. resocjalizacja)

Reakcja na przestępczość Reakcja sformalizowana ma trójczłonowy czy też trójetapowy charakter: etap legislacyjny - określenie przedmiotu reakcji: stanowienie norm, których naruszenie będzie wywoływać ww. reakcję (zakres kryminalizacji, funkcja także prewencyjna) etap realizacyjno-represyjny - ustalenie, czy popełniono przestępstwo, kto je popełnił, jaki przepis naruszono, jaka sankcja powinna zostać wymierzona w efekcie procesu karnego - to rola wąskiego kręgu instytucji kontroli społecznej, podmiotów prawa publicznego… etap wykonawczy - wykonanie sankcji sądu…

Funkcje stanowionego prawa karnego Prewencja generalna (zapobieżenie ogólne): pozytywny wymiar prewencji generalnej (wpajanie, że nie wolno łamać prawa; że prawo jest czymś ważnym, a zakazane zachowanie jest niedopuszczalne) negatywny wymiar prewencji generalnej (zagrożenie sankcją, zastosowanie jej, ma odstraszać od popełnienia przestępstwa: emocje, ekonomia…) Prewencja indywidualna celem kary oddziaływanie na sprawcę i powstrzymanie go przed ponownym zachowaniem przestępnym środki oddziaływania winny być adekwatne do cech (fizycznych i psychicznych) konkretnego człowieka oraz warunków, w jakich funkcjonował...

Cele stosowania sankcji prawnokarnych (polityka karna) sprawiedliwościowy (zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości) ogólnoprewencyjny (oddziaływanie na społeczeństwo) szczególnoprewencyjny (oddziaływanie na sprawcę) kompensacyjny (naprawienie/zmniejszenie wyrządzonego zła) Specjaliści opowiadają się zwłaszcza za szczególnoprewencyjnymi i kompensacyjnymi celami kary...

Rola środowiska w zapobieganiu przestępczości (reakcja/kontrola nieformalna) Aktywizacja obywateli zasadza się na założeniu, że „nieformalna kontrola społeczna, sprawowana przez zbiorowości lokalne złożone z jednostek pozostających ze sobą w przestrzennej bliskości (...), może tworzyć pole ochronne, w którym każda jednostka, czy choćby część z nich, może pełnić rolę czujnika, sygnalizującego wystąpienie zagrożenia przestępstwem albo popełnienie przestępstwa”

Rola środowiska w zapobieganiu przestępczości Aby to działało, muszą być spełnione nast. warunki: ukształtowanie środowiska (umożliwiające nieformalną kontrolę miejsc zagrożonych, postrzeganie zdarzeń - zagrożeń) organizacja przestrzenna (prowspólnotowa) gotowość współpracy z formalnymi agendami kontroli społecznej przekonanie zbiorowości o potrzebie stosowania reguł prawnych (np. wykluczenie samosądów) Aktywizacja społeczności lokalnych bywa jednak zadaniem trudnym (słabość więzi wspólnotowych, a jeśli jest skuteczne nie oznacza to spadku przestępczości w ogóle, lecz – często - jej przemieszczenie…

Techniczny aspekt zapobiegania przestępczości 4. Ostatnią deską ratunku są techniczne środki zapobiegania/blokowania przestępczości i utrudnienia prawne: zapory fizyczne (zamki, blokady, szyby antywłam.) systemy alarmowe (odstraszające, powiadamiające) reorganizacja niebezpiecznych miejsc (na drogach, osiedlach [np. oświetlenie], w obrębie budynków) ograniczanie dostępności niebezpiecznych narzędzi niedopuszczanie do działalności osób nie nadających się do wykonywania zadań związanych z ochroną

Sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie wykonawczym Kara pozbawienia wolności to najczęściej stosowany środek karny (zajmują się tym inne organy – zakłady karne) To środek oddziaływania na przestępcę - wbrew poglądom – elastyczny i wielofunkcyjny, pozwalający – dzięki indywidualizowaniu tej kary (warunkowe umorzenie, warunkowe zawieszenie, warunkowe przedterminowe zwolnienie) - wpływać na resocjalizację sprawcy Opr. na podstawie m.in.: Błachut, Gaberle, Krajewski, Kryminologia, 2007, A. Urban, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, 2009)