Środki zabezpieczające. Aktualne problemy. Dr Ewa Habzda-Siwek Katedra Kryminologii UJ

Przesłanki orzekania środkow zabezpieczających Art. 93 kk: dyrektywa ogólna stosowania środków zabezpieczających - przepis art. 93 k.k. ma charakter ogólnej normy gwarancyjnej, stosowanej do wszystkich środków zabezpieczających - nie może stanowić samodzielnej podstawy ich stosowania, w oderwaniu od poszczególnych sytuacji procesowych, określonych w kolejnych przepisach Rozdziału X Kodeksu karnego [Postanowienie SN z dnia 20 października 2011 R. sygn. akt V KK 347/11]

Art. 202 kkw Sprawcę , wobec którego wykonywany jest środek zabezpieczający, obejmuje się odpowiednim postepowaniem leczniczym, terapeutycznym i rehabilitacyjnym a także resocjalizacyjnym, którego celem jest poprawa stanu jego zdrowia i zachowania, w stopniu umożliwiającym powrót do życia w społeczeństwie i dalsze leczenie poza zakładem.

Rodzaje środków zabezpieczających o charakterze leczniczym lub rehabilitacyjnym 1/ Umieszczenie w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym sprawcy, który w stanie niepoczytalności popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie (art. 94 § 1 kk)

Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym lub rehabilitacyjnym 2/Umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne, sprawcy skazanego za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności określonej w art. 31 § 2 kk (czyli w stanie poczytalności ograniczonej w stopniu znacznym) skazując sprawcę na KPW bez warunkowego zawieszenia jej wykonania (art. 95 § 1 kk)

Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym lub rehabilitacyjnym 3/Umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii, zmierzających do zapobieżenia ponownemu popełnieniu przestępstwa, w tym w szczególności poprzez obniżenie zaburzonego popędu seksualnego sprawcy skazanego za przestępstwo skierowane przeciwko wolności seksualnej, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych na KPW bez warunkowego zawieszenia jej wykonania po odbyciu tej kary (art. 95a § 1 kk) [art. 95 a § 1a: obligatoryjnie przy skazaniu za 197 § 3 pkt 2 lub3 kk)

Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym lub rehabilitacyjnym 4/Umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego sprawcy skazanego na KPW bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego przestępstwa związanego z tym uzależnieniem (art. 96 § 1 kk)

Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym lub rehabilitacyjnym 5/ art. 71 ust. 1 i 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii

Art. 71 ust. 3. Ustawy o p-działaniu narkomanii: W razie skazania osoby uzależnionej za przestępstwo pozostające w związku z używaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej na karę pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono, sąd zobowiązuje skazanego do poddania się leczeniu lub rehabilitacji w podmiocie leczniczym w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej i oddaje go pod dozór wyznaczonej osoby, instytucji lub stowarzyszenia. Art. 71 ust. 3. Ustawy o p-działaniu narkomanii W razie skazania osoby uzależnionej, z uwzględnieniem warunków określonych w ust. 1, na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, sąd może orzec umieszczenie sprawcy przed wykonaniem kary w odpowiednim zakładzie opieki zdrowotnej

Środki zabezpieczające Art. 93, 94, 95 i 95a kodeksu karnego: środki zabezpieczające o charakterze leczniczym (nie wszystkie prowadzą do izolacji) mają charakter zabezpieczający, gdyż celem ich stosowania jest zapobieżenie popełnienia: > czynu zabronionego przez ustawę karną (art.94 kk) > przestępstwa (art. 95 i 95a kk)

Art. 94 kk Sprawca niepoczytalny (art.31 § 1 kk) > art. 94 kk środek realizowany w „odpowiednim zakładzie psychiatrycznym”

Art. 95 kk Sprawca, którego poczytalność tempore criminis była ograniczona w stopniu znacznym (art. 31 § 2 kk) > Art. 95 kk Zob. art. 96 § 2 kkw : sprawcy ci odbywają karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym

Art. 95a kk Sprawca, skazany za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej (197 – 203 kk), popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych (którego czynności psychiczne były w czasie czynu zakłócone przez zaburzenia preferencji seksualnej) > Art. 95a kk

Art. 96 kk Sprawca skazany za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego > Art.96 kk

Komisja psychiatryczna do spraw środków zabezpieczających (Siedziba: Regionalny Ośrodek Psychiatrii Sądowej w Gostyninie Zalesiu) Podstawa prawna działania: - Art. 201 § 1 kkw oraz wydane na podstawie art. 201 § 4 kkw rozporządzenie

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10. 08 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10.08.2004 w sprawie wykazu zakładów psychiatrycznych i zakładów leczenia odwykowego przeznaczonych do wykonywania środków zabezpieczających oraz składu, trybu powoływania i zadań komisji psychiatrycznej do spraw środków zabezpieczających (Dz.U, nr 179, poz. 1854)

Zamknięte zakłady psychiatryczne oraz zakłady leczenia odwykowego mogą organizowane jako zakłady dysponujące warunkami (zgodnie z art. 200 § 2 kkw) podstawowego zabezpieczenia wzmocnionego zabezpieczenia maksymalnego zabezpieczenia

Ocena regulacji Art. 94 kk (+) nie ma potrzeby dokonywania zmian (-) obecne regulacje powstały w oparciu o mało nowoczesną wiedzę o patologii życia psychicznego człowieka > w przyjętych rozwiązaniach nie uwzględniono możliwości stopniowego odchodzenia od skrajnej izolacji, uzasadnionej w pierwszym etapie leczenia

Ocena regulacji „Wszystkie nowoczesne (np.holenderski, niemiecki) systemy lecznicze środków zabezpieczających przewidują stopniowe i łagodne odstępowanie od skrajnej izolacji na rzecz tych form terapii, które zakładają bardziej otwarty model leczenia, mniejszy nadzór i kontrolę, zwiększenie świadomego i dobrowolnego uzda ilu pacjenta w procesie terapii a także pewnej odpowiedzialności pacjenta za podejmowane przez niego decyzje i wybory.” [System PK, t.7, s.569]

Art. 94 kk (-) aktualne rozwiązania prawne nie wskazują, gdzie umieścić sprawcę, którego niepoczytalność nie wynika z choroby psychicznej lecz głębokiego niedorozwoju lub postępującego zespołu psychoorganicznego

Art. 95 kk Art. 95 kk (-) ten środek zabezpieczający jest w zasadzie zbędny > wobec sprawców działających w stanie poczytalności ograniczonej w rozumieniu art. 31 § 2 kk może być zastąpiony wykonywaniem KPW w systemie terapeutycznym (art. 96 kkw) na podstawie decyzji sądu (art. 62 kk), sądu penitencjarnego (art. 74 § 2 kkw) albo komisji penitencjarnej (art. 76 § 1 kkw)

Art. 95 kk (-) ale dla tych dwóch grup sprawców są inne przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia – WPT na szczególnych zasadach z art. 95 § 2 kk nie ma zastosowania do sprawców z art. 31 § 2 kk, którzy odbywają KPW w systemie terapeutycznym określonym przez sąd, sad penitencjarny lub komisję penitencjarną!

Art. 95a kk Art.95a kk [„Środki zabezpieczające o charakterze seksualnym”  (System PK, t.7, s.570)] (-) Art. 95a nie reguluje kwestii dotyczących relacji pomiędzy terapią w zakładzie karnym a leczeniem zakładzie zamkniętym lub leczeniem ambulatoryjnym > potrzebne stworzenie szerszego, rozbudowanego systemu terapii, który rozpoczynałby się w oddziale terapeutycznym ZK a następnie obejmował oddziaływania w zamkniętym zakładzie leczniczym i na końcu przekształcał w opiekę ambulatoryjną (realizacja postulatów społecznej psychiatrii sądowej)

Art. 95 a kk ! (-) pojecie „zaburzenie preferencji seksualnych” jest węższe niż „zakłócenie czynności psychicznych o podłożu seksualnym, innym niż choroba psychiczna” nowa redakcja art.95 a kk (w porównaniu do ujęcia z 2005 roku) grupę sprawców, którzy mogą zostać poddani leczeniu/terapii do sprawców, którzy przejawiają zaburzenia preferencji seksualnych (np. pedofili) uniemożliwia to stosowanie środków leczniczo-zabezpieczających w stosunku do innych sprawców dopuszczających się np. zgwałcenia

Art. 95 a kk (-) preferowanie jednej formy leczenia jest nieporozumieniem z medycznego terapeutycznego punktu widzenia > > pozytywne wyniki uzyskać można jedynie w przypadku leczenia kompleksowego (leczenie farmakologiczne i psychoterapia) (-) zbyt wąskie określenie celów terapii – ograniczenie do obniżenia siły zaburzonego popędu; nieporozumieniem jest też nadanie ustawowego charakteru konkretnym metodom terapeutycznym

Art. 95 a § 1a kk (-) orzeczenie środka zabezpieczającego jest obligatoryjne wobec sprawcy w wypadku jego skazania za przestępstwo z art. 197 § 3 pkt 2 lub 3 kk - o zastosowaniu środka zabezpieczającego decyduje rodzaj przestępstwa > taki środek ma cel represyjny i ogólnoprewencyjny a nie leczniczy! (nie każdy sprawca skazany z art. 197 kk wymaga leczenia – zatraca się istota środka zabezpieczającego) > regulacja z art. 95a § 1 kk budzi zasadnicze wątpliwości o charakterze konstytucyjnym (przewiduje specyficzny przymus leczniczy, narusza zasadę autonomii lekarza w doborze metod terapeutycznych)

Art. 95a § 1 kk (-) wątpliwości budzi sformułowanie, że sąd ustala potrzebę i sposób wykonania środka z art. 95a § 1 kk „ w okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem” (-) ustawodawca nie przewidział udziału kuratorów w sprawowaniu nadzoru nad wykonywaniem w warunkach ambulatoryjnych środka z art. 95a kk (-) art. 95a § 2b kk: obligatoryjne zarządzenie umieszczenia sprawcy w zakładzie zamkniętym, gdy skazany uchyla się od leczenia ambulatoryjnego – pozostaje w sprzeczności z art. 201 § 2c kkw

Art. 96 kk (-) Art. 96 § 3 kk przewiduje minimalny trzymiesięczny okres pobytu w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego i nie można tego okresu skrócić! > de lege ferenda konieczne jest wprowadzenie regulacji dającej możliwość uchylenia orzeczonego środka gdy skazany w trakcie wykonywania uporczywie odmawia zgody na poddanie się leczeniu lub nie uczestniczy w procesie terapeutycznym

Art. 98 kk Art. 98 kk (-) nieprecyzyjny: uzależnia warunkowe przedterminowe zwolnienie od wyników leczenia, ale odsyła do art. 77 kk, który przewiduje inne okoliczności będące przedmiotem rozważań sądu przy ocenie prognozy społeczno-kryminologicznej.

Kodeks karny a ustawa o p-działaniu narkomanii (-) problemy z wykonywaniem środków zabezpieczających przewidzianych w art. 71 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii > konieczne jest ujednolicenie regulacji dotyczących środków zabezpieczających i innych instytucji o charakterze leczniczym stosowanych wobec sprawców przestępstw uzależnionych od alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych lub innych podobnie działających środkow (synteza kk i ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii)