UZALEŻNIENIE OD KOMPUTERA I INTERNETU Opracowała Aleksandra Strukowska-Lizak psycholog

Ankieta dla rodzica i dziecka Gdzie w domu umieszczony jest plan zajęć dziecka ? Jakie dziecko ma zajęcia pozalekcyjne ( proszę wymienić )? Proszę wymienić imię najlepszego przyjaciela/przyjaciółki dziecka o którym mówi w domu? Jakiego przedmiotu woli uczyć się Pani/Pana dziecko? W czym czasem dziecko pomaga w domu ? Za którym przedmiotem nie przepada Pani/ Pana dziecko ?( którego przedmiotu nie lubi?) Co lubi dziecko robić w domu ? Proszę wymienić trzy dobre cechy dziecka. Jak Pani/ Pana dziecko spędziło wczorajszy wieczór? Kim chciałoby zostać Pani/ Pana dziecko?( Jaki zawód mu się podoba ?) Ulubiony bohater Twojego dziecka. Ulubiony kolor, potrawa.

technostres W latach ‘90 wraz z silnym i szybkim rozwojem technologii- pojawiło się pojęcie technostresu

Objawy i skutki technostresu Stres psychiczny (napięcie, bóle głowy, lęk, drażliwość, koszmary senne)- mechanizm stresu przystosowany jest do radzenia sobie z fizycznym niebezpieczeństwem- stąd rozładowanie powinno następować w drodze fizycznej, inaczej napięcie będzie powodować skutki uboczne zmiany w poczuciu czasu- poczucie ustawicznego pośpiechu, z drugiej strony niedostrzeganie godzin spędzanych przy komputerze (spadek wydajności w pracy, a co za tym idzie często dłuższe w niej pozostawanie) Kompulsywne dążenie do perfekcji- ciągle można coś poprawić, udoskonalić, zastąpić stary model nowszym Spada skłonność i zdolność do empatii Mechaniczne reakcje społeczne, skłonność do redukcjonizmu w relacjach (człowiek jako kolejne źródło przyjemności, albo brak relacji, trudność z znoszeniu złożoności i ambiwalencji relacji, spłycanie emocji) Izolacja

cd. Spłycenie wyobraźni Nastawienie na szybkość i wydajność Niska tolerancja wieloznaczności i/lub niejednoznaczność sytuacji społecznych

cd. Z innej strony stres dla osób, które nie potrafią odnaleźć się w świecie technologii Trudności z utrzymaniem autorytetu- zachwianie układu sił w rodzinie- z uwagi na to, że często dziecko jest lepiej zorientowane w świecie komputerowym niż rodzic (spore niebezpieczeństwo)

Uzależnienie - od komputera - od Internetu Jest to niesklasyfikowana jednostka ( w systemach diagnostycznych- DSM IV i/lub ICD 10- są to systemy obecnie używane) z uwagi na brak tej klasyfikacji, brak jest jednolitych kryteriów diagnozowania, są trudności z diagnozą medyczną Najczęściej w Polsce używa się terminu potocznego „uzależnienie od komputera i/lub internetu” lub Zespół Uzależnienia od Internetu (ZUI) Wyróżniamy kilka podtypów uzależnienia (w zależności od rodzaju aktywności- socjomania, erotomania, kompulsywne korzystanie z sieci, przeciążenie informacyjne, uzależnienie od komputera) W przypadku dzieci przed okresem pokwitania- najczęściej jest to uzależnienie od gier komputerowych ( w tym tzw. Sieciowych).

Rodzaje uzależnień w sieci Erotomania internetowa – polega głównie na oglądaniu filmów i zdjęć z materiałami pornograficznymi lub pogawędkach na chatach o tematyce seksualnej. Zjawisko to zaczyna być bardzo groźne, gdy na materiały o treści pornograficznej trafiają osoby małoletnie lub z zaburzeniami w sferze emocjonalnej.

cd. Socjomania internetowa – jest to uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych. Osoba chora nawiązuje nowe kontakty tylko i wyłącznie poprzez sieć, ma zachwiane relacje człowiek-człowiek w kontaktach poza siecią. Ludzie tacy potrafią godzinami "rozmawiać" z innymi użytkownikami internetu, lecz mają trudności przy kontaktach osobistych, następuje też u takich osób zanik komunikacji niewerbalnej, nie potrafią odczytywać informacji nadawanych na tej płaszczyźnie lub odczytują je błędnie. Jest to dość częste u osób z fobią społęczną

cd. Uzależnienie od sieci – polega na pobycie w internecie. Jest ono bardzo podobne do uzależnienia od komputera, lecz polega na byciu w sieci. W Polsce jest głównie spotykane u osób ze stałym łączem. Osoby takie są cały czas zalogowane do sieci i obserwują, co się tam dzieje. Uzależnienie to łączy w sobie wszystkie inne formy uzależnienia od Internetu

cd. Przeciążenie informacyjne – występuje przy natłoku informacji np. przebywanie w wielu pokojach rozmów jednocześnie, lub udział w wielu listach dyskusyjnych.

cd. Uzależnienie od komputera – osoba chora nie musi w tym wypadku "być" w sieci, wystarczy, iż spędza czas przy komputerze. Nie jest dla niej ważne to, co robi, czy pisze ważną pracę, czy gra w pasjansa. Liczy się tylko to, że komputer jest włączony a ona spędza przy nim czas.

Dlaczego uzależnia? Masowy, szeroki , powszechny, łatwy dostęp Stosunkowo tani w porównaniu z innymi rozrywkami Nie wymaga wysiłku – szybka i silna gratyfikacja (iluzoryczna) - dodatkowo wzmacniana przez kulturę („jesteś tego warta”- czyli jesteś tyle warta, ile jesteś w stanie kupić, degradacja wartości wynikających z ciężkiej, mozolnej pracy- np. domek z zapałek, statki w butelce, haft) Tak jak w każdym uzależnieniu – podłożem są trudne emocje, z którymi jednostka nie potrafi sobie poradzić Bardzo urozmaicona oferta- chat-y (pogaduszki), serwisy społecznościowe, wydarzenia ( i komentarze), gry on-line, grupy dyskusyjne Stanowi silną alternatywę dla nudnej, trudnej rzeczywistości

KULTURA Żyjemy w czasach tzw. „konsumpcyjnych”- jak nazywają to niektórzy specjaliści- co oznacza, że mnoży się potrzeby znacznie ponad te podstawowe (sztucznie) Kultura ma charakter narcystyczny- „jesteś tego wart”, „masz prawo”, „należy Ci się”- co uczy ludzi, że różne rzeczy, wartości przynależą mu bez wysiłku, jesteśmy bardziej napędzani przez wstyd (co inni powiedzą, jak mnie widzą) niż przez poczucie winy Nie uczy się wytrwałości, mniejsza wartość ciężkiej pracy- stałości- żużyte rzeczy się wyrzuca a nie naprawia, partnera „sprawdza, czy zaspokoi nasze potrzeby”, problemy z ograniczaniem potrzeb np. dla wyższej wartości (taki obraz medialny), szybka utrata wartości- to co było rewelacją, w krótkim czasie staje się passe Pośpiech, szybki rozwój technologiczny, kosztem rozwoju emocjonalnego (nie da się jednocześnie pędzić samochodem i kontemplować widoki) rzadziej uczymy tolerancji na frustrację czy rezygnacji z potrzeb To wszystko daje masywny społeczny przekaz- SZYBKO, BEZ WYSIŁKU - osłabienie trwałych więzi, czasu spędzanego z bliskimi (więcej czasu w pracy)

Emocje Tak jak w każdym uzależnieniu – podłożem uzależnienia są silne, trudne emocje, z którymi młody (i nie tylko)człowiek nie potrafi sobie poradzić (z powodu deficytów opiekunów, z powodu innych problemów w rodzinie, z powodu przeciążenia emocjonalnego i/lub opuszczenia emocjonalnego dziecka): Lęk (np. przed wieloznacznością sytuacji społecznych, przed odrzuceniem, związany z sytuacją domową, szkolną (porażkami) Nuda Wstyd Ciekawość Radość, przyjemność Ekscytacja Smutek Rozczarowania Frustracje Złość, gniew

Niezaspokojone potrzeby (często nieuświadamiane) które stają się motorem uzależnienia: Więzi, bliskości (daje złudzenie, pozorne zaspokojenie tej potrzeby przy niewielkim ryzyku w porównaniu do realnych sytuacji społecznych- np. odrzucenia) Seksualne- u dzieci ciekawość, u młodzieży- szybkie zaspokojenie popędu, napięcia (brak ryzyka odrzucenia- duże niebezpieczeństwo- dzieciństwo jest to wiek, w którym najprawdopodobniej dochodzi do powstania trwałych schematów reakcji seksualnych!!!) Sukcesu, kontroli, władzy Potrzeba bycia dostrzeżonym Potrzeba dobrego mniemania o sobie Potrzeba stymulacji Potrzeba kontaktu społecznego, przynależności, akceptacji Potrzeba bezpieczeństwa

Błędne koło Problem, niezaspokojona potrzeba Trudne emocje Ucieczka w świat wirtualny Trudne emocje lęk plus poczucie winy, za zmarnowany czas Ponownie ucieczka w wirtualny świat

Objawy uzależnienia Duża, nieproduktywna ilość czasu spędzona przy komputerze Kompulsywne sprawdzanie skrzynki pocztowej Wielogodzinne, bezsensowne wędrówki po sieci Zawieranie krótkotrwałych znajomości, dyskusje na czatach (nieproduktywne) Ograniczenie innego rodzaju aktywności życiowych do minimum, bądź nawet rezygnacja z niektórych ( pierwsze „padają” kontakty z ludźmi w realu, obowiązki np. szkolne, pozalekcyjne zainteresowania, w skrajnych przypadkach ograniczeniu ulega potrzeba jedzenia i picia!) niepokój i/lub złość w sytuacji braku dostępu do komputera/internetu Zaanagażowanie w rozmowę tylko, gdy dotyczy przedmiotu uzależnienia- np. gier

cd. Kłamstwa na temat czasu spędzanego w internecie Niechęć do jakichkolwiek innych aktywności Pogorszenie jakości kontaktów z innymi ludźmi, powolna utrata przyjaciół, Deficyty w obszarze kontaktów z ludźmi- np. nieumiejętność odczytywania sygnałów niewerbalnych Zanik więzi rodzinnych, a tym samym możliwości odziaływania ze strony iinych osób pogorszenie wydajności w nauce czy pracy, zaniedbania innych obowiązków Przedkładanie „życia wirtualnego czy w sieci nad życie w realu” Zaniedbania w obszarze zdrowia- zanik aktywności fizycznej, pogorszenie jakości jedzenia itp. - Częścej problem dostrzegany jest przez otoczenie niż przez samego uzależnionego (bo działają psychologiczne mechanizmy obronne)- a już z pewnością nie zostanie dostrzeżony przez dziecko

Test diagnozujący uzależnienie wg dr Kimberly Young 1. Czy nie możesz przestać myśleć o Internecie (stale myślisz o tym, co ostatnio robiłeś w Sieci lub o tym, co będziesz robił, gdy znów się do niej zalogujesz)? 2. Czy czujesz potrzebę zwiększenia ilości czasu spędzanego w Internecie, aby osiągnąć satysfakcję z tego, że korzystasz z Sieci? 3. Czy podejmowałeś nieudane próby kontrolowania, ograniczania bądź zaprzestania korzystania z Internetu? 4. Czy czujesz się niespokojny, markotny, przygnębiony lub poirytowany, gdy próbujesz ograniczyć korzystanie lub przestać korzystać z Internetu?

cd. 4. Czy czujesz się niespokojny, markotny, przygnębiony lub poirytowany, gdy próbujesz ograniczyć korzystanie lub przestać korzystać z Internetu? 5. Czy zdarza ci się przesiadywać w Sieci dłużej, niż pierwotnie zamierzałeś? 6. Czy z powodu Internetu zdarzyło ci się narazić na szwank ważną znajomość, zaryzykować utratę pracy lub zrezygnować z szansy na zrobienie kariery? 7. Czy zdarzyło ci się okłamać rodzinę, terapeutę lub inne osoby, aby ukryć, ile czasu zabiera ci Internet? 8. Czy Internet służy ci jako ucieczka od problemów lub jako sposób na uśmierzanie nastrojów dysforycznych (np. uczucia beznadziei, poczucia winy, lęków, depresji)? JEST TO TEST DLA DOROSŁYCH- OCZYWIŚCIE DLA DZIECI MOŻNA GO ANALOGICZNIE ZMODYFIKOWAĆ

KONSEKWENCJE Deficyty rozwoju interpersonalnego Deficyty poznawcze (rozwoju intelektualnego- choć początkowo mogą możliwości wzrosnąć, to z reguły z czasem zostają ograniczone do zaledwie kilku umiejętności), ograniczenia w wiedzy (nie znam uzależnienia od zdobywania wiedzy historycznej czy biologicznej), problemy z koncentracja uwagi Problemy zdrowotne (wzrok, kręgosłup, brak ruchu, zaburzenia rytmu dobowego itp.) Zahamowanie rozwoju emocjonalnego- brak umiejętności znoszenia smutku, niepokoju, natychmaistowa potrzeba rozładowania złości, trudności z kontrolą impulsów itd.. Problemy z pracą, nauką itp..(np. w formie prokastrynacji- czyli braku umiejętności odwlekania gratyfikacji- nagroda musi być natychmiast, inaczej osoba nie potrafi wykrzesać z siebie energii do pracy)

ZAGROŻENIE Największe niebezpieczeństwo polega na tym, że w porównaniu z innymi uzależnieniami to: Zaczyna się zwykle w młodszym wieku niż narkomania- a co za tym idzie powoduje znacznie głębsze i poważniejsze zahamowania i deficyty w rozwoju osobowości Utwalanie, wzmacnianie nieprawidłowych wzorców relacji- np. opartych na agresji, oszustwie lub przedmiotowym traktowaniu innych Ukształtowanie nieprawdziwej wiedzy o świecie (np. o nieszkodliwości przemocy, bagatelizowaniu skutków własnych działań) Propagowanie i wyzwalanie przemocy Zwykle na początku jest niezauważane i bagatelizowane- czyli z reguły dłuższy jest czas trwania choroby, zanim dojdzie do jej wykrycia Trudność w leczeniu- trudno jest całkowicie zrezygnować z kontaktu z komputerem- czasem jest to niemożliwe Znieczulica społeczna na przemoc i agresję względem ludzi i zwierząt

Leczenie jest to jedno ze słabiej zbadanych uzależnień a co za tym idzie: nie ma sprawdzonych pod kątem skuteczności form leczenia, brak jest specjalistycznych ośrodków (choć , tak jak w przypadku innych psychogennych zaburzeń u dzieci najskuteczniejszą formą leczenia jest terapia rodzinna) Jak to jest w uzależnieniach- trzeba leczyć „dwutorowo” :problem, który leży u podłoża (np. problemy rodzinne) a dodatkowo leczyć samo uzależnienie

Epidemiologia Badanie przeprowadzone wśród Chińczyków wskazuje, że aż 15% użytkowników sieci jest od niej uzależnionych Uzależnienie dotyka najczęściej ludzi w wieku od 18-23 lat, ale dotyczy już dzieci w wieku od lat 6! Osoby uzależnione to najczęsciej osoby samotne- a wśród dzieci – pozostawione same sobie

MITY Jeśli ktoś spędza dużo czasu przy komputerze to zostanie informatykiem – błąd!!! Zależy od tego co na komputerze się robi- uzależnienie od np. aukcji, gier itp. nie rozwija Zbyt dużo czasu spędzanego na Internecie świadczy o uzależnieniu (niekoniecznie- może być drogą do niego, ale nie musi- jeśli jest tylko sposobem na relaks i nie cierpią na tym innego rodzaju aktywności. UWAGA- nie dotyczy to dzieci (!) z uwagi na ich nieukształtowaną osobowość i utratę okazji do uczenia się (np. umiejętności społecznych) Siedząc przy komputerze- przynajmniej nie wda się w złe towarzystwo (!)- czyżby?, a nawet jeśli- to nie nauczyc się bronić przed złym wpływem i radzić sobie w realnym świecie skomplikowanym świecie ludzkich związków Jak się wyładuje w grze to będzie spokoujnieszy- jest dokładnie na odwrót

JAK UCHRONIĆ DZIECKO PRZED ZAGROŻENIEM? Ograniczać czas spędzany przed komputerem Monitorować co dziecko robi na komputerze Obserwować, interesować się treściami np. gier komputerowych Rozmawiać z dzieckiem- o jego problemach, uczuciach (co go złości, martwi, cieszy itp.) Pomagać dziecku w nazywaniu emocji Pomagać dziecku w nazywaniu i rozwiązywaniu problemów Pomóc dziecku radzić sobie w relacjach samodzielnie (nie wyręczać, nie chronić nadmiernie- ale np. uczyć rozwiązywania konfliktów, zawierania i utrzymywania znajomości) Spędzać z dzieckiem czas np. na wycieczkach rowerowych, spacerach z psem, wspólnym gotowaniu, posiłkach i innych zajęciach Zaszczepiać i rozwijać pasje dziecka, szczególnie jak sposób uczenia wytrwałości, radzenia sobie z porażkami, ze zniechęceniem (naturalnie pojawiającym się w każdej nowej aktywności) Planować dzień dziecka- uwzględniając czas na zabawę, relaks ( w tym aktywność fizyczną)i obowiązki W trudnych chwilach, gdy pojawią problemy przekraczające możliwości radzenia sobie z nimi,, nie bać się zgłosić po specjalistyczną pomoc ( i uczyć dzieci zwracania się po pomoc!) Poddać refleksji własny styl korzystania z sieci i komputera ( i radzenia sobie z problemami- czy jest to „unikanie ich” czy raczej stawianie im czoła i szukanie rozwiązań.

Odpowiedzialne rodzicielstwo