Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jako sąd międzynarodowy opr. Michał Małaszkiewicz Katedra Prawa Międynarodowego i Europejskiego UWr

TSUE jako sąd międzynarodowy organ organizacji międzynarodowej ( o charakterze ponadnarodowym?) charakter stały zasięg terytorialny jurysdykcji: regionalny zakres przedmiotowy jurysdykcji: określony przez zakres prawa unijnego – znaczenie zasady przyznania zakres podmiotowy: jednostki (of/op), państwa członkowskie, Instytucje, organy i jednostki organizacyjne UE funkcje TSUE: klasyczny sąd międzynarodowy/ administracyjny/ konstytucyjny/ cywilny (pracy)/ sąd najwyższy/ arbitrażowy relacja TSUE z sądami krajowymi (art. 267 TFUE)

Charakterystyka postępowania przed TSUE dwie części postępowania: ustna i pisemna rola rzecznika generalnego/ sędziego sprawozdawcy reprezentacja: państwa i Instytucje- pełnomocnicy do konkretnej sprawy/ inne strony –adwokat lub r.pr. (ew. nauczyciel akademicki) język postępowania: co do zasady - wybór skarżącego- jeden z języków urzędowych UE/ jeżeli pozwanym jest państwo członkowskie lub of/op z państwa członkowskiego= język tego państwa, postępowanie prejudycjalne= język państwa sądu zadającego pytanie (język roboczy TSUE- francuski) postępowanie co do zasady wolne od opłat (art. 72 Regulaminu) – brak zwrotu kosztów zastępstwa/ możliwość wnioskowania o przyznanie pomocy

Rodzaje postępowań przed TSUE/Sądem postępowania sporne: skarga przeciwko państwu członkowskiemu (art. 258 – 260 TFUE skarga na nieważność aktu prawa UE (art. 263 i 264 TFUE) skarga na bezczynność UE (art. 265 TFUE) skarga odszkodowawcza przeciwko UE (art. 268 TFUE) postępowania niesporne: postępowanie prejudycjalne (art. 267 TFUE) postępowanie w sprawie opinii o zgodności przewidywanej umowy międzynarodowej z Traktatami (art. 218 ust. 11 TFUE)

Postępowanie „naruszeniowe” Artykuł 258 TFUE (dawny artykuł 226 TWE) Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag. Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Postępowanie „naruszeniowe” podmioty legitymowane do zainicjowania: KE, inne państwo członkowskie (art. 259 TFUE) 3 etapy: nieformalne postępowanie wyjaśniające - > formalne postępowanie wyjaśniające ( wezwanie do usunięcia uchybienia i uzasadniona opinia)- >postępowanie sądowe przed TSUE okoliczności wyłączające odpowiedzialność państwa (?) skutki wyroku = obowiązek wykonania, niewykonanie wyroku: ryczałtowa lub okresowa kara pieniężna, prejudykat przed TSUE i sądami krajowymi

Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności aktu prawa UE Artykuł 263 (dawny artykuł 230 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich. W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy. Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych. (…)

Skarga na bezczynność Artykuł 265 TFUE Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania. Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia. skutki: obowiązek wydania aktu, nie może przesądzać formy ani treści aktu

Skarga odszkodowawcza Art. 268 TFUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci. Art. 340 TFUE (…) W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

Skarga odszkodowawcza Odpowiedzialność UE: umowna (co do zasady- sądy krajowe/TSUE na podstawie klauzuli arbitrażowej) i deliktowa=odpowiedzialność UE za działania Instytucji, organów, pracowników UE + odpowiedzialność za akty administracyjne i normatywne przesłanki: bezprawność, rzeczywisty charakter szkody, związek przyczynowy

Pytanie prejudycjalne art. 267 TFUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: a) o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału. Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

Pytanie prejudycjalne uprawnienie a obowiązek sądu państwa członkowskiego, ograniczenia obowiązku: acte clair/ acte eclaire pojęcie sądu państwa członkowskiego – charakter autonomiczny (stosowanie prawa- orzekanie na podstawie ustawy/charakter stały/obligatoryjny charakter jurysdykcji/ kontradyktoryjność postępowania/ niezawisłość, niezależność) sposób formułowania pytania prejudycjalnego- zalecenia TSUE: https://eur-lex.europa.eu/legal- content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018H0720(01)&from= EN skutki orzeczenia: związanie wszystkich sądów orzekających w sprawie ex tunc/w przypadku nieważności- wyłącznie inter partes/skutek retroaktywny/ możliwość ograniczenia skutków

Opinia o zgodności umowy międzynarodowej z Traktatami Art. 218 TFUE 11. Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Rada lub Komisja mogą uzyskać opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z Traktatami. W przypadku negatywnej opinii Trybunału, przewidywana umowa nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów. kontrola prewencyjna – w zakresie treści/ kompetencji do zawarcia

Specyfika systemu ochrony prawnej UE zinstytucjonalizowany dialog pomiędzy TSUE a sądami krajowymi (sądy krajowe jako sądy unijne) znaczenie orzecznictwa TSUE dla rozwoju prawa unijnego = zasada pierwszeństwa/skutku bezpośredniego/zasada autonomii autonomia prawa unijnego – (trzeci porządek prawny?) = wyłączność procedur rozstrzygania sporów opisanych w Traktatach (art. 344 TFUE)/ wyłączność TSUE w zakresie wiążącej wykładni prawa unijnego