Legalność działalności separatystycznej w prawie międzynarodowym mgr Krzysztof Trnka Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

Zjawisko secesji - Dążenie ludności do oderwania od zamieszkiwanego przez siebie państwa fragmentu jego terytorium, w celu utworzenia nowego organizmu politycznego lub przyłączenia się do innego, już istniejącego państwa. - Secesja w historii, wiek XX (46 -> ca 200) i XXI. - Widoczny podział we wspólnocie międzynarodowej (Hiszpania, Azerbejdżan, Wielka Brytania, Etiopia, Saint Kitts i Nevis, ZSRR), kwestia uznania.

Legalność secesji - W przypadku braku jasnych przesłanek ochrony albo nieuznawania secesji będziemy mieć do czynienia z ogromnym ładunkiem hipokryzji (J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne, Toruń 2007, s. 154.). - Zasady samostanowienia narodów i integralności terytorialnej państw.

Źródła - Karta Narodów Zjednoczonych, Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z KNZ, Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym, Akt Końcowy KBWE. - Czy wspomniane Deklaracje są wiążące? (J. Białocerkiewicz, A. Klafkowski, W. Czapliński) - Międzynarodowe Pakty Praw, Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów – samostanowienie narodów jako prawo człowieka III generacji (zbiorowe).

Zasada samostanowienia narodów - Komu przysługuje prawo do samostanowienia? - Naród/people/population, art. 111 KNZ - Naród - to zbiorowość ludzka, połączona więzami językowymi i kulturalnymi, ukształtowana przez procesy historyczne (Encyklopedia PWN). - Mniejszość narodowa a mniejszość etniczna (K. Czubocha). - W. Czapliński, definiując lud, wyróżnił elementy obiektywne (kultura, zwyczaje, język) i subiektywne (tożsamość i mentalność).

Zasada samostanowienia narodów - Sposoby wykonania prawa do samostanowienia: swobodne określanie własnego statusu politycznego oraz dążenie do rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego, wybór formy rządów oraz ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, kontrola nad zasobami naturalnymi. - Wszystkie państwa mają obowiązek to prawo szanować i powstrzymać się od ingerencji w jego realizację. - Deklaracja ONZ z 1970 roku wymienia też utworzenie niepodległego państwa, swobodne stowarzyszenie się lub zjednoczenie się z niepodległym państwem bądź wystąpienie w jakiejkolwiek innej politycznej postaci swobodnie określonej przez lud (samostanowienie zewnętrzne).

Zasada samostanowienia narodów - Jednocześnie z zasady tej wynika obowiązek, aby ustrój wewnętrzny każdego państwa realizował zasadę równouprawnienia i partycypacji wszystkich obywateli, bez względu na ich przynależność narodową, etniczną czy inną (L. Antonowicz).

Zasada integralności terytorialnej - Państwa mają obowiązek powstrzymać się od użycia siły przeciwko integralności terytorialnej innych państw. Chodzi tu zarówno o faktyczne użycie siły, jak i o grożenie jej użyciem w celu zmuszenia innych państw do ustępstw terytorialnych. - Bezpośrednia napaść na inne państwo i okupacja jego terytorium, organizowanie i podżeganie zbrojnych band, sił nieregularnych i najemników, zamierzających wtargnąć na terytorium innego państwa, organizowanie, podżeganie, pomoc i uczestnictwo w wojnie domowej toczącej się w innym państwie lub w aktach terroryzmu w nie wymierzonych. - Groźba to skierowane do innego państwa oświadczenie, z którego w bezpośredni lub dorozumiany sposób wynika, że nie spełnienie żądań grożącego będzie skutkować użyciem siły (A. Klafkowski). Groźba w Akcie Końcowym KBWE.

Zasada integralności terytorialnej - Z treści art. 2 ust. 4 i 6 Karty Narodów Zjednoczonych, lit. a Deklaracji ONZ z 1970 roku, art. 6 w zw. z art. 7 Deklaracji ONZ z 1960 roku oraz art. IV Aktu Końcowego KBWE wynika wprost, że zakaz ten adresowany jest do państw. - Czy do poszanowania integralności terytorialnej zobowiązane są też inne podmioty? Czy państwa mają prawo do integralności terytorialnej?

Relacja pomiędzy zasadami - Czy omawiane zasady są ze sobą sprzeczne? - Lex superior (M. Shaw). - Próba pogodzenia wyeliminowania sprzeczności poprzez wykładnię zawężającą zasady samostanowienia. - Ludy tubylcze (K. Czubocha, M. Perkowski) - Argumenty historyczne (W. Góralczyk, S. Sawicki, M. Shaw) - Prześladowanie (W. Multan, J. Symonides, M. Shaw, Sąd Najwyższy Kanady) - Doktryna uti possidetis, wojna w Katandze

Relacja pomiędzy zasadami - Ostateczność granic (M. Shaw) - Plebiscyt przynależności (M. Shaw) - Brak sprzeczności (A. Klafkowski, L. Antonowicz) - żadna norma prawa międzynarodowego (z zasadą integralności terytorialnej włącznie) nie chroni państw przed wewnętrzną dezintegracją. - Czy prawo międzynarodowe zabrania wojen domowych? (L. Antonowicz, J. Tyranowski) - Opinia doradcza MTS z 2010 roku ws. Kosowa.

Prawo krajowe - W jaki sposób można podjąć decyzję o samostanowieniu zewnętrznym? - Bezpośrednio w referendum, czy pośrednio – poprzez elekcyjnych przedstawicieli? - Jaką większością? - Procedura służąca urzeczywistnieniu norm prawa międzynarodowego, postulaty de lege ferenda.

Prawo krajowe - Texas v White - Reference Re Secession of Quebec - Etiopia - Saint Kitts i Nevis - ZSRR – Ustawa z 1990 o wystąpieniu Republiki Związkowej