Teoria produkcji

Plan wykładu Wielkości księgowe i ekonomiczne Teoria równowagi przedsiębiorstwa Krótki i długi okres Analiza przebiegu krzywej kosztów przeciętnych Optimum technologiczne Decyzje przedsiębiorstwa w krótkim okresie Decyzje przedsiębiorstwa w długim okresie Koszty w krótkim i długim okresie

Wielkości księgowe i ekonomiczne

Przychody ze sprzedaży netto obejmują środki pieniężne ze sprzedaży wyrobów, usług oraz towarów po potrąceniu VAT. Koszty wytworzenia sprzedanych wyrobów to środki pieniężne związane z ich wytworzeniem, a w szczególności przeznaczone na zużycie materiałów i energii, wynagrodzenia pracowników związanych z ich produkcją, amortyzację, usługi obce (np. częściowy przerób produktów przez inną jednostkę), ubezpieczenia społeczne i inne. Wynik finansowy dodatni to zysk, a ujemny to strata.

Przychody księgowe - Koszty księgowe (udokumentowane) Wynik finansowy księgowy - Koszt alternatywny pracy własnej - Koszt alternatywny zaangażowanego kapitału Wynik finansowy ekonomiczny

Koszt alternatywny pracy własnej to próba wyceny pracy własnej właściciela. Można tego dokonać poprzez określenie poziomu wynagrodzenia, jakie mógłby osiągnąć właściciel, gdyby pracował w innej firmie, na podobnym stanowisku i posiadał podobny zakres czynności.

Koszt alternatywny kapitału to próba określenia wysokości odsetek, jakie mógłby otrzymać właściciel kapitału zaangażowanego we własną firmę, gdyby zdecydował się go ulokować w banku. Ustalanie poziomu kosztów alternatywnych jest czynnością obarczoną wysokim stopniem subiektywizmu.

Koszty alternatywne i koszty księgowe są kosztami ekonomicznymi. Im mniejsza jednostka gospodarcza tym większy udział kosztów alternatywnych w kosztach ekonomicznych. Jeżeli wynik finansowy księgowy jest dodatni, natomiast wynik finansowy ekonomiczny ujemny to taka działalność z ekonomicznego punktu widzenia jest nieopłacalna.

Przykład Przychody księgowe w 2017 roku w firmie X wyniosły 160.000 złotych, natomiast koszty księgowe 100.000 złotych. Gdyby właściciel pracował w konkurencyjnej firmie i posiadał podobny zakres czynności mógłby liczyć na miesięczne wynagrodzenie w wysokości 4.000 złotych. W firmę właściciel zainwestował 240.000 złotych. Środki mógłby ulokować w banku. Stopa procentowa wynosi 5%. Oblicz wynik finansowy ekonomiczny.

Rozwiązanie 160.000 - 100.000 60.000 – wynik finansowy księgowy - 48.000 (12 * 4.000) – koszt alternatywny pracy własnej - 12.000 (5% * 240.000) – koszt alternatywny kapitału 0 – wynik finansowy ekonomiczny

Wynik ekonomiczny równy zeru jest nazywany normalnym i działalność jest opłacalna. Zysk księgowy pokrywa wtedy w całości pracę własną właściciela oraz ryzyko ponoszone z angażowaniem kapitału. Zysk większy od zera nazywany jest ponadnormalnym lub nadzwyczajnym.

Teoria równowagi przedsiębiorstwa

Założenia do modelu Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku Przedsiębiorstwo wszystko co wytworzy sprzeda W tabeli zawarte są przykładowe wielkości produkcji dobra przez przedsiębiorstwo i odpowiadające każdemu poziomowi produkcji ceny i koszty.

Utarg (przychód) całkowity – total revenue (TR) Koszt całkowity – total cost (TC) Utarg (przychód) krańcowy – marginal revenue (MR) Koszt krańcowy – marginal cost (MC)

Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR) Utarg (przychód) krańcowy (MR) Koszt całkowity (TC) Koszt krańcowy (MC) Wynik finansowy (TR-TC) 1 21 2 20 3 19 4 18 5 17 6 16 7 15 8 14 9 13 10 12

Zgodnie z prawem popytu wraz ze spadkiem ceny rośnie popyt Zgodnie z prawem popytu wraz ze spadkiem ceny rośnie popyt. Dlatego przedsiębiorstwo chcąc zwiększyć sprzedaż obniża wraz ze wzrostem produkcji cenę. Utarg (przychód) całkowity jest iloczynem ceny i ilości sprzedanego dobra (wielkości produkcji).

Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q) Utarg (przychód) krańcowy (MR) Koszt całkowity (TC) Koszt krańcowy (MC) Wynik finansowy (TR-TC) 1 21 2 20 40 3 19 57 4 18 72 5 17 85 6 16 96 7 15 105 8 14 112 9 13 117 10 12 120

Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q) Utarg (przychód) krańcowy (MR) Koszt całkowity (TC) Koszt krańcowy (MC) Wynik finansowy (TR-TC) 10 1 21 25 2 20 40 36 3 19 57 44 4 18 72 51 5 17 85 59 6 16 96 69 7 15 105 81 8 14 112 95 9 13 117 111 12 120 129

Dla każdej wielkości produkcji menedżerowie potrafią obliczyć najniższe koszty wytwarzania Koszt przy produkcji zerowej jest kosztem stałym. Przedsiębiorstwo ponosi go niezależnie od wielkości produkcji. Przykładem kosztów stałych są czynsze dzierżawne, procenty od kredytów, koszty konserwacji, płace pracowników administracyjnych.

Do produkcji na poziomie 4 sztuk przyrosty kosztów całkowitych są coraz mniejsze. Przy wzroście produkcji powyżej 4 sztuk przyrosty kosztów całkowitych są coraz większe. Coraz mniejsze przyrosty kosztów całkowitych są związane z niepodzielnością procesu produkcji. Każde zwiększanie produkcji nie wymaga zakupu nowych maszyn i urządzeń. Coraz większe przyrosty są związane z pojawieniem się niekorzyści ze skali produkcji.

Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q) Utarg (przychód) krańcowy (MR) Koszt całkowity (TC) Koszt krańcowy (MC) Wynik finansowy (TR-TC) 10 1 21 25 4 2 20 40 36 3 19 57 44 13 18 72 51 5 17 85 59 26 6 16 96 69 27 7 15 105 81 24 8 14 112 95 9 117 111 12 120 129 - 9

Przedsiębiorstwo będzie wytwarzało 6 sztuk dobra Przedsiębiorstwo będzie wytwarzało 6 sztuk dobra. Przy tej wielkości produkcji są maksymalizowane zyski. Wielkość produkcji, przy której dochodzi do maksymalizacji zysków nazywa się optimum ekonomicznym.

Koszt krańcowy to przyrost kosztu całkowitego związany ze wzrostem produkcji o jedną jednostkę. Utarg (przychód) krańcowy to przyrost przychodu całkowitego związany ze wzrostem sprzedaży o jednostkę.

Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q)) Utarg (przychód) krańcowy (MR) Koszt całkowity (TC) Koszt krańcowy (MC) Wynik finansowy (TR-TC) 10 - 1 21 25 15 4 2 20 40 19 36 11 3 57 17 44 8 13 18 72 51 7 5 85 59 26 6 16 96 69 27 105 9 81 12 24 14 112 95 117 111 120 129 - 9

Analiza marginalna MC MR

Optimum ekonomiczne można wyznaczyć również stosując analizę marginalną. Wyznacza się je, określając wielkość produkcji, przy której dochodzi do przecięcia funkcji utargu (przychodu) krańcowego (MR) z kosztem krańcowym (MC). Wyznaczone w ten sposób optimum nie pozwala stwierdzić, czy przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk czy minimalizuje stratę.

Wpływ zmian kosztów na wielkość produkcji w optimum ekonomicznym Przyczyną wzrostu kosztów całkowitych produkcji może być wzrost cen czynników produkcji, wzrost wynagrodzeń. W tej sytuacji przesunięciu ulega funkcja MC0 do pozycji MC1. Zostaje wyznaczone nowe optimum ekonomiczne przy mniejszej wielkości produkcji Q1. MC1 MC0 koszt krańcowy, utarg (przychód) krańcowy E1 E0 MR wielkość produkcji Q1 Q0

Wpływ zmiany popytu na wielkość produkcji w optimum ekonomicznym Wzrost popytu przy każdej z cen spowoduje, że funkcja MR0 przesunie się do pozycji MR1. W nowym optimum ekonomicznym wzrośnie produkcja do Q1. MC koszt krańcowy, utarg (przychód) krańcowy E1 E0 MR1 MR0 wielkość produkcji Q0 Q1

Krótki i długi okres

Krótki okres to czas, w którym przedsiębiorstwo tylko częściowo dostosowuje swoje czynniki wytwórcze do zmienionych warunków w otoczeniu. Długi okres to czas jaki jest niezbędny przedsiębiorstwu do pełnego dostosowania swoich czynników wytwórczych do zmienionego otoczenia.

Krótkiego i długiego okresu nie można zamknąć w ramy czasowe Krótkiego i długiego okresu nie można zamknąć w ramy czasowe. Długość trwania krótkiego okresu zależy od branży, w której działa przedsiębiorstwo, od szybkości i jakości podejmowanych decyzji, od czynników zewnętrznych np. czasu wydawania potrzebnych zezwoleń. W krótkim okresie czynniki produkcji dzieli się na stałe i zmienne. Łatwiej podlega zmianie w czasie siła robocza.

W długim okresie wszystkie czynniki wytwórcze ulegają zmianie. W krótkim okresie można wyróżnić koszty stałe i zmienne. W długim okresie wszystkie koszty są zmienne. Koszty zmienne zmieniają się wraz ze wzrostem wielkości produkcji.

Analiza przebiegu krzywej kosztów przeciętnych

Koszt przeciętny (koszt jednostkowy) to koszt całkowity przypadający na jednostkę produkcji. Koszt przeciętny – average cost (AC) AC = TC/Q

Wielkość produkcji (Q) Koszt całkowity (TC) Koszt przeciętny (AC) 10 - 1 25 2 36 18 3 44 14,67 4 51 12,75 5 59 11,8 6 69 11,5 7 81 11,57 8 95 11,87 9 111 12,33 129 12,9

W przebiegu krzywej długookresowych kosztów przeciętnych można wyróżnić następujące etapy: korzyści ze skali produkcji stałe przychody ze skali niekorzyści ze skali produkcji

Korzyści ze skali produkcji występują wtedy, gdy koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem wielkości produkcji. Procentowy wzrost wielkości produkcja jest większy od procentowego wzrostu nakładów czynników produkcji. Stałe przychody ze skali występują wtedy, gdy koszty przeciętne nie zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji. Rozmiary produkcji powiększają się w takim samym tempie, jak nakłady czynników produkcji.

Niekorzyści ze skali produkcji występują wtedy, gdy koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem wielkości produkcji. Rozmiary produkcji rosną wolniej niż nakłady czynników wytwórczych. Źródła korzyści ze skali produkcji można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne.

Korzyści zewnętrzne objawiają się tym, że wraz ze wzrostem firmy koncentrują się wokół niej dostawcy surowców, półfabrykatów itp. Konkurując ze sobą oferują korzystne oferty sprzedaży, co nie bez znaczenia jest dla kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Wewnętrzne źródła korzyści ze skali produkcji technologiczne marketingowe finansowe

Technologiczne źródła korzyści ze skali produkcji mogą wynikać z następujących sytuacji: Duże firmy mogą korzystać z efektów specjalizacji i podziału pracy, w kontekście lepszego wykorzystywania umiejętności i kwalifikacji pracowników. W efekcie prowadzi to do wzrostu wydajności pracy.

Niepodzielność czynników wytwórczych sprawia, że mogą być one efektywnie wykorzystane tylko w dużych przedsiębiorstwach. W małych firmach tez są wykorzystywane, ale koszty eksploatacji są niewspółmierne do osiąganych efektów. W dużych przedsiębiorstwach może być prowadzona produkcja wielofazowa bez konieczności sprowadzania półfabrykatów z innych fabryk. W ten sposób obniżają się koszty transportu, magazynowania i administracyjne.

Możliwość racjonalnego wykorzystania odpadów w większych przedsiębiorstwach. Dysponowanie przez większe przedsiębiorstwa większymi środkami na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych, finansowanie własnych laboratoriów, a przez większe możliwości wprowadzania nowych rozwiązań technologicznych, które zwiększają konkurencyjność firmy na rynku.

Marketingowe źródła korzyści ze skali produkcji mogą wynikać z następujących sytuacji: Korzystniejsza pozycja negocjacyjna większych przedsiębiorstw i korzystniejsze warunki płatności przy zakupach hurtowych materiałów, półfabrykatów, opakowań, itp.

Wolniejszy wzrost kosztów pakowania i transportu niż ilości zamawianych i sprzedawanych produktów. Możliwość zatrudnienia w dużych firmach wysoko wykwalifikowanych pracowników, którzy zajmują się zaopatrzeniem i zbytem. Koszty marketingowe w przeliczeniu na jednostkę produktu są niższe w dużych firmach niż małych.

Finansowe źródła korzyści ze skali produkcji mogą wynikać z następujących sytuacji: Duże firmy mają dostęp do większej ilości źródeł finansowania niż małe, przez co mają większy wybór korzystniejszych ofert kredytowania. Duże firmy mogą łatwiej i na korzystniejszych warunkach niż małe pozyskać kredyt bankowy na finansowanie działalności.

Optimum technologiczne

Koszt przeciętny a koszt krańcowy MC AC

Do momentu przecięcia się funkcji AC z MC, pierwsza z nich obniża się. Po przecięciu się AC z MC, obie funkcje rosną. Wielkość produkcji, przy której dochodzi do przecięcia funkcji AC z MC i jednocześnie koszty przeciętne są najniższe, nazywa się optimum technologicznym lub minimalną skalą efektywną.

Decyzje przedsiębiorstwa w krótkim okresie

Krótkookresowy koszt całkowity – short-run total cost (STC) Krótkookresowy przeciętny koszt całkowity - short-run average total cost (SATC) Krótkookresowy koszt stały - short-run fixed cost (SFC) Krótkookresowy przeciętny koszt stały - short-run average fixed cost (SAFC) Krótkookresowy koszt zmienny – short-run variable cost (SVC) Krótkookresowy przeciętny koszt zmienny - short-run average variable cost (SAVC) Krótkookresowy koszt krańcowy – short-run marginal cost (SMC)

SATC = STC/Q SATC = SAFC + SAVC STC = SFC + SVC SAFC = SFC/Q SAVC = SVC/Q

Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q) Utarg (przychód) krańcowy (MR) Krótko-okresowy koszt całkowity (STC) Krótko-okresowy koszt krańcowy (SMC) Krótko-okresowy przeciętny koszt całkowity (SATC) Krótko-okresowy koszt stały (SFC) Krótko-okresowy przeciętny koszt stały (SAFC) Krótko-okresowy koszt zmienny (SVC) Krótko-okresowy przeciętny koszt zmienny (SAVC) 10 - 1 21 25 15 2 20 40 19 36 11 18 5 26 13 3 57 17 44 8 14,67 3,33 34 11,34 4 72 51 7 12,75 2,5 41 10,25 85 59 11,8 49 9,8 6 16 96 69 11,5 1,67 9,83 105 9 81 12 11,57 1,43 71 10,14 14 112 95 11,87 1,25 10,62 117 111 12,33 1,11 101 11,22 120 129 12,9 119 11,9

SMC SATC SAVC MR

Krzywa SATC a SAVC Funkcja SAVC jest położona poniżej SATC. Wraz ze wzrostem wielkości produkcji różnica między SATC a SAVC zmniejsza się. Różnica między SATC a SAVC to krótkookresowy przeciętny koszt stały (SAFC). SAFC zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji, gdyż te same koszty stałe przypadają na coraz większe rozmiary produkcji.

Przecięcie się funkcji SMC z MR wyznacza optimum ekonomiczne Przecięcie się funkcji SMC z MR wyznacza optimum ekonomiczne. W przykładzie optimum ekonomiczne jest określone dla produkcji na poziomie 6 sztuk. Opłacalność produkcji w optimum ekonomicznym można obliczyć sprawdzając poziom krótkookresowych przeciętnych kosztów całkowitych (SATC).

Następnie należy zestawić SATC z ceną (P) Następnie należy zestawić SATC z ceną (P). W przykładzie dla produkcji równej 6 sztuk SATC wynosi 11,5 złotych, zaś cena 16 złotych. Przedsiębiorstwo osiąga zysk jednostkowy na poziomie 4,5 złotych, zysk całkowity – 27 złotych i kontynuuje produkcję w krótkim okresie.

Jeżeli w optimum ekonomicznym cena mieściłaby się pomiędzy SATC a SAVC i wynosiłaby np. 11 złotych to przedsiębiorstwo poniosłoby stratę jednostkową 0,5 złotych, całkowitą 3 złote i mimo ponoszonych strat kontynuowałoby produkcję. Alternatywą byłoby w krótkim okresie ograniczenie produkcji do 0 i oczekiwanie na lepszą koniunkturę. Jednak w tej sytuacji strata byłaby wyższa i wyniosłaby 10 złotych (poziom kosztów stałych).

Jeżeli w optimum ekonomicznym cena byłaby poniżej SAVC i wynosiłaby np Jeżeli w optimum ekonomicznym cena byłaby poniżej SAVC i wynosiłaby np. 9,5 złotych to przedsiębiorstwo poniosłoby stratę jednostkową 2 złote, całkowitą 12 złotych i zawiesiłoby produkcję. Ograniczenie produkcji do 0 oznacza mniejszą stratę na poziomie 10 złotych (poziom kosztów stałych).

Decyzje przedsiębiorstwa w długim okresie

Długoookresowy koszt całkowity – long-run total cost (LTC) Długoookresowy koszt przeciętny - long-run average cost (LAC) Długookresowy koszt krańcowy – long-run marginal cost (LMC) LAC = LTC/Q

Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q) Utarg (przychód) krańcowy (MR) Długo-okresowy koszt całkowity (LTC) Długo-okresowy koszt krańcowy (LMC) Długo-okresowy koszt przeciętny (LAC) - 1 21 25 2 20 40 19 36 11 18 3 57 17 44 8 14,67 4 72 15 51 7 12,75 5 85 13 59 11,8 6 16 96 69 10 11,5 105 9 81 12 11,57 14 112 95 11,87 117 111 12,33 120 129 12,9

LMC LAC MR

W długim okresie, w odróżnieniu od krótkiego, nie są wykazywane koszty przy braku produkcji. Jeżeli w długim okresie przedsiębiorstwo nie produkuje to oznacza, że nie ma go w gałęzi.

Przecięcie się funkcji LMC z MR wyznacza optimum ekonomiczne Przecięcie się funkcji LMC z MR wyznacza optimum ekonomiczne. W przykładzie optimum ekonomiczne jest określone dla produkcji na poziomie 6 sztuk. Opłacalność produkcji w optimum ekonomicznym można obliczyć sprawdzając poziom długookresowych kosztów przeciętnych (LAC).

Następnie należy zestawić LAC z ceną (P) Następnie należy zestawić LAC z ceną (P). W przykładzie dla produkcji równej 6 sztuk LAC wynosi 11,5 złotych, zaś cena 16 złotych. Przedsiębiorstwo osiąga zysk jednostkowy na poziomie 4,5 złotych, zysk całkowity – 27 złotych i kontynuuje produkcję w długim okresie.

Jeżeli dla produkcji na poziomie 6 sztuk cena byłaby równa długookresowemu kosztowi przeciętnemu (LAC) i wynosiłaby 11,5 złotych przedsiębiorstwo osiągnęłoby zysk normalny i próg rentowności (break-even point). Produkcja byłaby kontynuowana.

Jeżeli w optimum ekonomicznym cena byłaby niższa niż LAC i wyniosłaby np. 11 złotych, przedsiębiorstwo poniosłoby stratę jednostkową w wysokości 0,5 złotych, całkowitą 3 złote i wycofałoby się z gałęzi.

Koszty w krótkim i długim okresie

Koszty przeciętne w długim okresie SATC1 LAC Koszty przeciętne (AC) A SATC2 SATC4 B E SATC3 C D Q1 Q2 Q3 Q4 Wielkość produkcji (Q)

Każdy punkt na krzywej LAC (A, B, C, D) odnosi się do określonej wielkości zakładu. Wielkościom tym odpowiadają odpowiednie krzywe SATC. Krzywa SATC1 odpowiada zakładowi, który wytwarza produkcję na poziomie A, SATC2 – B, SATC3 – C i SATC4 – D.

Na krzywej LAC są opisane metody wytwarzania różnych rozmiarów produkcji, przy których są minimalizowane koszty przeciętne. Punkt C opisuje metodę, która zapewnia minimalizację kosztów produkcji Q3. Koszty wytworzenia przy nieodpowiedniej wielkości zakładu (punkt E) muszą być wyższe.

Jeżeli rozmiar przedsiębiorstwa jest opisywany przez krzywą SATC2 i popyt wzrasta do Q3 to wytwarzając taką produkcję może ponosić ono stratę. Po dobudowaniu kolejnego zakładu przedsiębiorstwo może opisywać krzywa SATC3 i wtedy obniżą się w długim okresie koszty przeciętne.

Źródła Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa , 2007 Milewski R., Elementarne zagadnienia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2008

Dziękuje za uwagę