Epistemologia jako subdyscyplina Renata Ziemińska

Definicja epistemologii Epistemologia to dział filozofii dotyczący natury, wartości i granic ludzkiej wiedzy. Dodatkowo: teoria uzasadnienia przekonań, prawdy i innych wartości epistemicznych (prawdopodobieństwa), źródeł wiedzy, stanowisko w sprawie podmiotu, przedmiotu i granic wiedzy. Trzy główne kwestie: wiedza, prawda i sceptycyzm.

Epistemologia a psychologia poznawcza psychologia skupia się na genezie przekonań, ich rozwoju, wpływie na inne funkcje psychiczne psychologia zajmuje się przekonaniem jako faktem psychicznym, a epistemologia jego wartością logiczną fakt i wartość epistemologia i psychologia poznawcza wchodzą w skład kognitywistyki.

Nazewnictwo Nazwa epistemologia to polski odpowiednik angielskiej epistemology, od greckiego słowa episteme (wiedza). jeszcze niedawno popularna była nazwa teoria poznania (odpowiednik niemieckiej Erkenntnistheorie), wcześniej używano nazwy gnozeologia (od greckiego słowa gnosis, poznanie),

Inne nazwy noetyka (od greckiego słowa noesis, poznanie) kantyści stosowali nazwę krytyka poznania i kryteriologia, scholastycy używali nazwy logica maior czyli logika większa lub logica materialis (w odróżnieniu od logica minor lub logica formalis odnoszącej do logiki formalnej).

Początki terminu W 1779 roku A. G. Baumgarten użył łacińskiej nazwy gnoseologia na oznaczenie ogólnej nauki o poznaniu. Nazwę Theorie der Erkenntnis wprowadził E. Reinhold w dziele z 1832 roku. Wyraz epistemology pochodzi prawdopodobnie od szkockiego filozofa J. Ferriera (1854).

Początki Chociaż problemy epistemologiczne obecne są od początku dziejów filozofii, epistemologia zaczęła się wyodrębniać jako osobna dyscyplina filozoficzna w okresie nowożytnym, począwszy od Kartezjusza, który zapoczątkował filozofię podmiotu (jej punktem wyjścia stało się istnienie własnej świadomości, a nie istnienie zewnętrznego świata).

Klasyczne dzieła Kartezjusz - Rozprawa o metodzie, Medytacje o pierwszej filozofii John Locke - Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, George Berkeley – Traktat o zasadach poznania, David Hume – Badania dotyczące rozumu ludzkiego, Thomas Reid – Rozważania o władzach poznawczych człowieka, Immanuel Kant – Krytyka czystego rozumu.

Prima philosophia W dziewiętnastowiecznym neokantyzmie epistemologia zyskała pełną autonomię, a nawet status prima philosophia. „Wydawało się wówczas, że cała filozofia została pochłonięta przez teorię poznania”, ponieważ wykluczano tam możliwość metafizyki jako nauki.

Wiedza a poznanie Wiedza zwykle ma się tak do poznania jak czynność do wytworu (rezultatu), ale poznanie w przeciwieństwie do poznawania ma niekiedy również znaczenie wytworowe.

Wiedza świadoma i nieświadoma Zakres wiedzy (stan posiadania informacji) jest szerszy niż zakres rezultatów świadomych czynności poznawania, np. mój organizm wie, jak oddychać, a serce jak pompować krew. Drzwi elektryczne wiedzą, kiedy zbliża się osoba, a termometr wskazuje temperaturę. Wiedza zwierząt, małych dzieci, komputerów.

Wiedza jak i wiedza że Wiedzę można pojąć jako zespół sądów (tzw. wiedza propozycjonalna, wiedza że), choć istnieje wiedza niepropozycjonalna (wiedza jak, umiejętność), np. jazda na rowerze

Jazda na rowerze

Wiedza słowna i obrazowa

Wiedza obrazowa Reklamy, bilboardy, banery, szyldy firmowe, plakaty, wystawy sklepowe, graffiti, znaki drogowe, rysunki, gazety ze zdjęciami, telewizja, gry komputerowe, internet, mapy, globusy, obrazy w galeriach itd.. stroje regionalne, uniwersyteckie, wojskowe, duchowne, subkulturowe

Wiedza a przekonanie Przekonanie to stan umysłu lub sąd w sensie psychologicznym . Wiedza składa się z sądów w sensie logicznym (abstrakcyjna treść przekonania, niekiedy pojmowana jako znaczenie zdania). Wiedza to uzasadnione prawdziwe przekonanie, a zdarzają się przekonania fałszywe.

Inne dyscypliny filozoficzne Epistemologia jest ściśle związana z filozofią umysłu i filozofią nauki Filozofia nauki pomija wiedzę potoczną i zawiera elementy ontologii, historii nauki i socjologii wiedzy. Filozofia umysłu skupia się na podmiocie poznającym, a nie wynikach procesu poznawczego, zawiera ontologię, zajmuje się emocjami.

Epistemologia a logika Logika (teoria poprawnego wnioskowania) zajmuje się poprawnością formalną, a epistemologia poprawnością materialną sądów. Sąd jest formalnie poprawny jeśli jest jednoznaczny, niesprzeczny i wynika logicznie z przesłanek, na których jest oparty. Sąd jest materialnie poprawny jeśli jest prawdziwy.