Poczet władców Polski od X do XVIII wieku

PIASTOWIE MIESZKO I (963-992) twórca państwa polskiego zawarł sojusz z Czechami przyjął chrzest w 966 r. i utworzył pierwsze biskupstwo w Poznaniu (968) przyłączył Pomorze Zachodnie (972) przyłączył Śląsk (990) utracił Grody Czerwieńskie (981) utrzymywał dobre stosunki z cesarzami niemieckimi Ottonem I i Ottonem II, ale walczył z margrabiami niemieckimi Geronem i Hodonem

PIASTOWIE BOLESŁAW CHROBRY (992 – 1025) pierwszy król Polski – 1025 utrzymywał dobre stosunki z cesarzem Ottonem III wyraził zgodę na misję biskupa Wojciecha w Prusach 997 r. zjazd gnieźnieński (1000) i utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie (arcybiskupem Radzim Gaudenty); podlegają trzy biskupstwa w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu wojny z cesarzem Henrykiem II 1003 – 1018 (pokój w Budziszynie). Przyłączył Łużyce, Milsko, Miśnię, Słowację, Morawy. 1018 – wyprawa na Ruś, zdobył Kijów, przyłączył Grody Czerwieńskie

PIASTOWIE MIESZKO II (1025 – 1034) koronowany w 1025 na króla młodszy syn Bolesława Chrobrego, wykształcony za jego panowania nastąpił kryzys państwowości polskiej: odpadły ziemie przyłączone przez Bolesława, stracił koronę po śmierci Mieszka wybuchł bunt możnych (1034), a około 1037 r. bunt ludowy – zniszczenie polskiej organizacji kościelnej w 1038 nastąpił najazd księcia czeskiego Brzetysława, który spustoszył Wielkopolskę, zagarnął Małopolskę i Śląsk

PIASTOWIE - KAZIMIERZ ODNOWICIEL (1034 – 1058) Odzyskał Wielkopolskę, Mazowsze, Małopolskę i Śląsk Musiał płacić trybut ze Śląska Czechom Przeniósł stolicę do Krakowa Nie udało mu się odbudować arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz odzyskać Pomorza Gdańskiego i Zachodniego Nadał wojom ziemię w zamian za służbę rycerską – początek systemu feudalnego w Polsce

PIASTOWIE BOLESŁAW II ŚMIAŁY (1058 – 1079) Przystąpił do obozu gregoriańskiego – wielokrotnie wyprawiał się na Węgry by osadzić na tronie sprzymierzeńców papieża Grzegorza VII Odbudował arcybiskupstwo w Gnieźnie (1075) Koronowany na króla 1076 Przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie Przestał płacić trybut ze Śląska Czechom Został wygnany po zamordowaniu biskupa krakowskiego Stanisława (1079)

PIASTOWIE WŁADYSŁAW I HERMAN (1079 – 1102) Młodszy brat Bolesława II Śmiałego Przystąpił do obozu cesarskiego i ponownie zaczął płacić trybut ze Śląska Czechom Nie koronował się na króla Władzę faktycznie sprawował palatyn Sieciech W 1097 r. podzielił kraj między swoich synów pozostawiając sobie Mazowsze: Zbigniew – poparcie możnych, władał Wielkopolską, Kujawami i ziemia sieradzko – łęczycką Bolesław Krzywousty – poparcie rycerstwa, władał Śląskiem i Małopolską

BOLESŁAW III KRZYWOUSTY PIASTOWIE BOLESŁAW III KRZYWOUSTY (1102 – 1138) Po śmierci ojca pokonał brata Zbigniewa i zjednoczył kraj Powstrzymał najazd cesarza Henryka V Przyłączył Pomorze Gdańskie 1116-1119 Podporządkował sobie Pomorze Zachodnie 1121-1222 – książę Warcisław złożył mu hołd lenny Na zjeździe w Merseburgu złożył hołd lenny cesarzowi Lotarowi III w zamian za pełną suwerenność polskiej organizacji kościelnej W 1138 ogłosił statut, w którym podzielił kraj pomiędzy swoich synów i ustanowił zasadę senioratu i pryncypatu – statut zapoczątkował okres rozbicia dzielnicowego

PIASTOWIE WŁADYSŁAW II WYGNANIEC BOLESŁAW IV KĘDZIERZAWY Najstarszy syn Bolesława Krzywoustego Na mocy statutu otrzymał Śląsk i tytuł seniora Wygnany przez braci w 1146 r. BOLESŁAW IV KĘDZIERZAWY Na mocy statutu otrzymał Mazowsze Był seniorem w klatach 1146-1173

PIASTOWIE MIESZKO III STARY Na mocy statutu otrzymał Wielkopolskę Dwukrotnie próbował zgodnie z prawem przejąć kontrolę nad dzielnicą senioralną – po śmierci Bolesława Kędzierzawego i Kazimierza Sprawiedliwego

PIASTOWIE KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY LESZEK BIAŁY Nie otrzymał ziemi na mocy statutu, prawdopodobnie był pogrobowcem Pozbawił władzy seniora Mieszka III i przejął w dziedziczne władanie Małopolskę z Krakowem. Uzyskał na to zgodę duchowieństwa i dostojników krakowskich po zjeździe w Łęczycy w 1180. Jego rządy kończą okres pryncypatu. LESZEK BIAŁY Syn Kazimierza Sprawiedliwego. Rządził Małopolską z Krakowem od 1202 r. Jego panowanie rozpoczyna okres pełnego rozbicia

PIASTOWIE KONRAD MAZOWIECKI Młodszy syn Kazimierza Sprawiedliwego na mocy układu z bratem Leszkiem Białym w 1202 otrzymał dzielnicę składającą się z Mazowsza, Kujaw, Sieradza i Łęczycy W 1226 r. sprowadził Zakon Krzyżacki do Polski i oddał im w lenno ziemię chełmińską

PIASTOWIE HENRYK I BRODATY HENRYK II POBOŻNY Wnuk Władysława II Twórca tzw. monarchii Henryków śląskich. Przejął kontrolę nad dużą ilością dzielnic: księstwem wrocławskim, Małopolską z Krakowem, Wielkopolską HENRYK II POBOŻNY Syn Henryka I Brodatego Poległ w bitwie pod Legnicą w 1241 r. z Mongołami

PIASTOWIE PRZEMYSŁ II Książę wielkopolski Władał Wielkopolską i Pomorzem Gdańskim, dzięki umowie na przeżycie z księciem Mszczujem II Koronował się na króla Polski w 1295 r. Zginął w 1296 r.

PRZEMYŚLIDZI WACŁAW II CZESKI (1300 – 1305) 1300 – koronował się na króla Polski Władał: Małopolską, częścią Śląska, Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim. Hołd lenny złożyły mu Mazowsze i Kujawy Wprowadził do Polski urząd starosty

PIASTOWIE WŁADYSŁAW ŁOKIETEK (1306 – 1333) Książę brzesko – kujawski Przejął władzę nad Kujawami i Małopolską w 1306 r. Wielkopolskę dzierżył od 1314 r. Utracił Pomorze Gdańskie w 1308 r. i rozpoczął spór polsko – krzyżacki 1320 – koronował się na króla 1329 – 1332 – wojna polsko – krzyżacka – Łokietek stracił ziemię dobrzyńską i Kujawy 1331 – bitwa pod Płowcami Zawarł sojusz z Węgrami

PIASTOWIE KAZIMIERZ WIELKI (1333 – 1370) Syn Władysława Łokietka skodyfikował prawo (statuty wiślicko – piotrkowskie 1346/7) Wprowadził nowy podział administracyjny - ziemie, na czele których mieli stać starostowie Wprowadził urzędy centralne: kanclerza i podskarbiego Ufortyfikował kraj i zreformował siły zbrojne (chorągwie) Zawarł wieczysty pokój z Krzyżakami w Kaliszu 1343 – odzyskał Kujawy i ziemię dobrzyńską; w rękach Krzyżaków Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska Utracił Śląsk na rzecz Czech Przyłączył Ruś Halicko - Włodzimierską

ANDEGAWENOWIE LUDWIK WĘGIERSKI (1370 – 1382) Jadwiga (1384 – 1399) Syn Karola Roberta Andegaweńskiego i Elżbiety Łokietkówny Nadał szlachcie polskiej pierwszy przywilej generalny w Koszycach (1374) by uzyskać zgodę na dziedziczenie tronu polskiego przez córkę Jadwiga (1384 – 1399) Młodsza córka Ludwika Koronowana na króla w 1384 r.

JAGIELLONOWIE WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO (1386 – 1434) Książę litewski, zasiadł na tronie polskim po unii z Litwą w Krewie – unia personalna Mąż Jadwigi Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim 1409 – 1411 (bitwa pod Grunwaldem 15.07.1410) zakończona I pokojem toruńskim – odzyskał ziemię dobrzyńską; Żmudź ma wrócić do Litwy 1413 – unia z Litwą w Horodle – potwierdzenie odrębności Litwy, Witold wielkim księciem, włączenie 50 rodów litewskich do herbów polskich 1423 – przywilej warcki 1430-33 – wydał przywileje jedlneńsko – krakowskie by uzyskać zgodę szlachty na dziedziczenie tronu przez swoich synów. Szlachta uzyskała nietykalność osobistą i majątkową.

WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK JAGIELLONOWIE WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK (1434 – 1444) Król Polski od 1434, król Węgier od 1440 Zginął w bitwie pod Warną z Turkami w 1444 r.

KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK JAGIELLONOWIE KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK (1447 – 1492) Wielki książę litewski od 1440, król Polski od 1447 Nadał bojarom litewskim prawa równe szlachcie polskiej Inkorporował Prusy i Pomorze Gdańskie (6.03.1454) co doprowadziło do wybuchu wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim. Pokój zawarto w 1466 (II pokój toruński) – Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską. Przyłączono do Polski Warmię, Malbork i Elbląg. (= Prusy Królewskie) 1454 – nadał szlachcie przywileje cerkwicko – nieszawskie by uzyskać zgodę na wojnę – król musiał mieć zgodę sejmików ziemskich na zwoływanie pospolitego ruszenia i stanowienie nowych praw. Król opierał swe rządy na średniej szlachcie

JAGIELLONOWIE JAN I OLBRACHT (1492 – 1501) Syn Kazimierza Jagiellończyka Król Polski od 1492 r. W 1493 r. zwołano pierwszy polski sejm dwuizbowy – wykrystalizowała się izba poselska 1496 – uchwalono II przywilej piotrkowski –wzmocnienie pozycji ekonom. szlachty Na mocy tzw. unii wileńskiej (1499) Polska i Litwa pozostawały niezależnymi państwami posiadającymi odrębnych władców, zobowiązanych jednak do wzajemnej pomocy przeciwko wrogom zewnętrznym – rozluźnienie unii polsko - litewskiej

ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK JAGIELLONOWIE ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK (1501 – 1505) Wielki książę litewski od 1492, król Polski od 1501 Gdy został wielkim księciem litewskim, Jan Olbracht został królem polskim – zerwanie unii polsko – litewskiej prowadził wojny z Moskwą W latach 1492-1494 i 1500-1503 – Litwa utraciła tereny na wschód od środkowego Dniepru Za jego panowania uchwalono konstytucję Nihil novi (1505) – nic nowego o nas bez nas – co doprowadziło do wykształcenia się ustroju demokracji szlacheckiej

JAGIELLONOWIE ZYGMUNT I STARY (1506 – 1548) Najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka Od 1506 Wielki książę litewski i król Polski Prowadził wojny z Rosją (m.in. 1507-1508, 1512-1522), które mimo zwycięstwa pod Orszą (1514) zakończyły się utratą Smoleńska 1515 r. – zjazd w Wiedniu – rozbicie sojuszu moskiewsko – krzyżacko – habsburskiego; układy dynastyczne z Habsburgami 1519 – 1521 – wojna z Zakonem Krzyżackim zakończona pokojem krakowskim (1525) – sekularyzacja Zakonu, powstanie księstwa pruskiego, które zostało księstwem lennym Królestwa Polskiego 10.05.1525 – hołd pruski – hołd lenny księcia Prus Albrechta Hohenzollerna 1526 – włączył Mazowsze do Polski Doprowadził do wybrania swego syna Zygmunta II Augusta na wielkiego księcia Litwy i króla polskiego, jeszcze za swojego życia (vivente rege) Za jego panowania wybuchł bunt szlachty nazywany „wojną kokoszą” (1537) JAGIELLONOWIE

JAGIELLONOWIE ZYGMUNT II AUGUST (1548 – 1572) Wielki książę litewski od 1522 Król Polski od 1529 – wybrany vivente rege; przejął faktyczną władzę po śmierci ojca w 1548 Układ w Wilnie (1561) z mistrzem Zakonu Kawalerów Mieczowych Gotthardem Kettlerem – Pd. Inflanty (Kurlandia i Semigalia) stały się lennem Polski i Litwy Wybuchła wojna północna (1563-1570) o pozostałe ziemie Inflant. Była to część wojny o Dominium Maris Baltici miedzy Moskwą, Polską, Szwecją i Danią (1558 – 1583). Ten etap walk zakończył rozejm z Rosją w 1570 r. 1569 – unia realna z Litwą w Lublinie – powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów; do Korony przyłączono Wołyń, Podole i ziemię kijowską Zygmunt II August popierał stronnictwo szlacheckie w walce z magnaterią - ruch egzekucyjny

KRÓLOWIE ELEKCYJNI HENRYK WALEZJUSZ (1573 – 1574) Pierwszy król elekcyjny z dynastii Walezjuszy, brat króla Francji Karola IX, król Polski od 1573 Uciekł z kraju w 1574 r. by objąć tron francuski jako Henryk III

KRÓLOWIE ELEKCYJNI STEFAN BATORY (1576 – 1586) Książę Siedmiogrodu, król Polski od 1576 r. Ożenił się z królową – Anną Jagiellonką 1577 – spacyfikował zbuntowany Gdańsk za cenę rezygnacji ze statutów Karnkowskiego 1578 – 1582 – wojna z Moskwą o Inflanty; wyprawy połocka, wielkołucka i pskowska doprowadziły do rozejmu w Jamie Zapolskim (1582) Utworzył piechotę wybraniecką – 1 żołnierz utrzymywany przez 20 chłopów z dóbr królewskich ustalił podział jazdy na ciężkozbrojną husarię, chorągwie kozackie i jazdę lekką. 1579 – założył Akademię Wileńską

KRÓLOWIE ELEKCYJNI - WAZOWIE ZYGMUNT III WAZA (1587 – 1632) Syn króla Szwecji Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki Połączył Rzeczypospolitą i Szwecję unią personalną w 1593 r. Szwedzi zdetronizowali Zygmunta III w 1599 1606 – 1609 – rokosz sandomierski (Mikołaja Zebrzydowskiego) – początek oligarchii magnackiej 1600 – inkorporował Estonię czym doprowadził do wybuchu wojen ze Szwecją: 1600 – 1611, 1617 – 1622, 1626 – 1629. Skutek – RP utraciła Inflanty Za jego panowania magnateria wmieszała się w wewnętrzne sprawy Rosji – dymitriady 1604 – 1605, 1607 – 1609 Wypowiedział wojnę Rosji 1609 – 1619 ; zwycięstwo Żółkiewskiego pod Kłuszynem, zajęcie Kremla, zdobycie Smoleńska. Skutek – do RP przyłączono ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską Wojna z Turcją 1620 – 1621 zakończona pokojem chocimskim – granicą rzeka Dniestr Zwolennik kontrreformacji. W 1596 r. zawarto unię brzeską – część biskupów prawosławnych uznała zwierzchność papieża zachowując obrządek prawosławny – unici.

WŁADYSŁAW IV WAZA (1632 – 1648) KRÓLOWIE ELEKCYJNI - WAZOWIE Syn Zygmunta III, wybrany w 1632 1632 – 1634 – Rosjanie wszczęli wojnę o Smoleńsk, którą zakończył pokój w Polanowie; potwierdzał wcześniejsze polskie zdobycze (1619 – Dywilino) 1635 – zawarł rozejm ze Szwecją w Sztumskiej Wsi – potwierdzał postanowienia rozejmu w Mittawie; Inflanty w rękach szwedzkich Zmarł gdy szykował się do wojny z Turcją

KRÓLOWIE ELEKCYJNI - WAZOWIE JAN KAZIMIERZ WAZA (1648 – 1668) Młodszy brat Władysława IV; jego panowanie jest okresem ciągłych wojen 1648 – 1654 – powstanie kozackie Bohdana Chmielnickiego; 1654 – ugoda w Perejasławiu – kozacy uznają zwierzchność cara rosyjskiego 1654 – 1667 – wojna z Rosją (przerwa w latach 1655 – 60) . Na mocy rozejmu w Andruszowie (1667) RP traci Ukrainę na wschód od Dniepru wraz z Kijowem oraz ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską. Ostateczny pokój podpisano w Moskwie w 1686 r. 1655 – 1660 – potop szwedzki; pokój w Oliwie – król rezygnuje s tronu szwedzkiego, potwierdzono przekazanie Inflant Szwecji 1657 – traktaty welawsko – bydgoskie – Prusy uzyskują suwerenność 1652 – po raz pierwszy zerwano sejm dzięki liberum veto Abdykował w 1668

KRÓLOWIE ELEKCYJNI MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI (1669 – 1673) Syn księcia Jeremiego Wiśniowieckiego Za jego panowania w RP ścierały się dwa stronnictwa – prohabsburskie i profrancuskie 1672 – najazd turecki zakończył się zdobyciem Kamieńca Podolskiego przez Turków i podpisaniem hańbiącego układu w Buczaczu – RP traci Podole i Kamieniec Podolski, musi płacić haracz Turcji

KRÓLOWIE ELEKCYJNI JAN III SOBIESKI (1674 – 1696) Wielki wódz polski epoki XVII w. – brał udział w walkach ze Szwedami, Rosją, kozakami, tatarami, Turkami. Od 1667 hetman wielki koronny Pokonał Turków w drugiej bitwie pod Chocimiem (1673); Zwycięstwo to wyniosło go na tron. Na mocy traktatu w Żórawnie (1676) RP nadal traciła Podole ale nie musiała płacić haraczu. Król od 1674 r. Pod naciskiem magnatów zawarł przymierze zaczepno – odporne z Habsburgami przeciwko Turcji 1683 – odsiecz Wiednia 1686 – zawarł pokój wieczysty z Rosją w Moskwie

KRÓLOWIE ELEKCYJNI – WETTINOWIE / SASI AUGUST II MOCNY (1697 – 1706, 1709 – 1733) Elektor saski z dynastii Wettinów Wplatał RP w wojnę północną 1700 – 1721 Abdykował w 1706 i uznał prawa Stanisława Leszczyńskiego do tronu Powrócił do RP w 1709 r. gdy car Piotr I pokonał króla Szwecji Karola XII Spór szlachty z królem – konfederacja tarnogrodzka (1715) – zakończył się mediacją Piotra I i sejmem niemym (1717) Sejm niemy zatwierdzał umowę miedzy konfederatami a Augustem II, ograniczył wpływy króla; pierwsza ingerencja rosyjska w sprawy polskie

STANISŁAW LESZCZYŃSKI KRÓLOWIE ELEKCYJNI STANISŁAW LESZCZYŃSKI (1704 – 1709, 1733 – 1736) Otrzymał tron polski, w trakcie wojny północnej, przy poparciu Szwecji 1705 zawarł przymierze z królem szwedzkim zezwalające Karolowi XII na utrzymywanie wojska w Polsce oraz na werbunek żołnierzy, co doprowadziło do wybuchu wojny domowej Opuścił kraj po powrocie Augusta II w 1709 Jego córka została żoną króla Francji Ludwika XV Wybrany na króla w 1733 r. Na skutek interwencji wojskowej Rosji i opozycji magnackiej abdykował w 1736

KRÓLOWIE ELEKCYJNI – WETTINOWIE / SASI AUGUST III SAS (1736 – 1763) Syn Augusta II z dynastii Wettinów zasiadł na tronie przy zbrojnej pomocy Austrii i Rosji – po rozbiciu wojsk konfederacji dzikowskiej 1735 Uznany za króla w 1736 Oparł swoje panowanie na trwałym sojuszu z Rosją i na „Familii” – obozie Czartoryskich

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI KRÓLOWIE ELEKCYJNI STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI (1764 – 1795) Kandydat „Familii” do tronu polskiego Wielki reformator i mecenas sztuki 1765 – powołał Szkołę Rycerską Reformy sejmu konwokacyjnego i króla zaniepokoiły Rosję, która wywołała sprawę przywrócenia pełnych praw innowiercom. Podzieliła ona Polaków – konfederacje przeciwko innowiercom i reformom. Na sejmie 1767-1768 uchwalono tzw. prawa kardynalne, których gwarantem została Rosja. 1768 – 1772 – konfederacja barska zawiązana przeciwko innowiercom, reformom, królowi i Rosji 1772 – I rozbiór Polski 1788-1792 – obrady Sejmu Wielkiego 3.05.1791 – uchwalenie konstytucji 3 Maja – ustrój monarchii konstytucyjnej 1792 – konfederacja targowicka 1793 – II rozbiór Polski 1794 – powstanie kościuszkowskie 1795 – III rozbiór Polski i abdykacja Stanisława Augusta.

Poczet władców Polski od X do XVIII wieku