Dr hab. Marcin Miłkowski emocje

Plan wykładu Rola emocji: przypadek Phineasa Gage’a Czy emocje są rodzajami naturalnymi? Typy emocji Tradycyjne ujęcia emocji jako ocena jako percepcja stanu ciała jako wytwór kulturowy I ujęcia ekologiczne…

Klasyczna wizja emocji Emocje utrudniają rozumowi działanie: rozum musi powściągać emocje i pożądanie (alegoria rydwanu u Platona w Fajdrosie)

Dziwny przypadek Phineasa Gage’a Robotnik kolejowy, któremu pręt przebił czaszkę w 1848 roku

Dziwny przypadek Phineasa Gage’a Zmieniona osobowość Irracjonalny: impulsywny, antyspołeczny, bez umiejętności doprowadzenia planów do końca Uszkodzenie płatów czołowych (hipoteza lokalizacyjna) Ale racjonalność zachowana!

Damasio: bez emocji nie ma racjonalności Przypadek Gage’a służy jako podręcznikowy przypadek racjonalnego, ale nie w ludzki sposób, podmiotu poznawczego. Antonio Damasio twierdzi, że podejmowanie długofalowych działań wymaga wrażliwości emocjonalnej: Hipoteza markera somatycznego

Iowa Gambling Task Antoine Bechara i Damasio zaprojektowali test, którego nie przechodzą osoby z lezjami takimi jak Gage

Ale czym są emocje? Niekontrowersyjne: emocje są niezbędne w racjonalnym działaniu Kontrowersyjne: emocje są związane z markerem somatycznym Dlatego musimy zobaczyć, czym są emocje…

Typy emocji Uczucia = waloryzowanie stanów rzeczy Np. miłość Afekt = nagłe uczucia Np. gniew, obrzydzenie Emocje = względnie nietrwałe uczucia Np. wzruszenie, także gniew Nastroje = uczucia o spokojnym przebiegu, modulujące Np. niepokój, tęsknota

Cechy procesów emocjonalnych Wartościowość: pozytywne lub negatywne Natężenie słabe lub mocne Treść Np. znudzenie wykładem, tęsknota za obiadem

Czy emocje są rodzajami naturalnymi? Rodzaj naturalny = coś, co jest realnym składnikiem rzeczywistości Np. pierwiastki chemiczne, minerały… Ale nie przedmioty o nazwach zaczynających się na „a” w języku polskim I nie wycinki czasoprzestrzeni obejmujące księżyc i moją lewą skarpetkę Jest kilka filozoficznych koncepcji, czym są rodzaje naturalne.

Esencjalizm Koncepcja tradycyjna; rodzaj naturalny to kategoria przedmiotów mających tę samą istotę. Ale esencjalizm ma kłopoty: Z gatunkami biologicznymi – nieredukowalne do genomu Z chorobami psychicznymi – są wyznaczane w skomplikowany sposób, nie tylko fizjologiczny

Boyda koncepcja rodzajów naturalnych Richard Boyd: rodzaje naturalne to homeostatyczne wiązki własności Nie są identyfikowane przez same własności (nie jest to esencjalizm), tylko raczej przez łączne efekty. Własności są wzajemnie połączone i dzięki temu przedmiot istnieje nadal. Np. gatunki biologiczne mają zmienny genom i w różnych środowiskach generują różne fenotypy, ale pozostają względnie stabilnymi rodzajami naturalnymi

Czy emocje to rodzaje naturalne? Paul Griffiths: „Emocja” to pojęcie potoczne, niekoniecznie odpowiada jednorodnemu zjawisku. Dwie możliwości: Pojęcie zostanie zastąpione nowym, bardziej naukowym, które uchwyci (w miarę) jednorodny mechanizm. Pojęcie zostanie wyeliminowane na rzecz wielu różnych pojęć dotyczących emocji, gdyż istnieje niewiele jednolitych zjawisk w tej dziedzinie.

Emocje jako rodzaje naturalne Jeśli są rodzajami naturalnymi, to może są: biologicznie uwarunkowane, uniwersalne, wyrażające się tak samo w każdej kulturze? Tak twierdził (do niedawna) LeDoux, a przede wszystkim Darwin i Ekman.

Koncepcja LeDoux (2012) Emocje jako obwody przetrwania Obwody emocjonalne oraz odpowiadające im funkcje u zwierząt występują także u ludzi. Główną funkcją emocji jest przetrwanie osobnika. Stąd połączenia z obwodami odpowiedzialnymi za: obronę organizmu, dystrybucję energii i składników odżywczych, bilans wodny organizmu, termoregulację, reprodukcję.

Ekman (1972): sześć podstawowych typów emocji Wyraz twarzy jest uniwersalny kulturowo dla podstawowych typów emocji

Uśmiech spontaniczny Odkrycie Duchenne’a (XIX wiek) Nie można podrobić szczerego uśmiechu, bo mięsień okrężny oka nie podlega działaniu woli Odkrycie Duchenne’a (XIX wiek)

Barrett: to się nie replikuje! Badania Ekmana replikują się tylko wtedy, gdy badani mają przyporządkować obrazkom emocje ze skończonej listy (wymuszony wybór). Bez tego nawet nie przypisują nawet cech emocjonalnych. Wg Barrett emocje są zawsze interpretowane – i uczymy się kulturowo kategoryzować stany ciała.

Koncepcje emocji Tradycyjne koncepcje emocji: Jako ocena poznawcza Jako stan percepcyjny Jako wytwór kulturowy

Emocja jako ocena poznawcza Poznawcza charakterystyka emocji już u stoików Współcześnie bronią jej m.in. Lisa Feldman Barrett, Martha Nussbaum (wybitna filozofka, znawczyni Arystotelesa), Nico Frijda, Richard Lazarus i Kurt Scherer Zgodnie z tą teorią zdarzenia zewnętrzne prowadzą do poznawczej interpretacji, a ta do emocji

Nico Frijda: emocja a gotowość do działania Poznawcza ocena sytuacji prowadzi do emocji, a ta koreluje ze zmianą gotowości do działania. Ta korelacja jest znacząca, ale nie pokazuje jednoznacznego związku

Teoria Jamesa-Langego Emocje to percepcje stanów własnego ciała! „Jeżeli wyobrazimy sobie jakąś silną emocję, a następnie staramy się wyabstrahować ze swej świadomości tej emocji wszystkie doznania związane z jej symptomami cielesnymi, to stwierdzimy, że nie ma tam nic więcej” (James 2002, s.348) Carl Lange (1834-1900) – duński lekarz, opublikował w 1885 książkę o emocjach jako stanach naczynioruchowych

Efekt emocjonalny grymasu

Efekt emocjonalny grymasu Bardzo znane badania z 1988 roku: Strack, F, L L Martin i S Stepper. 1988. Inhibiting and facilitating conditions of the human smile: A nonobtrusive test of the facial feedback hypothesis. „Journal of personality and social psychology” 54 (5): 768–777. doi:10.1037/0022-3514.54.5.768. Ale wyników nie udało się powtórzyć: Wagenmakers, E.- J., T. Beek, L. Dijkhoff, Q. F. Gronau, A. Acosta, R. B. Adams, D. N. Albohn i in. 2016. Registered Replication Report: Strack, Martin, & Stepper (1988). „Perspectives on Psychological Science” 11 (6): 917–928. doi:10.1177/1745691616674458.

Zarzut Jaaka Pankseppa Teoria Jamesa-Langego jest fałszywa, bo zmiany fizjologiczne towarzyszące waloryzowanym zdarzeniom poprzedzają świadomy i powolny proces percepcyjny. Osoby z uszkodzeniami rdzenia kręgowego, upośledzającymi świadomą percepcję stanu ciała, mają zasadniczo normalne reakcje emocjonalne. Z drugiej strony osoby z paraliżem twarzy odczuwają zmniejszony repertuar reakcji emocjonalnych (wg raportów werbalnych)

Zarzut z intencjonalności Stefek Burczymucha boi się myszy. Ale jak można ująć to, że jego strach dotyczy myszy, skoro bojąc się, percypuje po prostu stan swojego ciała?

Przedmiot czy przyczyna emocji? Czym różni się strach od lęku? Strach jest wywołany przez konkretny bodziec, a lęk – nie. Bywa bezprzedmiotowy, lecz dojmujący.

Emocja jako wytwór kulturowy W różnych kulturach te same zdarzenia wiążą się z różnym wartościowaniem emocjonalnym. Pyszna czeczeńska zupa może nie budzić entuzjazmu w Polsce… Ale badania Ekmana pokazują dosyć uniwersalny charakter emocji podstawowych, chociaż tylko przy wymuszonym wyborze.

Czyli… Teorie oceny dotyczą przede wszystkim poznawczego wymiaru emocji. Teoria Jamesa-Langego dotyczy cielesnego wymiaru emocji. Teorie emocji jako procesu społeczno- kulturowego uwzględniają historyczno- społeczny wymiar np. miłości romantycznej czy obrzydzenia wobec sera w Chinach.

Standardowa charakterystyka emocji We współczesnych badaniach najczęściej przyjmuje się, że emocja jest: bardzo szybkim skorelowanym ze zmianą stanu ciała mimowolnym zachowaniem, będącym reakcją na zidentyfikowany percepcyjnie i zwaloryzowany (świadomie lub nie) stan otoczenia lub podmiotu.

Filozoficzne ujęcie u Jessego Prinza Emocje są cielesnymi stanami reprezentacyjnymi, które reprezentują rdzenne tematy relacyjne. Są przy tym quasi-modularne, bo aktywują się obligatoryjnie. I są rodzajami naturalnymi!

Standardowa charakterystyka i model Pankseppa Także teorie spoza tych trzech głównych grup podobnie konceptualizują emocje, zbliżając je do percepcji lub oceny aktualnego stanu rzeczy. Ale to zbyt prosty model.

Koncepcja ekologiczna Czy boimy się tego, co obserwujemy?

Koncepcja ekologiczna Emocje tworzą system wczesnego ostrzegania, który jest wbudowany w organizm. Emocje wyprzedzają czasowo percepcje (najpierw pojawia się emocja, a percepcja pojawia się – choć nie musi wystąpić – później). Emocje pełnią funkcję poznawczą: informują organizm o tym, co (nieuchronnie) nastąpi, a nie o tym, co aktualnie się dzieje. Emocje są antycypacjami (podobnie jak u Frijdy). W koncepcji Dawida Wienera (UAM) emocje to antycypacje tego, co nieuchronne

Percepcja a antycypacja Percepcja dotyczy tego, co już zaszło. Tymczasem emocje mają ostrzec przed tym, co może się zdarzyć Lub przygotować do przyjemnego dalszego stanu (utrwalić zachowanie) … czyli są nakierowane na przyszłość.

Podsumowanie W klasycznym ujęciu racjonalności emocje przeszkadzają rozumowi. Współczesne badania raczej potwierdzają tezę przeciwną. Emocje zwykle mają następujące wymiary: Poznawczy: świadoma waloryzacja Cielesny: zmiana fizjologiczna w ciele Neurobiologiczny: wewnętrzne procesy obronne Kulturowy: bywają wyuczone

Podsumowanie Współczesna neuronauka afektywna stara się łączyć wiele świadectw empirycznych, budując skomplikowane modele różnych zjawisk afektywnych. Żadne ujęcie procesów umysłowych nie jest kompletne bez zrozumienia procesów emocjonalnych i ich wpływu na procesy poznawcze!

Dalsze lektury